پایان نامه نقش و سهم بازرگانان در جنبش مشروطیت ایران با تکیه بر ایالات چهارگانه تهران ، آذربایجان ، یزد و بوشهر (1313-1326قمری)

تعداد صفحات: 186 فرمت فایل: word کد فایل: 10002394
سال: 1384 مقطع: مشخص نشده دسته بندی: پایان نامه علوم سیاسی
قیمت قدیم:۲۵,۲۰۰ تومان
قیمت: ۲۳,۱۰۰ تومان
دانلود فایل
  • خلاصه
  • فهرست و منابع
  • خلاصه پایان نامه نقش و سهم بازرگانان در جنبش مشروطیت ایران با تکیه بر ایالات چهارگانه تهران ، آذربایجان ، یزد و بوشهر (1313-1326قمری)

    پایان نامه دوره‌ی کارشناسی ارشد ناپیوسته

    چکیده

    رساله‌ی حاضر که با عنوان «نقش و سهم بازرگانان در مشروطیت ایران با تکیه بر ایالات چهارگانه تهران، آذربایجان، یزد و بوشهر (1313-1326ه.ق) تدوین شده است، به بررسی مبانی تعارضات بازرگانان و حاکمیت به عنوان علل مشروطه‌خواهی آنان و نقش و سهم این گروه اجتماعی در به ثمر رسیدن جنبش مشروطه و حیات نظام مشروطیت تا بمباران مجلس اول می‌پردازد. پرسش اساسی پیش روی پژوهشگر این است که: «علل و عوامل مشروطه‌ خواهی بازرگانان و نقش و سهم آنان در مشروطیت تا به توپ بسته شدن مجلس اول چه بود؟».

    فرضیه اصلی تحقیق این که: «بازرگانان به عنوان رکن اصلی بازار، یکی از سه گروه رأس هرم قدرت بودند و براساس جایگاه اجتماعی و اقتصادی خود به ایفای نقش در مسایل می‌پرداختند. آنان با آغاز دوره‌ی حکومت قاجارها و سلطه‌گری دول روس و انگلیس با وضعیت بدتری مواجه شدند؛ ضعف حکومت مرکزی و سلطه حکام ستمگر و قدرت‌های خارجی، بازرگانان ایران را به مقام متضررترین قشر اجتماعی تنزل داد. این امر باعث افزایش تضاد بازرگانان و حاکمیت شد. بی نتیجه ماندن تلاش‌های گروهی بازرگانان برای مقابل با تهدیدات داخلی و خارجی باعث شد تا آنان آگاهانه برای تحقق خواسته‌های تاریخی خود از فعال‌ترین گروههای اجتماعی در جریان مشروطیت شوند.

    یافته‌های اساسی رساله‌ی حاضر این که: «1 بازرگانان ضمن خودآگاهی درونی و کسب علم و تجربه به خصوص از نیمه‌ی دوم قرن نوزدهم میلادی به بعد باعث شد تا آنان در مقابل تهدیدات داخلی و سلطه خارجی به واکنش‌های سیاسی و تجاری تست بزنند. اما سلطه سنگین این دو مانع اصلی بهبود اوضاع شد. آنان انحطاط شدید اقتصادی کشور را به حاکمیت سیاسی و سیاست‌های اتخاذی آن نسبت می‌دادند و با این فکر، در اصلاح امور با جنبش مشروطه همراه شدند. 2 نقش بازرگانان در جنبش مشروطیت شامل حمایت مالی از تجمعات و ارایه فکر و اندیشه در اهمیت قانون مداری و ایجاد حکومت مرکزی قوی و جمهوریت بود. بازرگانان روشنفکر و عمده با اخذ تجربیات از نظام سیاسی دول اروپایی به تالیف آثار و ارایه نظر قبل و پس از مشروطه پرداختند. از جمله آنان طالبوف، زین‌العابدین مراغه‌ای، تقی اف، حاج حسین امین‌الضرب، میرزا محمود تاجر اصفهانی، محمدتقی مازار و معین‌التجار بود. 3 سهم بازرگانان از برقراری مشروطیت، گنجاندن خواسته‌های خود در اصول قانون اساسی و متمم آن و تلاش برای قانونمند کردن همه امور ایران بود. حضور جدی و تلاشگر آنان در مجلس اول و کمیسیون‌های آن و عضویت در انجمن‌های ایالتی و ولایتی و حمایت از نظام مشروطیت در برابر بقایای مستبدان و سنگ‌اندازی خارجی‌ها و ارایه طرح‌های ملی در اقتصاد و.‌.. از موارد دیگر سهم بازرگانان از مشروطیت بود.

    واژگان کلید:

    نقش، سهم، مشروطیت ایران، بازرگانان، بازرگان روشنفکر، خواسته‌های تاریخی، مجلس شورای ملی

    مقدمه:

    رساله‌ی حاضر که با عنوان «نقش و سهم بازرگانان دوره مظفری در جنبش مشروطیت ایران» تدوین و نگارش شده است، ضمن بررسی مبانی تعارضات بازرگانان ایران و نارضایتی آنان از ظلم و ستم داخلی و سلطه خارجی، نقش و سهم آنان را به عنوان یک نیروی اجتماعی در واقعه مشروطیت و نظام آن مشخص کرده است.

    به لحاظ زمانی، محدوده این موضوع از جلوس مظفرالدین شاه قاجار تا بمباران مجلس شورای ملی دوره‌ی اول است. (25 ذیحجه 1313ه.ق 23 جمادی‌الثانی 1326ه.ق). وسعت مکانی آن هم بررسی نقش و سهم بازرگانان در چهار ایالت عمده و تاثیرگذار ایران در جنبش مشروطیت یعنی تهران، آذربایجان، یزد و بوشهر را دربر می‌گیرد.

    روش پرداختن به موضوع براساس روش تاریخی و بررسی توصیفی تحلیلی و تطبیق داده‌ها و اطلاعات از اسناد و منابع است. شیوه گردآوری اطلاعات مراجعه به مراکز کتابخانه‌ای و آرشیوهای اسناد و روزنامه‌ها است.

    تاکنون یکصد سال از جنبش مشروطیت به عنوان اولین حرکت تحول‌خواهانه ایرانیان می‌گذرد اما هنوز تحقیق جدی و جزئی در مورد نقش و سهم بازرگانان ایران به عنوان یک گروه پر اهمیت اجتماعی انجام نشده است. تحقیقات جدیدی وجود دارد که در آنان با محور قراردادن موضوع اقتصاد و تجارت بعضاً به بازرگانان مرتبط با موضوع پرداخته شده است. در مورد بازرگانان و مشروطیت مهمترین کار تحقیقی در ایران رساله‌ی دکتری خانم «سهیلا ترابی فارسانی» است. با توجه به آنکه حیطه زمانی ایشان در پرداختن به این موضوع از سال 1907م. به بعد است که تا اوایل دوره پهلوی ادامه داده است، به تمرکز اساسی به نقش بازرگانان در مشروطه نپرداخته است و در یک بخش مقدماتی تنها کلیات موضوع را مشخص کرده است. دوم آنکه ایشان در همین بخش علاوه بر کلی گویی، تنها جریانات مشروطیت ایران را در تهران دنبال کرده‌اند حال آنکه چه در برقراری نظام مشروطیت و چه در شرایط بحرانی پس از آن بازرگانان ایالات عمده از جمله تبریز، یزد و بوشهر جلوه‌های با ارزشی در آزادیخواهی و عدالت‌طلبی و قانونمداری و مبارزه با سلطه خارجی از خود به نمایش گذاشته‌اند و در بررسی موضوع بازرگانان و مشروطیت ایران حایز کمال اهمیت است.

    دوره‌ی زمانی محدود و عدم دسترسی به آرشیوهای خانوادگی بازرگانان چهار ایالت از مشکلات تحقیق حاضر بود. استفاده از مراکز اطلاعات و اسناد شهرها به خاطر بعد مسافت ممکن نشد. عدم همکاری مسئولان برخی مراکز آرشیو اسناد از جمله موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، بی‌احترامی به پژوهش‌ و کار علمی است که این روند انحصارطلبی در آینده سیلی فرهنگی خود را خواهد زد.

    سؤالات پیش روی پژوهشگر در بررسی موضوع نقش و سهم بازرگانان در مشروطیت از این قرار است: 1 مبانی نارضایتی و تعارضات اساسی بازرگانان با حاکمیت داخلی و سلطه خارجی چه و واکنش‌های آنان به مسایل موجود تا سال 1323ه.ق چگونه بود؟ 2 نقش بازرگانان چهار ایالت عمده تهران، آذربایجان، یزد و بوشهر در جریانات مشروطه‌خواهی تا صدور فرمان مشروطیت چیست؟ 3 سهم گروهی بازرگانان از نهادهای جدید مشروطیت و میزان ایفای نقش آنان در ایالات چهارگانه برای موفقیت و اجرای زمان مشروطیت چقدر بود؟

    رساله موجود براساس این فرضیه اصلی استوار است که حضور و ایفای نقش بازرگانان ایران در جنبش مشروطه‌خواهی ایرانیان براساس شواهد موجود هرگز نمی‌تواند یک امر تصادفی و تلاشی از سوی آنان به منظور جا نماندن از سایر اقشار جامعه شهری ایران محسوب گردد. آنان همواره در طول دوره‌ی ناصری و مظفری با متضرر شدن از نفوذ و سلطه خارجی و بی‌توجهی حاکمان داخلی، به واکنش‌های سیاسی و تجاری براساس علم و آگاهی درون گروهی از منافع صنفی و ملّی پرداخته بودند. زمینه‌های جنبش مشروطیت اساساً با اولین تحصن صنفی آنان در حرم شاه عبدالعظیم در سال 1323ه.ق آغاز شد. در دوران مهاجرت‌ها، آنان برای اجرای خواسته‌های ملی و تاریخی خود به حمایت مالی و فکری در تشکیل عدالتخانه و مجلس شورای ملی کوشیدند و از رهبران نهضت محسوب می‌شدند. در دوره‌ی تشکیل نظام مشروطیت به ایفای نقش در مسایل و تلاش برای حل بحران‌ها سعی در پیشبرد اهداف همیشگی خود داشتند و در بین همه گروههای اجتماعی، فعال‌ترین و خالص‌ترین گروه مشروطه‌خواه ماندند.

    محتوای رساله به منظور پاسخ‌گویی به سؤالات تحقیق در سه بخش مجزا شامل شش فصل است. هر بخش در دو فصل به تشریح موضوع می‌پردازد. بخش اول به عنوان بخش مقدماتی در دو فصل به مبانی ساختار اجتماعی و هرم قدرت ایران، روابط بازرگانان با اقشار عمده اجتماعی و مبانی تعارضات تجار و حاکمیت و پیشینه تحول‌خواهی و مبارزات بازرگانان با تهدیدات داخلی و خارجی پرداخته است. در فصل اول از بخش دوم به عنوان نقش بازرگانان در مشروطیت تهران به تلاش‌ها و نقش بازرگانان در پایتخت در وقایع منجر به مشروطه پرداخته شده و سپس نقش فردی تعدادی از بازرگانان در آن شهر در وقایع مشروطه مشخص شده است. فصل دوم به اقدامات و فعالیت‌های بازرگانان مشروطه‌خواه سه ایالات آذربایجان، یزد و بوشهر اختصاص یافته است. بخش سوم هم در دو فصل به سهم بازرگانان ایران از تشکیل نظام مشروطیت مربوط است؛ فصل اول آن، سهم بازرگانان ایران را در مجلس شورای ملی دوره‌ی اول و تلاش‌های آنان در حل مسایل و اجرای آرمان‌های خود و تصویب قانون اساسی مشخص کرده. این فصل در واقع با محوریت بازرگانان و فعالیت‌ها و تلاش‌های آنان در دوره دو ساله عمر مجلس اول مربوط می‌شود.

    در فصل دوم فعالیت‌ها و تلاش‌های بازرگانان ایالات در حمایت از مشروطیت و تلاش آنان در حل مسایل و حذف موانع موفقیت نظام مشروطیت مورد بحث قرار گرفته است. در پایان هم به ذکر نتایج تحقیق در قسمت «نتیجه‌گیری» و سپس ارایه فهرست منابع و تصاویری از بازرگانان فعال در مشروطیت پرداخته شده است.

    سرانجام بدون یاری و راهنمایی اساتید محترم گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی طی مسیر چنین راهی مشکل بود. جناب آقای دکتر محمدعلی اکبری با قبول سمت راهنمای این رساله و ارایه‌ی راهنمایی‌های ارزشمند به ویژه در روش کار و متدولوژی تحقیق کمک شایانی کردند. آقای دکتر کریم سلیمانی به عنوان مشاور همراه و همکار بودند. جناب آقای دکتر غلامحسین زرگری‌نژاد مدیر محترم و استاد ارزشمند گروه تاریخ دانشگاه تهران در ارایه منابع و روزنامه‌ها و راهنمایی‌های لازم دریغ نکردند. آقای دکتر ایرج افشار و دکتر سهراب یزدانی در جلسات مختلف نکات مهمی در پرداختن به چنین موضوعی را به اینجانب گوشزد کردند. برادران و خواهران گرانقدرم به همراه پدر و مادرم اصلی‌ترین سرمایه‌های معنوی و حامیان مادی اینجانب در طول سال‌های تحصیل دانشگاهی‌ام بودند. خداوند مرا قدردان الطاف خود و این عزیزان کند. دوست خوبم آقای علیرضا سلطانی و آقایان فرهادی و زارع هم همواره به اینجانب لطف داشتند. همه این سروران ارجمند در به سرانجام رسیدن این رساله یاری‌گر و همراه بودند اما مسئولیت هرگونه ایراد و نقصی در این تحقیق تنها متوجه اینجانب است

    منابع و مآخذ عمومی:

    منظور از عمومیت منابع در این پژوهش، آن دسته از منابعی است که در مورد چهار ایالت عمده ایران به ارائه اطلاعات و گزارش پرداخته‌اند و در مورد هر ایالتی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در صفحات بعد منابع خاص هر ایالت هم ذکر خواهد شد.

    1 روزنامه‌ها:

    از مهمترین اقدامات اساسی در ایجاد تحول و آگاهی در بین مردم چاپ و نشر روزنامه بود. این اقدام در ایران از دوره ناصری شروع شد. روزنامه‌های دولتی تاثیر چندانی در بیداری افکار و اذهان مردم نداشتند چون در چارچوب خواسته‌های نظام حاکم و تایید مقامات مملکتی گام بر می‌داشتند.

    اساساً تاثیر اساسی در تحولات و گزارش از پیشرفت جهان و ایجاد آگاهی در بین گروههای اجتماعی از سوی روزنامه‌های غیردولتی بخصوص روزنامه‌های فارسی زبان چاپ شده توسط ایرانیان در خارج بود.

    روزنامه اختر از سال 1292 ه.ق توسط آقامحمد طاهر تبریزی از آزادیخواهان در استانبول منتشر شد. این روزنامه پیشگام روزنامه‌های فارسی زبان در ایجاد زمینه‌های جنبش مردم و اولین روزنامه فارسی بود که از اهمیت قانون سخن می‌گفت.

    روزنامه اختر در هفته دوبار دوشنبه و چهارشنبه در هشت صفحه چاپ می‌شد و تا سال 1308 ه.ق ادامه حیات داد. این روزنامه به خاطر مطالب تحریک‌آمیزش مخفیانه وارد ایران می‌شد و عمده واردکنندگان آن به ایران بازرگانان بودند.

    این روزنامه در وقایع حساس و پراهمیت همچون انعقاد انحصارنامه رژی تنباکو با چاپ مقالات شدیداللحن و پرداختن به ابعاد خسارت و زیان اجرای چنین قراردادی از عوامل آگاهی مردم و جنبش عمومی شد، روشنفکرانی همچون میرزا آقاخان کرمانی از جمله مولفان مقالات اختر بود.

    روزنامه حبل‌المتین، اولین بار در سال 1311 ه.ق به مدیریت سیدجلال‌الدین مویدالاسلام در شهر کلکته هندوستان منتشر و برای مدت چهل سال ادامه حیات داد. این روزنامه مهمترین ارگان طرفدار تجارت و اقتصاد ملی و بازرگانان ایران بود. مشوق تجّار در پرداختن به طرح‌های ترقیخواهانه بود و در گزارشات خود در ایجاد آگاهی و علم در بین تجار می‌کوشید.

    مهمترین نمایندگی‌ها و مراکز پخش روزنامه حبل‌المتین در هر شهری از سوی بازرگانان ایجاد شده بود که با ارسال هزینه انتقال آن به کلکته، شماره‌های مختلف حبل‌المتین به آدرس حجره‌شان می‌آمد و به این طریق حجره تجار محل فهم مسایل نو و در مقام مدرسه کوچکی برای همه محسوب می‌شد.

    بازرگانان خواسته‌های خود را از حاکمیت همچون امنیت و عدالت و تنظیم مالیات‌ها و امور گمرکات و مسایلی همچون فساد داخلی و ناامنی و سلطه اقتصادی بیگانه و انحطاط تجارت ملی را از طریق حبل‌المتین اعلام می‌کردند و به این طریق مسایل تجار را به گوش خوانندگان خود در اکثر مناطق مسلمان‌نشین و به ویژه ایران می‌رساند.

    در زمان تلاش ایرانیان برای تشکیل نظام مشروطیت، حبل‌المتین محرک بازرگانان در تحول‌خواهی بود و به آنان آگاهی می‌داد. حبل‌المتین گاه برای تحریک تجار در ایفای نقش در مسایل موجود به انتقاد شدید از آنان می‌پرداخت تا در ذکر خواسته‌های خود برای اصلاح امور همه جوانب امر را براساس آینده‌نگری در نظر داشته باشند نه اینکه با ذکر خواسته‌های شخصی و زودگذر، ادامه حیات استبداد و سلطه استعمار را ممکن کنند.

    روزنامه حبل‌المتین با مشروطه شدن ایران از سال 1325-1327ه.ق در تهران منتشر شد. در این ایام هم از مهمترین منابع اطلاع و آگاهی عمومی و حامیان تجارت ملی و نظام مشروطه بود.

    روزنامه ثریا در قاهره از سال 1316ه.ق به مدیریت میرزاعلی محمدخان کاشانی و با همکاری سید فرج‌الله تاجر کاشانی چاپ و منتشر شد. این روزنامه از دومین سال نشر آن 1317ه.ق و از شماره 27 به بعد، شاهد ظهور روزنامه شدیداللحنی از درون خود بود و آن روزنامه پرورش بود.

    روزنامه پرورش که اولین شماره آن از سال 1318 ه.ق منتشر شد، در مقایسه با روزنامه ثریا مقالات تند و شدیدتری منتشر می‌کرد و تاثیر اجتماعی آن به مراتب بیشتر بود. انتقادات شدید آن روزنامه از حکومت و مسایل دربار و دولت به آگاهی بیشتر مردم از اوضاع می‌انجامید.

    در این پژوهش، محدودیت دسترسی به مجلات این روزنامه‌ها به خاطر عدم تجدید چاپ و فرسودگی فراوان آنان باعث شد تا میکروفیلم روزنامه ثریا مربوط به سال‌های 1316، 1317ه.ق و 1323ه.ق روزنامه پرورش چاپ 1318 ه.ق مورد مطالعه قرار گیرد.

    از جمله وجوه اهمیت این دو روزنامه این بود که کانال ذکر معضلات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی بازرگانان بودند. در جریان مشروطیت، بازرگانان را به اقدامات مثبت اقتصادی همچون تاسیس شرکت‌ها و تلاش برای تاسیس بانک ترغیب می‌کردند.

    روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران به مدیریت محمدهاشمی از معتبرتری منابع گزارش فعالیت مجلس دوره اول قانونگذاری است. این روزنامه در واقع به طور کامل به ذکر مباحث مذاکرات مجلس اول در موضوعات متفاوت پرداخته است و در مورد میزان آگاهی و اطلاع وکلای مجلس اول بخصوص بازرگانان حایز اهمیت است. در این پژوهش از این روزنامه به عنوان یکی از مهمترین منابع بخش سوم یعنی سهم بازرگانان در مصوبات و تصمیم‌گیری‌های مجلس نهایت استفاده گرفته شد.

    2 اسناد:

    مرکز اسناد ملی از مهمترین سازمان‌های ارایه سند است. در این مراکز به منظور یافتن اسنادی از خانواده‌های تجار برای فهم فعالیت آنان بخصوص مربوط به دوره مشروطه‌خواهی تلاش زیادی شد. حاصل تلاش‌ها آنکه اسناد مربوط به موضوعات کلی گمرکات و فعالیت ان و وزارت تجارت و مسایل بازرگانان در طی سالهای دوره مظفری بدست آمد و مورد استفاده قرار گرفت. اما اسناد مربوط به آرشیوهای خانوادگی که به تازگی به این مرکز وارد شده‌اند، به دلیل عدم کدگذاری در دسترس قرار نگرفتند.

    مراجعات فراوان برای استفاده از اسناد بنیاد جانبازان و مستضعفان که در مرکز مطالعات تاریخ معاصر نگهداری می‌شوند به دلیل عدم همکاری مسئولان مربوط نتیجه‌ای نداد. با این وجود تلاش شده است تا از منابعی که به طور مستقیم از اسناد خانوادگی تجار عمده از جمله امین‌الضرب استفاده کرده‌اند، بهره گرفته شود. از جمله این منابع: «افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی منتشر نشده دوره قاجار» تالیف فریدون آدمیت و هما ناطق، «موانع رشد سرمایه‌داری در ایران» اثر احمد اشرف و کتاب «زندگی‌نامه‌ی حاج محمدحسن کمپانی دارالضرب» تالیف شیرین مهدوی نوه حاج حسین آقا امین‌الضرب. این منابع در بسیاری موارد به ذکر نامه‌های بازرگانان و امین‌الضرب و روابط و مسایل آنان پرداخته‌اند و از این لحاظ حایز اهمیت هستند.

    3 تاریخ مشروطه ایران تالیف احمد کسروی

    کسروی از جمله مورخانی است که تاریخنگاری و محتوای آن را متحول کرد. او از پیشگامان مکتب تاریخنگاریی است که به اجتماع و نقش توده در تحولات توجه کرده و آن را به رشته تحریر درآورده است. او در همه آثار خود به این سبک و سنت پایبند است.

    وجه دیگر اهمیت آثار و اقوال کسروی اینکه او خود از شاهدان عینی وقایع دوره مشروطیت بود. او ابتدا برای توضیح دیده‌ها و شنیده‌هایش از نقش افراد و گروههای مختلف اجتماعی در مشروطه‌خواهی و وقایع آن دوران به چاپ چند مقاله در ماهنامه‌ای اقدام کرد. این مقالات او مورد استقبال عمومی خوانندگان واقع شد به طوری که در تشویق او برای نگارش کتابی در تاریخ مشروطه به ارسال عکس و منابع و اسناد و مطلب برای او اقدام کردند. این درخواست عمومی باعث نگارش تاریخ مشروطه ایران شد. در واقع در اهمیت این تالیف اینکه مجموعه‌ای است از اسناد و مدارکی که علاقمندان به تاریخ و تحولات مشروطه برای کسروی گردآوری کردند و او با قلم توانایش و براساس مشاهدات خود شروع به کار کرد.

    کسروی در ذکر وقایعی که منجر به مشروطه شدند به تاریخ تحلیلی پرداخته است و از وقایع سراسر ایران گزارش داده است. او در تالیف خود، نقش و فعالیت خالصانه گروههای اجتماعی گمنام را بر نقش بزرگان و وزیران ارجحیت داده است و به سبک تاریخنگاری خود به دنبال ثبت فعالیت هم فعالان مثبت و منفی مشروطه بود. در حین تالیف بدبینی خود را نسبت به هرکسی بیان کرده و روش او به راستی شبیه ابوالفضل بیهقی است.

    در این تحقیق، از نوشته‌های کسروی مربوط به جنبش مشروطیت و تلاش گروهها و افراد بخصوص بازرگانان تا بمباران مجلس استفاده شده است. از مهمترین بخش‌های کار کسروی گزارش وقایع منجر به مشروطیت تبریز و ذکر نقش بازرگانان در تشکیل انجمن ایالتی و مرکز غیبی و حمایت از مشروطه است.

    4 کتاب آبی:

    گزارش‌های محرمانه وزارت امورخارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران که در هفت مجلّد توسط احمد بشیری به فارسی نشر یافته است. این گزارشات از سال 1906 م آغاز شده و وقایع منجر به صدور مشروطه و دوره حکومت مشروطه را در ایالات عمده ایران ذکر کرده است. در واقع گزارش کنسول‌های انگلیس در آن ایالات به سفارتخانه و سرکنسول در بوشهر است که آنان به لندن مخابره کرده‌اند.

    این مجلات در واقع اسناد سیاسی است که ماموران انگلیسی از اوضاع داخلی ایران یادداشت کرده‌اند و طبق قوانین داخلی کشور انگلستان پس از گذشت چندین دهه (حداقل سی‌سال) از وقایع مربوط در سطح عمومی منتشر می‌شدند.

    اهمیت این گزارش‌ها، ارایه اطلاعات از علل مشروطه‌خواهی ایرانیان به ویژه بازرگانان   همچون ناامنی و ظلم حکام است. همچنین نقش و فعالیت بازرگانان تهران، تبریز و یزد را در وقایع مشروطیت مشخص کرده است. در دوره پس از صدور مشروطیت هم درگیری بازرگانان با حکام را در تلاش برای اجرای اصول نظام مشروطیت و مقابله با ستم مالیاتی نشان داده است.

    5 تاریخ بیداری ایرانیان تالیف میرزا محمد ناظم الاسلام کرمانی:

    محمد ملقب به ناظم‌الاسلام پسر علی کرمانی الاصل در اواخر قرن 13ه.ق متولد شد. او پس از مدتی با کسب علم و تحصیلات از کرمان به تهران آمد. در تهران ضمن آشنایی و برقراری ارتباط با برخی روشن‌اندیشان از جمله سید محمد طباطبایی از سوی او به عنوان ناظم مدرسه اسلام در محله سنگلج تهران برگزیده شد. اما با شروع زمینه‌های جنبش مشروطیت ناظم الاسلام از مدرسه خارج شد و ضمن پرداختن به فعالیت‌های سیاسی، به منظور آگاهاندن مهم به فعالیت علمی از جمله نگارش جزوه‌هایی برای اطلاع عمومی پرداخت. او از دوم ذی‌الحجه 1322 ه.ق اقدام به ثبت دیده‌ها و شنیده‌های خود در مورد آنچه که منجر به مشروطه‌خواهی و بیداری مهم ایران شد، پرداخت. او در ارتباط با سید محمد طباطبایی و ارتباط با آزادیخواهان و محافل و مجامع تحول‌خواه، مذاکرات آنان را می‌شنید و بعدها با نگارش آن به قضاوت در مورد هر یک از اشخاص می‌پرداخت.

    او هفده جزوه هفتگی را به عنوان مقدمه بیداری ایرانیان از جنبش تنباکو تا قتل ناصرالدین شاه با هم جمع و منتشر کرد. وقایع چند سال منجر به مشروطه و اقدامات مشروطه‌خواهان و تحولات این دوران و دوره فعالیت مجلس اول و وقایع منجر به استبداد صغیر را مجموعاً در چهار بخش چاپ کرد.

    اهمیت این تالیف به چند لحاظ است. اول آنکه نویسنده به ارائه تلگرافات و اسناد و گفته‌های مستقیم از فعالان مشروطه در تقویت اهمیت سندیک و اعتبار آن کوشیده است. او همچنین به عنوان یک مشروطه‌خواه به گزارش فعالیت‌های محافل ترقیخواهی از جمله انجمن مخفی و روابط آن با بازرگانان عمده و روشنفکران پرداخته است. ناظم‌الاسلام در وقایع منجر به تحصن در سفارت انگلیس همراه با بازرگانان بوده و رایزنی‌ها و اقدامات آنان را کاملاً انعکاس داده است و به روزنگاری وقایع با تاکید بر نقش تجار در اعتراضات علیه حاکمیت تا تشکیل مجلس اول پرداخته و در این تحقیق مورد توجه اساسی قرار گرفت. 

    Abstract

    This dissertation titled "the Rote and attribute of merchants in Iran's Constitutional movement, by emphasis on four provinces of Tehran, Azarbayjan, Yazd and Bushehr (1896-1908 A.C) deals with the bases of challenges between the merchants and Government as their constitutionalism's cause and investigates the role and attribute of this social group in fulfilling the constitutionalism's movement and during the existence of constitutional regime till the bombardment of the first parlement. The essential question to be answered in this dissertation is as follow: "what was the causes of merchant's constitutionalism and what was their role and attribute in constitutional movement untill the first parlement's bombardment?".

    The main hypothesis of the thesis is as follows: "the merchants as the basis of the market, was one of three groups in power triangle and based on their social and Economical statuse has been roled at problems. At the begining of Qajarian rule and hegemony of British and Russian governments, the merchants confronted with a worse situation: Goverment's weakness and the rule of crules and the external power deteriorated the merchant's status to the most injured social class. This resulted more challengs between merchants and the goverment. Failing the collected tries of merchants for overcoming on internal and external threats caused that conciouly for getting of thier historical demands to be one of the active social groups of constitutional project.

    The basis findings of this dissertation are as follow: "1. The internal self-awareness of merchants and their knowledge and experience caused them to political and tradical inactions against the internal threat and external hegemony, especially in the second half of the 19th century. but full overcoming of these two was the hallow to not be better the Merchant's situation. They had belived that the sever economic decline of country was for the political rule and thier decides. For these causes, merchants joined the constitutional movement for reforming.

    2. the role of merchants at the constitutional movement can be explaning in terms of thier financial support of revolutionists and presenting the new ideas about the importance of lawaxis-country and organized the power full centeral government and republication. the intellectual and grand merchants adopted the Europian ideas and compilled their own versions of Europian experrences about the political regime. Of these was: Talbof, zein-ol Abedin Maraghei, Taghi of, Haj Hossein Amin al-zarb, Moein al-Tojjar Bushehri and Muhammad. Taghi Mazar were, Mirza Mahmood Tajer Esfahani among the mentioned merchants. 3. The merchant's attribute of constitutional was the insertion of their own demands in the priciple of Articles of Association and the supplements thereof and attempt to institutionalize all the affairs. Thier active and trying presence in the first parlement and its commisions and their membership in the state - and - province federations in support of the constitutional regime and confront with survival dictators and foriegn's forbidden plans and declar national Economic plans and... can be mentioned as the other merchant's attributes in constitutionalism.

    Key words: Role, Attribute, Iran's Constitutionalism, merchants, Intellectual merchant, historical demands, National Council Parlement,...

  • فهرست و منابع پایان نامه نقش و سهم بازرگانان در جنبش مشروطیت ایران با تکیه بر ایالات چهارگانه تهران ، آذربایجان ، یزد و بوشهر (1313-1326قمری)

    فهرست:

    بررسی منابع و مآخذ                                                                                    

    الف: منابع عمومی                                                                                       

    1 روزنامه‌ها                                                                                 1

    2 اسناد                                                                                      4

    3 تاریخ مشروطه ایران                                                                     5

    4 کتاب آبی                                                                                 6

    5 تاریخ بیداری ایرانیان                                                                    6

    6 سیاحتنامه ابراهیم‌بیک                                                                    7

    7 کتاب احمد و مسالک المحسنین                                                       9

    8 خاطرات بهرامی                                                                        10

    9 خاطرات احتشام‌السلطنه                                                               11

    ب: منابع تبریز                                                                                            

    1 قیام آذربایجان و ستارخان                                                            13

    2 رجال آذربایجان در عصر مشروطیت                                                13

    3 قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران                                          14

    4 تاریخ انقلاب آذربایجان و بلوای تبریز                                              14

    5 روزنامه انجمن تبریز                                                                   14

    ج: منابع بوشهر                                                                                          

    1 سفرنامه سدیدالسلطنه                                                                  15

    2 گزارش‌های سالانه سرپرسی کاکس                                                  16

    3 روزنامه مظفری                                                                         16     

    د: منابع یزد                                                                                               

    1 کشف الحقایق                                                                          17

    2 نشریات                                                                                 18

    3 خاطرات ارباب کیخسرو شاهرخ                                                     18

    بخش اول: ساختار جامعه شهری و پیشینه تحول‌خواهی بازرگانان ایران                         

    فصل اول: ساختار جامعه شهری و هرم قدرت در ایران دوره‌ی قاجار               

    مناسبات ارگ، مسجد و بازار                                                      20

    روابط روشنفکران و بازرگانان در دوره‌ی قاجار                                 23

    ویژگی‌های بازرگانان                                                               26

    فصل دوم: مسایل بازرگانان و واکنش‌های آنان پیش از جنبش مشروطه‌خواهی     

    1 مبانی تعارضات و بحران‌های بازرگانان:                                             

    الف: عوامل داخلی                                                                 27

    ب: عوامل خارجی                                                                  30

    ج: رشد و ارتقای سطح آگاهی سیاسی و اجتماعی                              33

    2 تلاش‌های اصلاح‌گرانه بازرگانان پیش از مشروطیت                              

    الف: واکنش‌های سیاسی بازرگانان                                                   

    11 تشکیل مجلس وکلای تجار (1301ه.ق)                               34

    12 بازرگانان و جنبش تنباکو (1308ه.ق)                                  36

    ب: واکنش تجاری بازرگانان                                                         

    تشکیل کارخانه‌ها و شرکت‌های تجاری                                          40

    بخش دوم: نقش بازرگانان در جنبش مشروطیت ایران                                             

    فصل اول: نقش بازرگانان در جریان مشروطیت در تهران                              

    علل و زمینه‌های تحصن تجار به حرم عبدالعظیم (1323ه.ق)                   43

    وقایع منجر به مهاجرت صغری و دوران مهاجرت کبری و نقش بازرگانان      47

    فعالیت فردی بازرگانان در تهران در جنبش مشروطیت :

    1 خانواده‌ی امین‌الضرب                                                              58

    2 میرزا محمود تاجر اصفهانی                                                       66

    3 حاج محمدتقی بنکدار و برادرش حاج حسن                                   68

    4 حاج محمداسماعیل مغازه‌ای                                                      70

    5 حاج آقامحمد معین التجار بوشهری                                              72

    6 میرزا جوادخان سعدالدوله                                                         75

    7 حاجی محمدتقی شاهرودی                                                       78

    8 حاجی محمدعلی شالفروش                                                      79

    فصل دوم: جریان مشروطه‌خواهی بازرگانان در سه ایالت آذربایجان، یزد و بوشهر           

    21 نقش بازرگانان در جریان مشروطه‌خواهی تبریزیان:

    اهمیت تبریز                                                                            82

    جنبش مشروطه‌خواهی در تبریز                                                       83

    بازرگانان تبریزی در مشروطیت:

    1 علی مسیو                                                                           86

    2 حاجی علی دواچی                                                                87

    3 حاج مهدی کوزه‌کنانی                                                             87

    4 حاج زین العابدین مراغه‌ای                                                       91

    5 میرزا عبدالرحیم طالبوف تبریزی                                                  93

    22 نقش بازرگانان یزد در جنبش مشروطیت

    اهمیت یزد                                                                              97

    حاج محمدتقی مازار و مشروطیت                                                   99

    بازرگانان زرتشتی یزد و مشروطیت                                                     

    1 خاندان جمشیدیان                                                                100

    2 خاندان جهانیان                                                                   103

    23 بازرگانان بوشهر در جنبش مشروطیت                                               

    اهمیت بندر بوشهر                                                                   106

    نقش بازرگانان بوشهر در جنبش مشروطیت                                       109

    بخش سوم: سهم بازرگانان از تشکیلات نظام مشروطیت تا بمباران مجلس اول                

    فصل اول: سهم بازرگانان در مجلس دوره‌ی اول و تصمیم‌گیری‌های آن            

    1 بازرگانان و انتخابات مجلس اول                                               114

    2 سهم و ایفای نقش بازرگانان در تصمیم‌گیری‌های مجلس اول                    

    21 ارایه‌ی لایحه استقراض دولت و واکنش بازرگانان در مجلس            117

    22 وزارت مالیه و مساله مسیو جوزف نوز                                     122

    23 میزان توجه به خواسته‌های تجار در مواد مصوب قانون اساسی و متهم آن 125

    24 وزارت عدلیه و مسایل قضایی                                               128

    25 مباحث وزارت تجارت با وکلای تجار برای علمی کردن فعالیت‌های تجار 130

    26 وزارت مالیه و امور مالیات و امنیت ایالات                                 131

    27 قرارداد 1907م. روس و انگلیس و واکنش تجار                         133

    28 سهم تجار در کمیسیون‌های مجلس                                         134

    فصل دوم: فعالیت‌های حمایتی بازرگانان ایران از مشروطیت در خارج از مجلس        139

    تشکیل انجمن‌های ایالتی و ولایتی، انجمن‌های سیاسی و انجمن‌های اقتصادی فعالیت بازرگانان تبریز:

    1 در انجمن تبریز                                                                   140

    2 تاسیس انجمن سعادت استانبول                                                144

    3 حضور بازرگانان تبریزی در حزب اجتماعیون عامیون                        145

    فعالیت بازرگانان یزد در دوره مشروطه:

    1 تشکیل انجمن‌های صنفی تجاری                                               146

    2 فعالیت دو تجارتخانه جمشیدیان و جهانیان در تشکیل بانک ملی و تامین اسلحه مجاهدان   147

    3 تلاش‌ها در اصلاح تنظیمات مالیاتی یزد                                       150

    فعالیت تجار بوشهر در دوره مشروطیت:

    تشکیل انجمن نظّار و اکثریت تجار عضو آن                                      153

    اقدامات بازرگانان در مقابل ستم داخلی و سلطه خارجی                        154

    نتیجه‌گیری:                                                                                       156

    فهرست منابع و مآخذ                                                                          162

    ضمایم (اسناد و تصاویر)                                                                      172

     

    منبع:

    منابع و مآخذ:

    آدمیت، فریدون و ناطق، هما، افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوره قاجار، (تهران، انتشارات آگاه، چاپ اول، 1356).

    ، اندیشه ترقی و حکومت قانون در عصر سپهسالار، (تهران شرکت سهامی انتشارات خواندی، چاپ اول، 1351).

    ، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، (تهران، انتشارات پیام، چاپ اول، 2535 شاهنشاهی).

    ، فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران، (تهران، انتشارات پیام، چاپ اول، 1354).

    آوری، پیتر، تاریخ معاصر ایران، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، انتشارات عطائی، 1277. 2جلد.

    آیتی، عبدالحسین، تاریخ یزد یا آتشکده یزدان، (یزد، چاپخانه گلبهار، 1317).

    اشرف، احمد، موانع تاریخ رشد سرمایه‌داری در ایران، (تهران، انتشارات زمینه، چاپ اول، 1359).

    اشیدری، جهانگیر، تاریخ پهلوی و زرتشتیان، (تهران، انتشارات ماهنامه هوخت، 2536 شاهنشاهی).

    اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان، المآثر و الآثار، «چهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه» به کوشش ایرج افشار، (تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، 1362، ج1).

    ، مرآت‌البلدان، به کوشش پرتو نوری علاء و محمدعلی سپانلو، (تهران، نشر اسفار، چاپ اول، 1364. ج3).

    افشار، ایرج، سواد و بیاض، (تهران، دهخدا، 1324).

    بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن 12و13و14 هجری، (تهران، کتابهای جیبی، 1358).

    براون، ادوارد. جی. نامه‌هائی از تبریز، ترجمه حسن جوادی، (تهران، انتشارات خوارزمی، چاپ دوم، 1361).

    براون، ادوارد. جی، انقلاب ایران، ترجمه احمدپژوه، (تهران، انتشارات کانون معرفت، چاپ دوم، 1338).

    بهرامی، عبدالله، خاطرات عبدالله بهرامی، (تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1363).

    پاولویچ،م. و ایرانسکی، تریا. س، انقلاب مشروطه ایران، ترجمه م. هوشیار، (تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی، چاپ دوم، 1357).

    پولاک، ادوارد. یاکوب، سفرنامه پولاک «ایران و ایرانیان»، ترجمه کیکاووس جهانداری، (تهران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، چاپ اول، 1361).

    تاریخ استقرار مشروطیت در ایران (مستخرج از روی استاد محرمانه وزارت امور خارجه انگلستان)، استخراج و تهیه حسن معاصر، (تهران، انتشارات ابن سینا، 1347).

    تاریخچه سی‌ساله بانک ملی ایران 1377-1307ه.ق، (تهران، بانک ملی ایران، 1338).

    ترکمان، محمد، اسنادی درباره هجوم انگلیس و روس به ایران (1287 تا 1291ه.ش)، (تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، چاپ اول، 1370).

    تفرشی حسینی، احمد، روزنامه اخبار مشروطیت و انقلاب ایران «یادداشت‌های احمد تفرشی حسینی در سالهای 1321 تا 1328 قمری، به انضمام وقایع استبداد صغیر»، به کوشش ایرج افشار، (تهران، انتشارات، 1351).

    تنکابنی، میرزا محمد، قصص‌العلماء، (تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، بی‌تا).

     تیموری، ابراهیم، تحریم تنباکو اولین مقاومت منفی در ایران، (تهران، کتابخانه سقراط، چاپ اول، 1328).

    جمالزاده، سید محمدعلی، گنج شایگان یا اوضاع اقتصادی ایران، (تهران، انتشارات کاوه، چاپ اول، 1362).

    جوادی، شفیع، تبریز و پیرامون تبریز، (تبریز، بنیاد فرهنگی رضا پهلوی آذربایجان خاوری، 1350).

    جورابچی، حاج محمدتقی، حرفی از هزاران کاندر عبارت آمد (وقایع تبریز و رشت 35-1326ه.ق)، به کوشش منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، (تهران، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، 1363).

    حاج سیاح محلاتی، محمدعلی، خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف و وحشت، به کوشش حمید سیاح، به تصحیح سیف‌الله گلکار، (تهران، کتابخانه ابن‌سینا، 1346).

    حسینی فسایی، حاج میرزا حسن، فارسنامه ناصری، تصحیح و تحشیه، دکتر منصور رستگار فسایی، (تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، 1361، ج1).

    خاطرات احتشام‌السلطنه، به کوشش سید محمد مهدی موسوی، (تهران، انتشارات زوار، چاپ دوم، 1376).

    خاطرات ارباب کیخسرو شاهرخ، به کوشش شاهرخ شاهرخ و راشنارایتر، ترجمه غلامحسین میرزا صالح، (تهران، انتشارات مازیار، چاپ اول، 1382).

    خاطرات کلنل کاساکوفسکی، ترجمه عباسقلی جلّی، (تهران، چاپخانه کاویان، چاپ دوم، 2535 شاهنشاهی).

    دستره، آنت، مستخدمین بلژیکی در خدمت دولت ایران (1898-1915م.)، ترجمه منصور اتحادیه (نظام مافی)، (تهران، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، 1363).

    دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، (تهران، انتشارات ابن سینا، بی‌تا، ج2)

    رفیعی، منصوره، انجمن «ارگان انجمن ایالتی آذربایجان»، (تهران، نشر تاریخ ایران، 1362).

    روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران، مدیر محمدهاشمی، مذاکرات مجلس دوره اول تقنینه 1325-1326ه.ق.

    سپهر، عبدالحسین‌خان، یادداشت‌های ملک‌الموریخن و مرآت الوقایع مظفری، با تصحیحات و مقدمه دکتر عبدالحسین نوایی، (تهران، انتشارات زرین، چاپ اول، 1368).

    سدیدالسلطنه مینابی بندرعباسی، محمدعلی خان، سفرنامه سدیدالسلطنه «التدقیق فی سیر الطریق»، تصحیح و تحشیه احمد اقتداری، (تهران، انتشارات بهنشر، چاپ اول، 1362).

    سروش سروشیان، جمشید، تاریخ زرتشتیان کرمان در این چند سده، با مقدمه استاد دکتر باستانی پاریزی، (کرمان، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، 1371، جلد نخست).

    شریف کاشانی، محمد مهدی. واقعات اتفاقیه در روزگار، به کوشش منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، (تهران، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، 1362).

    شفیع قزوینی، محمد، قانون قزوینی، به کوشش ایرج افشار، (تهران، طلایه، 1370).

    شوستر، مورگان، اختناق ایران، ترجمه ابوالحسن موسوی شوشتری، تصحیح و حواشی فرامرز برزگر و اسماعیل رائین، (تهران، صفی علیشاهی، 1351).

    صدر هاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، (اصفهان، انتشارات کمال، 1364).

    صفائی، ابراهیم، رهبران مشروطه، (تهران، انتشارات جاویدان علمی، چاپ اول، 1344).

    ضرابی (سهیل کاشانی)، عبدالرحیم کلانتر، تاریخ کاشان، به کوشش ایرج افشار، (تهران، کتابفروشی ابن سینا، چاپ دوم، 1341).

    طاهرزاده بهزاد، کریم، قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران، با مقدمه سیدحسن تقی‌زاده و رضا شفق، (تهران، انتشارات اقبال، چاپ دوم، 1363).

    عبدالله یف، فتح‌الله، گوشه‌ای از تاریخ ایران، ترجمه غلامحسین متین، (تهران، چاپ آفتاب، 1366).

    علوی، سیدابوالحسن، رجال عصر مشروطیت، به کوشش حبیب یغمائی، بازخوانی ایرج افشار، (تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول، 1363).

    عیسوی، چارلز، تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه یعقوب آژند، (تهران، نشر گستره، 1362)

    فلور، ویلم، م. جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار، ترجمه ابوالقاسم سری، (تهران، انتشارات توس، 1352، 2جلد).       

    ، تجار در ایران عصر قاجار، ترجمه غلامعلی عرفانیان، (مشهد، دانشگاه فردوسی، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال سیزدهم، 2536 شاهنشاهی، شماره اول).

    کاظم‌زاده، فیروز، روس و انگلیس در ایران 1864-1914م. پژوهشی درباره امپریالیسم، ترجمه دکتر منوچهر امیری، (تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی (شرکت سهامی)، چاپ دوم، 1371).

    کتاب آبی؛ گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، به کوشش احمد بشیری، (تهران، نشر نو، چاپ دوم، 1363، 7جلد).

    کتاب تاریخی؛ گزارشهای سیاسی وزارت امورخارجه روسیه تزاری درباره انقلاب مشروطه ایران، به کوشش احمد بشیری، (تهران، نشر نور، چاپ اول، 1366، ج1).

    کدی، نیکی.ر، تحریم تنباکو در ایران، ترجمه شاهرخ قائم مقامی، (تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی، چاپ اول، 2536شاهنشاهی).

    کرزن، جرج.ن، ایران و قضیه ایران، ترجمه وحید مازندرانی، (تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم، 1367. 2جلد).

    کسروی، احمد، تاریخ مشروطه ایران، (تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ نهم، 1351).

    ، تاریخ هیجده ساله آذربایجان، (تهران، امیرکبیر، چاپ چهارم، 1346).

    گریوز، فیلیپ، مامولیت سرپرسی کاکس در حوزه خلیج فارس و ایران، ترجمه حسن زنگنه، (تهران، نشر به دید، چاپ اول، 1380).

    گزارش‌های سالانه سرپرسی کاکس سرکنسول انگلیس در بوشهر 1911-1905م /1329-1323ه.ق، ترجمه حسن زنگنه، به کوشش عبدالکریم مشایخی، (بوشهر، انتشارات پروین، 1377).

    گیلبار، گاد. جی، تجار ایران و انقلاب مشروطیت، ترجمه جهانگیر پهلوان، زمینه ایرانشناسی، 1364.

    لسان‌الملک سپهر، محمدتقی، ناسخ‌التواریخ، به اهتمام جمشید کیانفر، (تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول، 1377، 4جلد)

    لمبتون، آن. ک.س، ایران عصر قاجار، ترجمه سیمین فصیحی، (مشهد، انتشارات جاویدان خرد، چاپ اول، 1375).

    مجتهدی، مهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، (تبریز، نقش جهان، 1327).

    مجدالاسلام کرمانی، احمد، تاریخ انحطاط مجلس، مقدمه و تحشیه محمود خلیل‌پور، (اصفهان، انتشارات دانشگاه اصفهان، 1356).

    محیط مافی، هاشم، تاریخ انقلاب ایران یا مقدمات مشروطیت، به کوشش مجید تفرشی و جواد جان فدا، (تهران، انتشارات علمی، 1366).

    مراغه‌ای، حاج زین‌العابدین، سیاحتنامه ابراهیم بیک «یا بلای تعصب او»، با مقدمه و حواشی باقرمومنی، (تهران، نشر سپیده، چاپ چهارم، 2537 شاهنشاهی، ج1).       

    ، سیاحتنامه ابراهیم بیک، به کوشش م.ع. سپانلو، (تهران، نشر اسفار، 1364، ج2و3).

    مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه از سلطنت مظفرالدین شاه تا قرارداد وثوق‌الدوله کاکس، (تهران، انتشارات زوار، چاپ دوم، بی‌تا، ج1).

    مسرت، حسین، مطبوعات یزد در مشروطیت، نامواره دکتر محمد افشار، به کوشش ایرج افشار، (تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1268، ج5).

    معتضد، خسرو، حاج امین‌الضرب و تاریخ تجارت و سرمایه‌گذاری صنعتی در ایران، (تهران، انتشارات جانزاده، چاپ اول، 1366).

    ملکزاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، (تهران، انتشارات علمی، چاپ سوم، 1371).

    مهدوی، شیرین، زندگینامه‌ی حاج محمدحسن کمپانی دارالضرب، ترجمه منصوره اتحادیه / فرحناز امیرخانی حسینک‌لو، (تهران، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، 1379).

    ناطق، هما، بازرگانان در داد و ستد با بانک شاهی و رژی تنباکو، (تهران، توس، 1373).

    ناظم‌الاسلام کرمانی، میرزا محمد، تاریخ بیداری ایرانیان، به اهتمام علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، (تهران، انتشارات آگاه، چاپ چهارم، 1362. 2جلد).

    نجارزاده تبریزی، عبدالرحیم بن‌ابوطالب، کتابخ احمد یا سفینه طالبی، (تهران، انتشارات گام، چاپ دوم، 1336).

    نجارزاده تبریزی، عبدالرحیم بن شیخ ابوطالب. مسالک المحسنین، حواشی و مقدمه باقر مومنی، (تهران، انتشارات شبگیر. چاپ دوم، 1356).

    نجفی، موسی، متون، مبانی و تکوین اندیشه تحریم در تاریخ سیاسی ایران، (مشهدی، آستان قدس، 1371).

    نواب رضوی، محمد، کشف‌الحقایق یا سفر چهارساعته، نسخه خطی، تهران، میکرو فیلم دانشگاه تهران، شماره 2540.

    ورهرام، غلامرضا، تاریخ سیاسی و سازمانهای اجتماعی ایران در عصر قاجار، (تهران، انتشارات معین، چاپ دوم، 1369).

    وقایع اتفاقیه؛ مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس در والایات جنوبی ایران از سال 1291 تا 1322ه.ق، به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، (تهران، انتشارات نوین، 1362).

    ویجویه، محمدباقر، تاریخ انقلاب آذربایجان و بلوای تبریز، با مقدمه علی کاتبی، (تهران، کتابسرای سیمرغ، 2535 شاهنشاهی).

    هدایت، مخبرالسلطنه، گزارش ایران (قاجاریه و مشروطیت)، مقدمه از سعید وزیری، باهتمام محمدعلی صوتی، (تهران، نشر نقره، چاپ دوم، 1363).

    هدایت، مهدیقلی‌خان، خاطرات و خطرات، (تهران، زوار، 1360).

    یکتایی، مجید، تاریخ گمرک ایران، (تهران، انتشارات دانش، چاپ اول، 1355).

    منابع به زبان انگلیسی:

    G.Jones, Banking and Epire in Iran, The history of the British Bank of Middle East, Vol 1. Cambridge university press U.K. 1986.

    Gilbar. G.G, The merchants (Tujjar) and the persian constitutional revolution of 1905, Asian and African studies, XL, 1997.

    Werner, Christoph, "Pious Merchants Religious sentiments in wills and testaments", Religion and society in Qajar Iran, Ed. by: Robert Gleave, london and newyork, Routledge Curzon, 1st Ed.2005.

    روزنامه‌ها:

    اختر 1308ه.ق .

    پرورش 1318ه.ق .

    ثریا 1317،1318 و 1323ه.ق .

    جدیده ملی انجمن تبریز سال‌های 1324 و 1325 ه.ق .

    حبل‌المتین (تهران) 1326 و 1325ه.ق.

    حبل‌المتین (کلکته) سال‌های بین 1313 ه.ق تا 1324ه.ق.

    روزنامه مذاکرات مجلس به مدیریت محمد هاشمی دوره اول قانونگذاری 1326 و 1325ه.ق.

    روزنامه مظفری (بوشهر) 1319-1326ه.ق.

    صوراسرافیل 1326 و 1325ه.ق.

    اسناد:

    سازمان اسناد ملی: پرونده‌های مربوط به وزارت مالیه، وزارت تجارت، وزارت عدلیه، اسناد ادارات گمرکی، اسناد مربوط به اشخاص تجار از سال 1313 تا 1327ه.ق اسناد مربوط به تهران، آذربایجان، یزد و بوشهر سالهای بین 1313 تا 1326ه.ق. 

ثبت سفارش
عنوان محصول
قیمت