پروپوزال ارث زن از منظر فقه امامیه و شافعی و حقوق موضوعه ایران

ارث زن از منظر فقه امامیه و شافعی و حقوق موضوعه ایران

عنوان پایان نامه به انگلیسی:

Woman’s Inheritance Right from the view point of imamieh and shafeii jurisprudence and Iranian subjective law

کلمات کلیدی:

ارث زن- فقه امامیه –فقه امام شافعی- حقوق موضوعه ایران

پرسش اصلی پژوهش :

ارث زن از منظر فقه امامیه و شافعی و حقوق موضوعه ایران چگونه بوده و چه تفاوتی دارد؟

بیان مسئله:

با نگاهی اجمالی، به تاریخ میراث قبل از اسلام و بررسی ادیان الهی]14[و قوانین کشورهای اروپایی تا کمی قبل از یکصد سال اخیر ]4[ که زن را در حکم کالا و جزئی از ترکه می دانستند وبرای وی هیچگونه استقلال مالی قائل نبودند، باید به احکام  افتخارآمیز اسلام در مورد مسائل مالی زن مباهات کرد. عدم شناسایی حق وراثت برای زن، در دوران جاهلیت ]11[و حتی به ارث رسیدن زن میّت ، به عنوان جزئی از ترکه در قبل از اسلام ]11[این واقعیت را آشکار می‌سازد که اسلام، با احکام نورانی خود، تحولی بی‌نظیر را در حقوق ارث زن ایجاد کرد.  در واقع اسلام  رسوم غلط جاهلیت را با شناسایی حق ارث برای زنان درکنار مردان ، کنار زده است  ]12[.قانون مدنی ایران، مصوب 1307 (ه . ش) که مبتنی بر فقه امامیه تنظیم شده است ،در مواد910 تا 949 احکام میراث زوجین را بیان کرده است. در این مواد شرایط، میزان و اموال موضوع ارث زوجه بیان شده است.برابر مواد 913 و 927 و 938 قانون مدنی، زوجه در صورت وجود اولاد برای میّت یک هشتم (ثمن) ترکه و در صورت عدم وجود اولاد برای میّت، یک چهارم (‌ربع) ترکه شوهر خود را  ارث می‌برد . زوج نیز در صورت وجود اولاد برای میّت، ربع ترکه و در صورت عدم وجود اولاد برای میّت، نصف ترکه زوجه را ارث می‌برد]6[ . برابر ماده 949 قانون مدنی، در صورتی که زوج، تنها وارث همسر خود باشد همه ترکه متعلق به اوست، اما در صورت انحصار ترکه به زوجه، زن فقط ربع مذکور در ماده 927  را ارث می‌برد و بقیه ترکه شوهر در حکم مال بلاوارث و تابع مقررات ماده 866 یعنی راجع به حاکم است و برابر ماده 3 قانون تأسیس سازمان جمع‌آوری اموال تملیکی، ارث بلاوارث در اختیار ولی فقیه و حاکم است. زن، سهم‌الارث خود را فقط از قیمت ابنیه و اشجار می‌برد و از عین یا قیمت زمین محروم است .به موجب مواد اصلاحی جدید، زن نیز همانند شوهر، از کلیه اموال منقول و غیر منقول همسر خویش ارث می‌برد ،با این توضیح که زن از عین اموال منقول، و قیمت اموال غیر منقول بهره‌مند می‌گردد. توسعه این نظر، به ارث بردن زوجه دارای فرزند از شوهر، از عین اموال غیر منقول زوج نیز مورد انتظار بود. در مورد ارث دین اسلام این مسئله را بسیار مورد توجه و عنایت قرار داده است و مورد موشکافی دقیق در مذاهب مختلف واقع شده است،چنانکه امام شافعی با استنباط از کتاب و سنت با استفاده از قیاس و قواعد، مقرراتی معین کرده است.برخی از این مقررات به این شرح است : سه نفر از زنان هستند که همیشه و در همه حال ارث می‌برند: مادر، همسر و دختر. سهم دختر در ارث یک‌دوم می‌باشد و یک‌دوم، سهم دخترِ پسر، خواهرِ پدر و مادری وخواهر پدری می‌باشد. زن اگر فرزند و یا فرزند پسر نداشته باشد و شوهرش بمیرد یک چهارم ارث می‌برد. اگر زن فرزند یا فرزند پسر داشته باشد و شوهرش بمیرد یک هشتم از مال شوهر به او تعلق می‌گیرد. اگر کسی بمیرد و دو دختر داشته باشد یا دو دختر پسر یا بیشتر و همچنین دو خواهر پدر و مادری و دو خواهر پدری داشته باشد دوسوم ارث می‌برند]8[مادر، اگر بچه‌ی مرده‌اش فرزند نداشته باشد یک سوم ارث می‌برد. مادر، اگر بچه‌ی مرده‌اش فرزند داشته باشد و همچنین مادر بزرگ در غیاب مادر و همچنین دختر پسر و دختر بلا واسطه و نیز خواهر پدری و خواهر پدر ومادری یک‌ششم ارث را می‌برند. اگر مادر در حال حیات باشد مادر بزرگ ارث نمی‌برد. اگر کسی بمیرد و اقوام مؤنث زیادی داشته باشد از زنان تنها این پنج نفر ارث می‌برند: دختر، دختر پسر، مادر، خواهر پدر و مادری و همسر. اگر کسی بمیرد یک دخترش نصف ارث می‌گیرد. اگر دو دختر داشته باشد دوسوم ارث او را می‌برند. اگر کسی بمیرد و دختر و پسر داشته باشد دو دختر به اندازه یک پسر ارث می‌گیرند. در فقه امامیه و در خصوص اینکه سهام هر یک از زوجین در فرض عدم وجود وارث دیگر برای همسر چگونه خواهد بود، اختلاف است. برخی بر این نظرند که سهم زوج همان یک دوم و نصیب زوجه نیز همان یک چهارم بوده و مابقی از باب مالِ بلاوارث به امام معصوم میرسد ]2[عده ای دیگر نیز در مورد زوجه نظر به رد مازاد دارند و در مورد زوجه آن را مقید به زمان غیبت معصوم نموده اند]1[.فلذا با توجه به مطالب فوق و همچنین تفاوت نظرات در فقه امامیه و شافعی و حقوق موضوعه ایران، هدف از این پژوهش بررسی ارث زن در این نظرات خواهد بود.

پیشینه پژوهش  (در بیان مختصر پیشینه پژوهش  دانشجو باید به کلیه مراجع ذکرشده در بخش فهرست مراجع اشاره کند رجوع به مراجع باید براساس شماره مرجع یا حروف اول نام نویسندگان  باشد بدیهی است که در صورت استفاده از هریک از حالت های فوق، مراجع معرفی شده در بخش فهرست مراجع نیز باید برحسب شماره مرجع یا حروف اول نام نویسندگان مرتب شده باشد):

محقق حلی معتقد است که زوجه مانند وارثان دیگر از تمام ترکه ارث می برد. ابن جنید اسکافی از طر فداران این نظریه است]10.[

فیض کاشانی نیز این نظریه را از اسکافی نقل میکند و لی خودش آن را محال اشکال میداند]9[.

شیخ مفید نیز معتقد است که زوجه از جمیع ترکه ی زوج ارث میبرد و روایات وارده از ائمه اطهار(علیه السلام) مبنی بر محرومیت زوجه از زمین و خانه را مختص اراضی مفتوح العنوه یا زمین هایی که برای عده خاصی وقف شده میداند]5[.

مکی عاملی در میان متاخرین نیز نوشته اند الحق نظر به عموم آیه و بعضی اخبار،منع زن از ارث بردن زمین مشکل است خواه اولاد داشته باشد یا نداشته باشد]13[.

شیخ طوسی در نهایه پس از آن که بیان می کند زوجه از زمین و خانه ارث نمی برد و این حکمی که بیان کردیم همانا وقتی: قیمت بنا و ساختمان به او داده می شود . که زن از متوفی فرزند نداشته باشد ولی اگر برای او فرزندی از متوفی باشد سهم الارث  او از جمیع آن چه گفتیم از مزرعه، باغ، خانه و مسکن داده می شود]7[.

روحانی در مورد محرومیت زن از ارث برخی اموال زوج میگوید :زن از زمین و غیر منقول های دیگر از عین آن ها ارث نمی برد و از قیمت هوایی مانند ساختمان و درخت ارث می برد و اما ارث بردن زن از قیمت زمین مطلقاً مانند هوایی بعید نیست بلکه خالی از وجه و قوت نیست هر چند احتیاط به مصالحه در خصوص زمین و بالاخص نسبت به زنی که صاحب فرزند از زوج مورث نباشد مطلوب و نوعی عمل به فتوای معروف بین فقهای شیعه است]3[.

سوالات پژوهش:

چه تفاوتی در دیدگاه فقه شافعی با فقه امامیه نسبت به ارث زن وجود دارد؟

کدامیک از فقه شافعی و فقه امامیه و حقوق مدنی ایران نگاه جامع تر و کامل تری نسبت به ارث زن دارد؟

وجوه افتراق بین ارث زن بدون فرزند و دارای فرزند در فقه شافعی و امامیه چیست؟

اهداف پژوهش:

بررسی  تفاوت در دیدگاه فقه شافعی با فقه امامیه نسبت به ارث زن.

بررسی اجمالی ارث زن فقه شافعی و فقه امامیه و حقوق مدنی ایران

بررسی وجوه افتراق بین ارث زن بدون فرزند و دارای فرزند در فقه شافعی و امامیه 

لینک دانلود پایان نامه این پروپوزال