پایان نامه بلایای طبیعی

تاریخچه

مرور وقایع گذشته و آمارهای بهداشتی در طول 20 سال گذشته نشان می دهد که بلایای طبیعی باعث مرگ بیش از سه میلیون و حداقل 800 میلیون نفر زخمی در جهان شده است. تنها طی سال های 1996-1997 میلادی خسارت های ناشی از بلایای عظیم به بیش از 400 میلیارد دلار رسیده و این در حالیست که در دهه قبل میزان خسارت 147 میلیارد ، در دو دهه قبل ، یکصد میلیارد دلار گزارش شده است و در سه دهه گذشته میزان وقوع بلایا 3 برابر و زیان های مالی ناشی از آن ها 8 برابر شده است.

ایران جزء 10 کشور بلاخیز جهان است و 90 درصد جمعیت کشور در معرض خطرات ناشی از سیل و زلزله قرار دارند. بلایای طبیعی تنها در هفت سال گذشته بیش از 2157 میلیارد ریال خسارت به کشور ما وارد نموده است و کشور ما را از نظر آمار و وقوع حوادث طبیعی در مقام ششم جهانی قرار داده است. در 90 سال اخیر بیش از 120 هزار نفر از مردم ایران بر اثر وقوع بلایای طبیعی کشته شده اند که از این تعداد 76 درصد بر اثر زلزله ، 13 درصد براثر سیل و 11 درصد بر اثر سایر بلایای طبیعی جان خود را از دست داده اند.

بطور کلی بلایا موجب شیوع بیماری های جدید و غیر عادی نمی شوند و در هنگام بروز بلایا مردم دقیقاً از مسایل بهداشتی و بیماری هایی رنج می برند که قبلاً به آن مبتلا شده اند و از آنها رنج می برند.در شرایط بحران ، کودکان و نوجوانان از اسهال ، سرخجه و عفونت های حاد تنفسی می میرند همانگونه که برادران و خواهران آنان در شرایط عادی مرده اند. تجربه نشان داده است که اقدام مسئولانه در بروز بلایا تنها داشتن اطلاعات کافی نیست بلکه علاوه بر آن باید درک درستی از آنچه برای عمل مناسب است وجود داشته باشد. خلاصه نتایج بررسی تجربه‌های ملی و جهانی در برخورد با بلایای طبیعی تحت عناوین ذیل و با تأکید بر مسایل بهداشتی نشان داده شده است.

1- بیشترین علت ضایعات چیست؟

مهمترین مسایل ساعت ها و روزهای اول و بعد از بحران چیست؟

مهمترین دشواری ها در عملیات کمک کدام عامل است؟

خطاهای ثبت شده در کمک رسانی گذشته چه بوده است؟

برای مقابله با بلا چه آمادگی هایی ضرورت دارد؟

در تجربه های موجود برجسته ترین جنبه های مثبت عملیات چیست؟

در سطح جهان بیش از 40 مجموعه بلایای طبیعی با زیر مجموعه های متعدد شناسایی شده اند که از این تعداد حدود 30 مجموعه بلایای طبیعی ، سرزمین ایران را تهدید می کند. بنا به نظر کارشناسان ، ایران یکی از مستعد ترین کشورهای روی خط زلزله دنیا است. بر پایه آمارهای رسمی در 30 سال گذشته بیش از 60 درصد تلفات جانی کشور ناشی از زلزله بوده است و از 678 شهر کشور تنها  3  درصد از نظر وقوع زلزله ، کم خطر می باشند. بررسی ها نشان می دهد که تقریباً در هر هفته 2 زلزله با شدتی کمتر از 4 درجه در مقیاس ریشتر ، در هر ماه یک یک زلزله با مقیاس 4 درجه در مقیاس ریشتر  و در هر دو سال زلزله با شدت 6 درجه در مقیاس ریشتر و در هر 10 سال یک زلزله بالای 6 درجه در مقیاس ریشتر در کشور ایران رخ می دهد. که یکی از مهیب ترین بلایای طبیعی قرن بیستم که در کشور ما رخ داده است زلزله 31 خرداد سال 1369 در استان گیلان و زنجان بوده که بیش از 40 هزار تلفات جانی و 100 هزار نفر بی خانمان بر جای گذاشت. و در طول دو دهه اخیر زمین لرزه رودبار یکی از شدیدترین حوادث طبیعی جهان که خسارات جانی و مالی بسیار سنگین بر جای گذاشته بحساب می آید.اکنون اگر خسارت های زلزله های مهم جهان و ایران را در نظر بگیریم ، ترتیب کشورها از لحاظ خسارت های مالی و تلفات جانی به این صورت خواهد بود که کشورهای چین ، ایران ، ژاپن ، ایتالیا و ترکیه از لحاظ تلفات جانی و کشورهای ایتالیا ، ایران ، آمریکا ، ژاپن و چین از لحاظ خسارت های مالی وارده در سطوح بالاتری قرار دارند. بویژه که در کشور ما ، زلزله های دهه اخیر ، بویژه زلزله هولناک و شاید بی سابقه بم ، توانست بسیاری از این برآوردهای جانبی را جابجا کند و کشور ما را از هر لحاظ در بالاترین مرتبه قرار دهد.

سیلاب بعنوان یک بلای طبیعی شناخته شده است ولی در عمل سیلاب هم از نظر تلفات جانی و هم از نظر خسارات مالی مهیب ترین بلای طبیعی شناخته می شود. از سال 1988 تا 1997 حدود 390000 نفر در اثر بلایای طبیعی در جهان کشته شدند که 58 درصد مربوط به سیلاب ، 26  درصددر اثر زلزله 16 درصد در اثر طوفان و بلایای دیگر بوده است . خسارات کل در این 10 سال حدود 700 میلیارد دلار بوده است که به ترتیب 33 ، 29 و 28 درصد مربوط به سیلاب ، طوفان و زلزله بوده است. در این رابطه نکته نگران کننده افزایش تلفات و خسارات سیلاب در جهان در دهه های اخیر بوده است. پیشرفت صنعت ،  سوخت مواد محترقه ،  افزایش CO2  و سایر گازهایی که باعث احتباس گرما در زمین شده و حالت گلخانه ای ایجاد می کنند که باعث بروز حوادثی همچون زلزله می شود. در شرایط جنگ ، شدیدترین محدودیت ها در زمینه کارکنان ، تجهیزات و لوازم خدمات پشتیبان ایجاد می شود. لذا در این شرایط لازم است به نحو ماهرانه ای از منابع امداد استفاده کرد. همواره اینگونه تصور می شود که بلا اکثراً پدیده ای ناگهانی است ولی اکنون مسلم گردیده است که برخی از بلایا مسیری آهسته و پیشرونده دارند که نمونه آن آلودگی هواست.

بلایا 

وقوع ناگهانی یک فاجعه که ساختار بنیادی و عملکرد عادی جامعه یا مردم را مختل می کند. رویداد یا مجموعه رویدادهایی که میزان تلفات جانی و یا خسارات مالی وارده به اموال ، ساختمان های زیر بنایی ، خدمات بنیادی و وسایل امرار معاش بیش از ظرفیت عادی جامعه ای که در معرض آن بلا قرار گرفته باشد و بدون کمک نشود با آن مقابله کرد.از اصطلاح " بلا " گاهی اوقات برای توصیف یک وضعیت اسف بار که در اثر آن الگوی طبیعی زندگی ( و یا اکو سیستم ) مختل می شوند و به مداخله استثنایی و اضطراری برای نجات و حفظ زندگی انسان ها و با محیط زیست نیاز است هم استفاده می شود، بلایا اغلب بر اساس دلایل وقوع و سرعت اثرشان دسته بندی می شوند.

 مهم ترین آثار بلایا بر محیط

1- آلودگی منابع آب آشامیدنی و اپیدمی ( بیماریهای انگلی ، اسهال خونی ،                        .

ژیاردیازیس و بیماریهای عفونی )

2- از بین رفتن منازل و لزوم تهیه سرپناه موقت برای بازماندگان و در نهایت جابجایی جمیت.

3- عدم توزیع مناسب جمعیت در استان ها و شهرهای کشور و تراکم جمعیتی و ساختمانی.

4- ایجاد وقفه و اختلال در سیستم دفع زباله و فاضلاب و انباشته شدن آن ها در محیط زندگی.

5- آلودگی مواد غذایی و کمبود مواد غذایی و مشکلات تغذیه در منطقه.

افزایش ناقلین.

تعفن ناشی از اجساد انسانی و لاشه حیوانات در منطقه.

عدم توجه به اهمیت و نقش مردم در تأمین امنیت ، بهداشت و امداد در بروز بلایا.

مشکلات بهداشت روانی و واکنش های اجتماعی.

10-نداشتن بانک اطلاعاتی .

11- افزایش بی رویه جمعیت و رشد و توسعه شهرنشینی.

انواع بلاها

تعریف مورد توافق جهانی ، " بلا " را به دو دسته بلایای طبیعی و یا بلای ناشی از دخالت بشر تقسیم کرده و بلای طبیعی را از هم گسیختگی جدی بخشی از جامعه می داند که موجب خسارات گستزده انسانی ، مادی و محیطی شده و فراتر از توان جامعه برای مواجهه و مقابله با آن از طریق منابع اقتصادی و مالی آن جامعه باشد.

بلاهای طبیعی

بلاهای طبیعی اصولاً تغییری است در شرایط محیطی که سبب گسسته شدن روند زندگی طبیعی مردم و قرار گرفتن آن ها در معرض عناصر مضر و خطرناک محیط می شود و  می توان آن را به نحو زیر تعریف کرد:

« بلاهای طبیعی عملی از طبیعت است با چنان شدتی که وضعی فاجعه انگیز ایجاد کند و در این وضع شیرازه زندگی روزمره ناگهان گسیخته شود و مردم دچار رنج و درماندگی شوند و در نتیجه به غذا ، پوشاک ، سرپناه ، مراقبت های پزشکی و پرستاری و سایر ضروریات زندگی و به محافظت در مقابل عوامل و شرایط نامساعد محیط محتاج گردند.»

بلایا ، اختلالات شدید زیست محیطی ، روانی و اجتماعی است که از توانایی جامعه برای مقابله با مشکلات فراتر باشد. وضع اضطراری ، موقعیتی است که در اثر یک بلای طبیعی که بشر در ایجاد آن نقشی ندارد – و یا حادثه ای مهم که ممکن است اتفاقی توسط انسان ایجاد شده باشد – پدید می آید.

وضع اضطراری را نمی توان بر اساس جمعیت یا منطقه آسیب دیده تعریف کرد ولی هنگامی که منابع عادی خدمات بهداشتی و امدادی محلی یا ملی کافی نباشند و برای مقابله با آن وضع باید از منابع اضطراری محلی ، ملی و بین المللی کمک گرفته شود ، می توان گفت که وضع اضطراری وجود دارد.

بلایای طبیعی یا ناگهانی اند و یا تدریجی . بلایای طبیعی مانند زلزله ، بهمن ، سیل ، آتشفشان ، امواج عظیم دریایی ، رانش زمین ، طوفان ، سرما و .........  و بلایای تدریجی مانند خشکسالی ، قحطی و بیماری های واگیردار.

بلاها را بر حسب منبع ایجاد آن ها می توان بطریق زیر تقسیم بندی کرد :

1- بلاهایی که در اثر عوامل جوی ایجاد می شوند مانند : طوفان ها ، موج سرمای سخت ، موج گرمای سخت ، خشکسالی و ........

2- بلاهایی که ناشی از تغییرات سطح زمین هستند مانند : سیل ، بهمن ، ریزش کوه و ........

3- بلاهای ناشی از تکان یا جابجایی قسمت های مختلف قشر زمین مانند: زمین لرزه ،  آتشفشان و........

4- سوانحی مانند ریزش بناها ، انفجار ، آتش سوزی ، تصادف وسایل نقلیه ، غرق کشتی ، تصادف قطار ، ورود سموم به شبکه آبرسانی و .........

بلایای ساخت بشر

بلایا و وضعیت های اضطراری که دلیل اصلی و مستقیم وقوع آن ها اعمال شناخته شده بشر خواه عمدی و خواه سهوی باشد. این قبیل بلایا ، غیر از بلایای فنی ، شامل وضعیتی است که جمعیت غیر نظامی متحمل تلفات جانی و خسارات مالی به خدمات زیربنایی و وسایل امرار معاش ، به دلیل وقوع جنگ ومبارزات داخلی و یا سایر مناقشات می شود. در بسیاری موارد مردم مجبور می شوند خانه و زندگی خود را ترک کرده و تعداد گروههای اجتماعی پناهندگان و آوارگان افزایش می یابد.  

بلایای فنی

وضعیتی که بر اثر آن تعدادی از مردم ، اموال و تأسیسات زیربنایی و یا فعالیت های اقتصادی مستقیماً و به وضع نامطلوبی تحت تأثیر حوادث عمده صنعتی از قبیل رویدادهای آلوده کننده شدید ، تصادفات هسته ای ، سقوط هواپیما ( در نواحی پر جمعیت ) ، آتش سوزی گسترده و یا انفجار قرار می گیرند.

تعیین اهمیت هر بلا

1- تلفات و صدمات جانی انسان و حیوانات اهلی.

2- قطع خدمات عمومی : برق ، گاز و دیگر سوخت ها ، ارتباطات ، آب آشامیدنی ،  شبکه فاضلاب ، مواد غذایی ، بهداشت و .......

3- از بین رفتن یا آسیب دیدن اموال عمومی و شخصی .

4- انتشار بیماری های واگیر.

5- اختلال در فعالیت های عادی.

معرفی آمادگی بخش بهداشت و درمان در برابر بلایا و شرایط اضطراری

 فرآیند آمادگی

برنامه های آمادگی در برابر بلایا می بایست جهت موفقیت با شرایط موجود هماهنگی داشته باشند. این شرایط از کشوری به کشور دیگر و از جامعه ای به جامعه دیگر متفاوت است.  جامع ترین شرایط مدیریت بحران،حفظ ونگهداری توسعه پایداراست ، که توسط آن منابع انسانی و  طبیعی استفاده و حفاظت می شود تا در جهت اعتلای فرهنگ ، بهداشت و اقتصاد جوامع  برنامه ریزی شود. مدیریت بحران به فعالیت هایی گفته می شود که جهت حفظ جامعه ، دارایی و محیط انجام می شود. این فعالیت ها را می توان به وسیله موارد زیر توصیف نمود :

*   شیوه فراگیر و جامع

*   شیوه برخورد با تمامی خطرات

*   شیوه درون بخشی و چند بخشی ( چند سازمانی و داخل سازمانی )

*   شیوه جامعه آماده

مدیریت بحران فرآیندی است که بایستی در قسمتی از برنامه عادی توسعه کشور قرار گیرد. شیوه برخورد با تمامی خطرات ، توسعه و اجرای استراتژی مدیریت بحران را برای تمامی سوانح در نظر می گیرد.

شیوه چند بخشی و درون بخشی ، به معنای آن است که تمام سازمان ها شامل دولت،  شرکت های خصوصی و عمومی ، بایستی در مدیریت بحران فعال و درگیر شوند. شرایط مدیریت بحران برای سازمان های خاص فرق می کند و ممکن است شامل موارد زیر باشد :

*   حفظ پرسنل و موارد با اهمیت

*   حفظ جامعه از خطرات احتمالی از طریق فعالیت های سازمان ........

*   فراهم ساختن خدمات عمومی جهت حفظ جامعه از خطرات حتمی.

اگر از این شیوه استفاده نشود ، مدیریت بحران به تکه های جدا از هم و بی تأثیر مبدل خواهد شد. همچنین این شیوه کمک خواهد کرد که مدیریت بحران از طریق سازماندهی و استفاده از اصول در برنامه های توسعه پایدار  به حفظ و نگهداشت آن نیز نایل آید.

اقدامات پیش از وقوع بلا

اقداماتی که آمادگی و توانایی جامعه را در موارد زیر تضمین می کند :

الف ) پیش بینی و اقدامات پیشگیرانه در مقابل یک تهدید قریب الوقوع ( در صورتیکه هشدار قبلی امکان پذیر باشد ).

ب ) پاسخ به مقابله با اثرات بلا با تربیت و انجام دادن به موقع و موثر عملیات نجات ،  کمک رسانی و سایر کمک های مناسب بعد از وقوع بلا.

اقدامات انجام گرفته قبل از بروز بلا بستگی به قابلیت پیش بینی و تکرر بلاها دارد که شامل :

ارزیابی منابع پیش بینی در زمینه تعداد کارکنان ، مواد و ارائه خدمات

ایجاد سیستم اعلام خطر به موقع برای هشدار اولیه می تواند خسارات جانی را به میزان قابل ملاحظه ای تقلیل دهد ، زیرا امکان می دهد که مردم به موقع به مکان امنی منتقل شوند.

بسیج جامعه باید از تمام منابع موجود استفاده کامل کند ، لذا باید بسیاری از سازمان های دولتی ، شهرداری ، ارگان ها ، مقامات محلی ، سازمان های امداد و توده مردم وظیفه ای به عهده داشته باشند.

تهیه نقشه های آسیب پذیری مناطق مختلف کشور

تهیه نقشه های آسیب پذیری مراکز خدمات رسانی بهداشتی و درمانی و مقاوم سازی آن ها در برابر بلایا

تدوین برنامه ریزی دقیق قبلی ، برخورد با تمام خطرات شامل طرح بهترین شیوه ارائه خدمات بهداشتی و درمانی و افزایش توان مراکز به مردم آسیب دیده ، طرح بهترین روش جمع آوری مواد زاید جامد ، فاضلاب و تهیه آب سالم در مواقع بحران ، ایجاد شبکه هماهنگی ، تعیین تصمیم گیرندگان اصلی ، ارائه روش مناسب برای حوادث شیمیایی در مواقع بحران و ......

ذخیره سازی منابع برای مواقع اضطراری

افزایش آگاهی مردم و مشارکت ملی ( تمرین و آموزش برنامه ملی آمادگی در برابر بلایا ) متناسب با شرایط جامعه و در نهایت یک جامعه آماده و آگاه.

در طول دوره آماده باش ، برنامه هایی برای تخلیه محل و یا اقدامات دیگر وجود داشته باشد.

10- آموزش به مسئولین و گروه هایی از مردم که در معرض خطرند.

11- ایجاد رویه و استاندارد

12- تدارک سازمانی و برنامه های عملیاتی که بعد از وقوع بلا باید بکار گرفته شوند.

13- ایمن کردن منابع اشاعه

14- آموزش گروه های مداخله

15- آمادگی در مقابل بلایا باید با قوانین مناسب و استاندارد کشور بلازده پشتیبانی شود.

16- زیان ها و اثرات پیش بینی شده احتمالی تعداد تلفات جانی و مقدار خسارات وارده به اموال و اختلال در خدمات اساسی و فعالیت اقتصادی پیش بینی شده بر اثر وقوع یک خطر خاص طبیعی یا ساخت بشر.

17- کاهش خطر احتمالی در دراز مدت.

اقدامات هنگام وقوع بلا

دوره فعال بلا ممکن است از چند ثانیه ( زمین لرزه ) تا چند روز ( سیل ) به طول انجامد؛ لذا اقداماتی که در این دوره باید انجام داد ، بسته به مورد فرق می کند و ممکن است شامل این فعالیت ها باشند: الف-تخلیه ؛  ب- نجات اشخاص بی پناه و مجروح ؛   پ- مراقبت از مجروحان  ت- یافتن و دفن جنازه های افراد و لاشه حیوانات تلف شده  ؛   ث-  مبارزه با حریق.