پایان نامه ارث زن از منظر فقه امامیه و شافعی و حقوق موضوعه ایران

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A)

رشته: الهیات

گرایش :  فقه و حقوق اسلامی

چکیده

هدف از پژوهش حاضر بررسی ارث زن از منظر فقه امامیه و شافعی و حقوق موضوعه ایران است. زن از نظر اسلام در جایگاه یک انسان، از حقوقی برخوردار است. که عبارتند از: حقوق مالی و غیر مالی. از جمله حقوق مالی، ارث می باشد که قوانین اسلام، بین سهم زن و مرد در ارث بردن، تفاوت قائل شده اند؛ و سهم زن از ارث، نصف سهم مرد می باشد و همین مسئله باعث شده است که گروهی به قوانین اسلام اشکال وارد کنند و بگویند اسلام از فرهنگ آن زمان تأثیر پذیرفته و برای مرد ارزش بیشتری نسبت به زن قائل شده است. در مورد ارث دین اسلام این مسئله را بسیار مورد توجه و عنایت قرار داده است و مورد موشکافی دقیق در مذاهب مختلف واقع شده است،چنانکه امام شافعی با استنباط از کتاب و سنت با استفاده از قیاس و قواعد، مقرراتی معین کرده است.برخی از این مقررات به این شرح است: سه نفر از زنان هستند که همیشه و در همه حال ارث می‌برند: مادر، همسر و دختر. زن اگر فرزند و یا فرزند پسر نداشته باشد و شوهرش بمیرد یک چهارم ارث می‌برد. اگر زن فرزند یا فرزند پسر داشته باشد و شوهرش بمیرد یک هشتم از مال شوهر به او تعلق می‌گیرد. این نوشتار که به روش توصیفی– تحلیلی و با استناد به منابع مکتوب و سایتهای اینترنتی می باشد.هدف این تحقیق بررسی وجوه افتراق و وجوه مشترک ارث زن در فقه امامیه و شافعی میباشد و همچنین سعی شده است تا ارث زن دارای فرزند و غیر فرزند مورد بحث قرار گیرد.

واژگان کلیدی: اسلام، ارث، ارث زن، فقه و حقوق موضوعه

مقدمه

اسلام در حقیقت، دینی است که از طرف خدای متعال، آمده که آفریننده انسانهاست و آفریدگارِ انسان، به خیر و صلاح وی، خواسته هایش و آنچه موجب خوشبختی او در زندگی است، از دیگران آگاهتر است. اسلام قبل از مرد یا زن، به انسان توجه کرده و در این زمینه تفاوتی قائل نشده و نظام حقوقی خود را با این نگرش تنظیم کرده است؛ لذا در اغلب حقوق و وظائف، مرد و زن یکسانند. ولی در برخی موارد که بین حقوق زن و مرد تفاوت وجود دارد دلیلش این است که بین زن و مرد تفاوتهای جسمی و روحی وجود دارد که لازمه ی نقش و وظیفه هر یک در جهان خلقت است و لازمه ی برقراری عدالت بین زن و مرد، این است که حقوق دو طرف، متفاوت و بر اساس توانایی و وظائف و تکالیف آنان باشد. قانون مدنی در زمینه حقوق خانواده، کوشیده است از فقه امامیه پیروی کند، فقهی که نه تنها حقوق و قانون خشک نیست بلکه آمیزه ای از حقوق و اخلاق است و به لحاظ تمام وضعیتهای روحی و جسمی اعضای خانواده وضع شده است. این مسئله بر کسی پوشیده نیست که اختلاف در ارث مرد و زن صرفاً جنبه اقتصادی دارد و در نهایت هم به نفع خانواده و جامعه اسلامی است و اقتصاد دانان نیز این مسئله را موجب تعدیل ثروت، قلمداد می کنند.

الف)بیان مساله

با نگاهی اجمالی، به تاریخ میراث قبل از اسلام و بررسی ادیان الهی و قوانین کشورهای اروپایی تا کمی قبل از یکصد سال اخیر زن را در حکم کالا و جزئی از ترکه می دانستند وبرای وی هیچگونه استقلال مالی قائل نبودند، باید به احکام  افتخارآمیز اسلام در مورد مسائل مالی زن مباهات کرد[1]. عدم شناسایی حق وراثت برای زن، در دوران جاهلیت و حتی به ارث رسیدن زن میّت ، به عنوان جزئی از ترکه در قبل از اسلام این واقعیت را آشکار می‌سازد که اسلام، با احکام نورانی خود، تحولی بی‌نظیر را در حقوق ارث زن ایجاد کرد[2].در واقع اسلام  رسوم غلط جاهلیت را با شناسایی حق ارث برای زنان درکنار مردان ، کنار زده است[3]. قانون مدنی ایران، مصوب 1307 (ه . ش) که مبتنی بر فقه امامیه تنظیم شده است ،در مواد910 تا 949 احکام میراث زوجین را بیان کرده است. در این مواد شرایط، میزان و اموال موضوع ارث زوجه بیان شده است.برابر مواد 913 و 927 و 938 قانون مدنی، زوجه در صورت وجود اولاد برای میّت یک هشتم (ثمن) ترکه و در صورت عدم وجود اولاد برای میّت، یک چهارم (‌ربع) ترکه شوهر خود را  ارث می‌برد . زوج نیز در صورت وجود اولاد برای میّت، ربع ترکه و در صورت عدم وجود اولاد برای میّت، نصف ترکه زوجه را ارث می‌برد[4]. برابر ماده 949 قانون مدنی، در صورتی که زوج، تنها وارث همسر خود باشد همه ترکه متعلق به اوست، اما در صورت انحصار ترکه به زوجه، زن فقط ربع مذکور در ماده 927  را ارث می‌برد و بقیه ترکه شوهر در حکم مال بلاوارث و تابع مقررات ماده 866 یعنی راجع به حاکم است و برابر ماده 3 قانون تأسیس سازمان جمع‌آوری اموال تملیکی، ارث بلاوارث در اختیار ولی فقیه و حاکم است. زن، سهم‌الارث خود را فقط از قیمت ابنیه و اشجار می‌برد و از عین یا قیمت زمین محروم است .به موجب مواد اصلاحی جدید، زن نیز همانند شوهر، از کلیه اموال منقول و غیر منقول همسر خویش ارث می‌برد ،با این توضیح که زن از عین اموال منقول، و قیمت اموال غیر منقول بهره‌مند می‌گردد. توسعه این نظر، به ارث بردن زوجه دارای فرزند از شوهر، از عین اموال غیر منقول زوج نیز مورد انتظار بود. در مورد ارث دین اسلام این مسئله را بسیار مورد توجه و عنایت قرار داده است و مورد موشکافی دقیق در مذاهب مختلف واقع شده است،چنانکه امام شافعی با استنباط از کتاب و سنت با استفاده از قیاس و قواعد، مقرراتی معین کرده است.برخی از این مقررات به این شرح است : سه نفر از زنان هستند که همیشه و در همه حال ارث می‌برند: مادر، همسر و دختر. زن اگر فرزند و یا فرزند پسر نداشته باشد و شوهرش بمیرد یک چهارم ارث می‌برد. اگر زن فرزند یا فرزند پسر داشته باشد و شوهرش بمیرد یک هشتم از مال شوهر به او تعلق می‌گیرد[5]. در فقه امامیه و در خصوص اینکه سهام هر یک از زوجین در فرض عدم وجود وارث دیگر برای همسر چگونه خواهد بود، اختلاف است. برخی بر این نظرند که سهم زوج همان یک دوم و نصیب زوجه نیز همان یک چهارم بوده و مابقی از باب مالِ بلاوارث به امام معصوم میرسد[6]. عده ای دیگر نیز در مورد زوجه نظر به رد مازاد دارند و در مورد زوجه آن را مقید به زمان غیبت معصوم نموده اند[7].فلذا با توجه به مطالب فوق و همچنین تفاوت نظرات در فقه امامیه و شافعی و حقوق موضوعه ایران، هدف از این پژوهش بررسی ارث زن در این نظرات خواهد بود.

 ب)پیشینه پژوهش

حلی اسدی (726 ه.ق) معتقد است که زوجه مانند وارثان دیگر از تمام ترکه ارث می برد. ابن جنید اسکافی از طر فداران این نظریه است.

فیض کاشانی(1047ه.ق) نیز این نظریه را از اسکافی نقل میکند و لی خودش آن را محال اشکال میداند.

قاضی نعمان(340ه.ق) نیز معتقد است که زوجه از جمیع ترکه ی زوج ارث میبرد و روایات وارده از ائمه اطهار(علیه السلام) مبنی بر محرومیت زوجه از زمین و خانه را مختص اراضی مفتوح العنوه یا زمین هایی که برای عده خاصی وقف شده میداند.

ملکی (1320)در میان متاخرین نیز نوشته اند الحق نظر به عموم آیه و بعضی اخبار،منع زن از ارث بردن زمین مشکل است خواه اولاد داشته باشد یا نداشته باشد.

شیخ طوسی (406 ه.ق) در نهایه پس از آن که بیان می کند زوجه از زمین و خانه ارث نمی برد و این حکمی که بیان کردیم همانا وقتی: قیمت بنا و ساختمان به او داده می شود . که زن از متوفی فرزند نداشته باشد ولی اگر برای او فرزندی از متوفی باشد سهم الارث  او از جمیع آن چه گفتیم از مزرعه، باغ، خانه و مسکن داده می شود.

روحانی(1375)در مورد محرومیت زن از ارث برخی اموال زوج یکی از فقیهان میگوید :زن از زمین و غیر منقول های دیگر از عین آن ها ارث نمی برد و از قیمت هوایی مانند ساختمان و درخت ارث می برد و اما ارث بردن زن از قیمت زمین مطلقاً مانند هوایی بعید نیست بلکه خالی از وجه و قوت نیست هر چند احتیاط به مصالحه در خصوص زمین و بالاخص نسبت به زنی که صاحب فرزند از زوج مورث نباشد مطلوب و نوعی عمل به فتوای معروف بین فقهای شیعه است.

ج) سوالات پژوهش:

-چه تفاوتی در دیدگاه فقه شافعی با فقه امامیه نسبت به ارث زن وجود دارد؟

-کدامیک از فقه شافعی و فقه امامیه و حقوق مدنی ایران نگاه جامع تر و کامل تری نسبت به ارث زن دارد؟

-وجوه افتراق بین ارث زن بدون فرزند و دارای فرزند در فقه شافعی و امامیه چیست؟

و) اهداف پژوهش:

-بررسی  تفاوت در دیدگاه فقه شافعی با فقه امامیه نسبت به ارث زن.

-بررسی اجمالی ارث زن فقه شافعی و فقه امامیه و حقوق مدنی ایران

-بررسی وجوه افتراق بین ارث زن بدون فرزند و دارای فرزند در فقه شافعی و امامیه .

ز)روش تحقیق

روش پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی خواهد بود.

ی)سازماندهی تحقیق

نوشتار حاضر به منظور بررسی ارث زن از منظر فقه امامیه و شافعای و حقوق موضوعه ایران است قبل از فصول کلیاتی در مورد این نوشتار از جمله بیان مسئله ،ضرورت انجام تحقیق، پیشینه پژوهشی و اهداف و فرضیات تحقیق نوشته شده است.در فصل اول در مورد کلیات پژوهش و معانی و مفاهیم بحث شده است.در فصل دوم ارث زن در حقوق ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.در فصل سوم ارث زن در فقه امامیه و شافعی و نظرات فقها و آیات و احادیث مربوط به آن آورده شده است.در نهایت به نتیجه گیری از مطالب و ارائه پیشنهادات خاتمه یافته است.

فصل اول

مفاهیم ، ادبیات و تاریخچه

 1-1- مفهوم ارث و مبانی تاریخی آن

ارث در لغت به معنای ترکه و اموالی است که ازمتوفی به جامی ماند و در اصطلاح حقوقی عبارت است انتقال مالکیت میت پس از فوت به وارث او. رث به کلیه اموال، عناوین، بدهی‌ها، حقوق و وظایف شخص پس از مرگش گفته می‌شود که به شخص دیگری منتقل می‌گردد. ارث به مدت طولانی نقش اساسی در جوامع بشری داشته است. مجموعه قوانین انتقال ارث در جوامع مختلف متفاوت و در طول زمان تغییرات بسیاری کرده است[8].

1-1-1- مفهوم (ارث)، در لغت و اصطلاح

1-(مصدر) میراث بردن مال و دارایی شخص مرده را صاحب شدن .

 2(اسم)آنچه از مال مرده به بازماندگانش رسد مرده ریگ مرد ریگ مرده ری مردری ترکه متروکات بازمانده میراث وامانده .

 3 - الف - باقی گذاشتن مالی است پس از مرگ خود خواه با وصیت نامه باشد و خواه بی وصیت آن .

 ب - حقوقی که شخص بسبب مرگ افراد مستحق گردد . یا ارث پدر خود را از کسی خواستن .

Abstract

The aim of this study was to investigate the inheritance of perspective and Shafei  jurisprudence and law in Iran. Women in Islam, as a man, of rights. These include: financial and non-financial rights. Including property rights, inheritance, that the laws of Islam, the share of men and women in inheritance, distinguished, and women's share of inheritance is half that of a man and this has caused some objections to the laws of Islam they say that time influenced the culture of Islam and the man is worth more than the women's.In the case of inheritance Islam has given it a lot of attention and scrutiny and located in different religions, Imam Shafei  as the understanding of Scripture and tradition uses the analogy of rules and regulations has been determined.Some of these provisions are as follows: Three women who always inherit at all: mother, wife and daughter. If the child does not have a wife or son and her husband inherits a fourth die. If a woman or child, and her son to die one-eighth of her husband's property is awarded.This article is the analytical method and according to sources and web sites. The aim of this study was to investigate the similarities and differences in the common inheritance and Shafei jurisprudence and also try to inherit women with children and other children to be discussed.

Key words: Islam, inheritance, inheritance, jurisprudence and law

لینگ دانلود پروپوزال این پایان نامه