پایان نامه ارتباط بین رابطه مادر و کودک و طرح واره های ناسازگار اولیه در دانشجویان دارای اختلالات روان شناختی

چکیده

هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه مادر- کودک و طرح واره های ناسازگار اولیه در دانشجویان دارای اختلالات روان شناختی می باشد.جامعه آماریپژوهش حاضر شامل کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی اردبیل می باشدکه به روش نمونه گیریای تصادفیسادهانتخاب شد، ابتدا600 نفر از دانشجویان پرسشنامه  SCL 90-R  را تکمیل کردند و از بین این افراد 70 نفر دانشجو دارای اختلالات روانشناختی شناسایی شدند و پرسشنامه طرح واره های ناسازگار یانگ و پرسشنامه رابطه مادر فرزندی م روف را تکمیل کردند. داده ها با استفاده از روش آماری همبستگی پیرسون و رگرسیون مورد بررسی قرار گرفت.نتایج نشان داد طرح بین واره بریدگی و طرد( 53/0-)، طرح واره خودگردانی و عملکرد مختل( 65/0-)، طرح واره دیگر جهت مندی ( 41/0-)، طرح واره گوش به زنگی بیش از حد( 33/0-) با رابطه مادر – کودک ارتباط معنادار وجود دارد. این نتایج تلویحات مهمی در زمینه آسیب شناسی، پیشگیری و درمان دانشجویان دارد.

کلید واژه ها: طرح واره های ناسازگار اولیه، رابطه مادر- کودک، اختلالات روانشناختی

کلیات تحقیق

مقدمه

در سال های اخیر توجه بر بهداشت روانی در جهان و به خصوص در کشور های در حال توسعه به دلیل نیاز روزافزون ساکنان آنان به خدمات بهداشتی، ابعاد تازه تری یافته است. دانشجویان به عنوان اعضای تاثیر گذار بر تحولات حال و آینده جامعه و فرآیند رشد و تحول جامعه از جایگاه مهمی برخوردار هستند نه تنها از این امر مستثنی نیستند بلکه توجه بیشتری را طلب می کنند و همین امر باعث شده که طیف وسیعی از پژوهش های مختلف بر روی این قشر صورت پذیرد. ورود به دانشگاه و ادامه تحصیل در یک محیط جدید مقطعی بسیار حساس در زندگی جوانان می باشد. هر ساله تعداد زیادی از جوانان با سد کنکور روبرو می شوند و ناچار از عبور از این مانع بزرگ می باشند. محیط جدید و عواملی مانند دوری از خانواده، تفاوت های فرهنگی می تواند منبع فشار روانی برای دانشجویان باشد. قرار گرفتن در چنین شرایطی غالبا با فشار و نگرانی توام بوده و عملکرد و بازدهی افراد را تحت تاثیر قرار می دهد( رتک[1]،1991؛ به نقل از تقدیسی و قره زاده، 1384).

تاثیر فشار های روانی ناشی از زندگی جدید و دگرگون شدن شرایط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در بهداشت روانی و کیفیت زندگی انکار ناپذیر است. مرور گزارش های متعدد از سال 1342 نشان می دهد، طیف اختلالات روانی در گروه های مورد بررسی از 7/11 درصد تا 54 درصد در نوسان بوده است البته درصد کسانی که از سلامت روانی مناسب برخوردار نیستند بسیار بیشتر از این آمار است( صالحی،1383؛ به نقل از تقدیسی و قره زاده).

همچنین نظریه های بسیاری در خصوص سلامت روان و عوامل مختل کننده آن وجود دارد و یکی از مهمترین مولفه های نظریه شناختی در مورد اختلالات روانی، طرح واره ها هستند. در نظریه شناختی دیدگاه طرح واره محور، نقش اصلی به طرح واره ها، الگو های از پیش طراحی شده رفتار و راهبرد های تکاملی داده می شود که به تدریج باعث رشد و تعالی و باز آفرینی فرد می شود. فرض بر این است که طرح واره ها در نتیجه ارتباط متقابل بین عوامل بیولوژیک و محیط دوران کودکی شکل می گیرند.

طرح واره های ناسازگار اولیه یعنی موضوعات ثابت و دراز مدتی که در دوران کودکی به وجود می آیند، به زندگی بزرگسالی راه می یابند و تا حد زیادی ناکارآمدند. این طرح واره ها الگوهایی برای پردازش تجارب بعدی محسوب می شوند، یانگ[2](1999) معتقد است که طرح واره های ناسازگار اولیه قدیمی ترین مولفه های شناختی محسوب می شوند و حتی گاهی اوقات پیش از آن که کودک زبان را بیاموزد شکل می گیرند( طرح واره های پیش کلامی) و اغلب نفوذ خود را بر سیستم پردازش اطلاعات در زیر آستانه هوشیاری اعمال می کنند. پردازش طرح واره ای به راحتی و بدون اینکه نیازمند توجه از سوی بیمار باشد، صورت می گیرد و حالتی خود آیند دارد ( صاحبی، حمیدپور، 1383).

نهایتا اینکه به نظر می رسد طرح واره های ناسازگار اولیه در تعامل خلق و خوی فطری کودک با تجارب ناکارآمد او با والدین، خواهر و برادر ها، همسالان در طی سال های اولیه زندگی به وجود می آیند و تحقیقات بسیاری نیز به این روابط اشاره کرده اند( هریسون[3]، 2007؛ ماسن و همکاران،1380).

در این میان ارتباط مادر- کودک از اهمیت زیادی برخوردار است.همچنین گروهی از روان شناسان به لزوم و اهمیت فراوان مهر و محبت مادری برای حفظ سلامت روانی کودک معتقدند. به نظر این گروه والدین می بایست با کودک، به خصوص در سال های کودکی، به دلیل ناتوانی ها و نیازهای فراوانش، رفتاری محبت آمیز داشته باشند. به هر حال، آن چه می توان گفت این است که مهر و محبت برای کودک لازم است، اما افراط در ابراز آن تا دوره نوجوانی موجب عقب ماندگی کودک در تکامل عاطفی و اجتماعی می شود و این امر سازگاری وی را با شرایط زندگی بزرگسالی مختل می سازد( احدی،1385).

با توجه به مطالب ذکر شده،هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی ارتباط رابطه مادر- کودک و طرح واره های ناسازگار اولیه در دانشجویان دارای اختلالات روانشناختی می باشد

بیان مساله

اختلال روانی یا بیماری روانی یک الگوی رفتاری و روان شناختی است که در یک فرد اتفاق می افتد و همواره با آشفتگی در کارکرد ناشی از یک اختلال بیولوژیک، اجتماعی، روان شناختی،ژنتیکی، فیزیکی یا شیمیایی است. بیماری روانی علاوه بر رنج و محدودیت هایی که برای فرد ایجاد می کند، باعث می شود تا فرد در فعالیت های اجتماعی و حر فه ای خود دچار تبعیض هایی به علت انگ بیماری روانی نیز شود بنابراین تاثیر اختلالات روانی روی جامعه به دلیل مراقبت از آنها بسیار مهم است.

سازمان بهداشت جهانی در سال 2001 اعلام کرد که تقریبا 45 میلیون نفر در سراسر دنیا از برخی اختلالات روانی رنج می برند و از هر 4 نفر 1 نفر در برخی مراحل زندگی علایم اختلالات روانی را تجربه می کنند ( یاسمی و همکاران ،2005).

پژوهش های انجام گرفته در زمینه اپیدمیولوژی اختلالات روانی در نقاط مختلف ایران نشان می دهد که میزان شیوع اختلالات از سال 1342 تا 1379 بین 11 تا 8/23 درصد در نوسان بوده است(دمیت تنایر[4]، به نقل از احمدوند و همکاران،1387).

بخش مهمی از جمعیت جوان کشور ایران در حال تحصیل دردانشگاه ها و موسسات آموزش عالی هستند. نقش این دانشجویان به عنوان سرمایه انسانی،در آینده کشور بسیار بااهمیت است و ضرورت برنامه ریزی برای بهبود شرایط آنها بر هیچ کس پوشیده نیست. یکی از عوامل موثر در بهبود وضعیت این گروه از جامعه، برخورداری از سلامت روانی است.

مشکلات ویژه دانشجویان، مانند مهاجرت و دوری از خانواده، تنیدگی ناشی از امتحانات، مشکلات مالی، قرار گرفتن در محیط جدید و عدم اطمینان به آینده شغلی موجب مواجهه بیشتر آنها با عوامل تنش زا می گردد. افزایش تنیدگی نیز ممکن است روی سلامت روانی آنها اثرات نا مطلوبی داشته باشد.

به همین دلیل بهبود وضعیت سلامت روانی آنها نیازمند برنامه ریزی و اقدامات خاصی است که با برنامه ریزی عمومی برای جامعه متفاوت خواهد بود. این برنامه ریزی باید مبتنی بر شواهدی باشد که بر اساس پژوهش های انجام گرفته روی دانشجویان به دست آمده اند. برخی از محققان عنوان می کنند که دانشجویان تغییرات زیادی را در زندگی خود تجربه می کنند. نتایج تحقیقات نشان می دهد که حدود 80 درصد دانشجویان دوره های تحصیلی خود را به طور رضایت بخش به پایان می رسانند و حدود 20 درصد بنابه عوامل و علل مختلفی با شکست مواجه می شوند( دابسن[5]،1982؛ به نقل از تقدیسی و قره زاده،1384).

بک[6] و یانگ عنوان می کنند که حدود 78درصد  دانشجویان از نشانه های افسردگی رنج می برند تا 46درصد  نیازمند درمان تخصصی هستند(به نقل از آزاد،1372).

پژوهش ها در زمینه شیوع افکار خودکشی و افسردگی دانشجویان ، نشان می دهد اختلالات روانی از جمله افسردگی ، اضطراب، وسواس، خصومت، روان پریشی و سایر اختلالات روانی در میان دانشجویان در حال افزایش است و تحصیل در دانشگاه موجب افزایش برخی مشکلات روانی برای تعدادی از دانشجویان شده است (سپهری،1375؛به نقل از تقدیسی و قره زاده،1384).

برخی از این تنش ها و مشکلات روانی ریشه در روابط اولیه آنها دارد. همان طوری که فروید (1935) می گوید اختلال در روابط اولیه،اساس و زیربنای اختلالات روانی بعدی است(پور افکاری،1381). روابط اولیه افراد بسیار حائظ اهمیت هستند ، چرا که موجب شکل گیری ساختارهای روان شناختی می شوند؛ ساختارهای روان شناختی بنیان تفکر و رفتار افراد را سازمان می دهند. ژرف ترین این ساختارهای شناختی،طرح واره ها هستند( یانگ، بک و همکاران،1990؛به نقل از اسوتیز[7]،2006).طرح واره ها در رویارویی با محرک های جدید بر پایه ساختار پیشین خود، اطلاعات به دست آمده را سرند،رمزگردانی و ارزیابی می کنند( بک،1967؛به نقل از اسوتیز،2006 ).

و به این ترتیب بر نوع نگرش افراد نسبت به خود و جهان پیرامون تاثیر می گذارند. یانگ(2006) آن دسته از طرح واره ها را که به رشد و شکل گیری مشکلات روان شناختی می انجامند، طرح واره های ناسازگار اولیه می نامد. این طرح واره ها الگوهای شناختی و هیجانی خود آسیب رسانی هستند که از جریان اولیه رشد آغاز  شده و در طول زندگی تداوم می یابند( یانگ و همکاران ،2003؛مک گین[8] و یانگ،1996؛به نقل از نورداهل[9]،2005). از آنجا که طرح واره ها هسته خودپنداره افراد را شکل می دهند ، اگر دارای محتوای ناسازگار باشند افراد را نسبت به گستره ای از کاستی ها و مشکلات آسیب پذیر می کنند(یانگ،2006). بررسی های چندی که در این زمینه انجام شده، نشان می دهند که طرح واره های ناسازگار اولیه در شکل گیری و گسترش بسیاری از مشکلات روان شناختی همچون اختلال های شخصیت، افسردگی مزمن و اختلال های اضطرابی نقش دارند(یانگ،2006 ؛ پلز[10] و همکاران،2002؛ماسن و همکاران،2005).

از آن جایی که شکل گیری طرح واره ها از جریان اولیه رشد آغاز می شود بنابراین نقش روابط اولیه و علل الخصوص رابطه مادر – کودک بسیار مهم است. در واقع تجارب اولیه کودک در خانواده سازنده شخصیت و رفتارهای بعدی وی است، به گونه ای که،ریشه بسیاری از انحرافات شخصیتی و بیماری های روانی را در تربیت نخستین کودک باید جستجو کرد( ماسن و همکاران،2002).

فرایندها و کنش های خانواده مانند کیفیت ارتباط والد – فرزند، تاثیر زیادی بر رشد احساس خود ارزش مندی و کفایت اجتماعی در دوران کودکی دارد( هریسون،2002).

مادران به طور معمول اولین مراقبت کنندگان کودکان هستند و اولین نیاز هر کودکی محبت مادری است. مادرانی که صادقانه به کودکان خود مهر می ورزند باعث شکل گیری رابطه محبت آمیز می شوند، در حالی که مادران خونسرد و بی توجه باعث واکنش های شدید کودک نسبت به آنها می شود. شایان ذکر است که تاثیرات بی توجهی به کودکان دارای اثرات دراز مدت می باشد. گروهی ا ز روان شناسان به لزوم و اهمیت فراوان مهر و محبت مادری برای حفظ سلامت روانی کودک معتقدند. به نظر این گروه والدین می بایست با کودک، به خصوص در سال های کودکی، به دلیل ناتوانی ها و نیازهای فراوانش،رفتاری محبت آمیز داشته باشند. به هر حال، آن چه می توان گفت این است که مهر و محبت برای کودک لازم است، اما افراط در ابراز آن تا دوره نوجوانی موجب عقب ماندگی کودک در تکامل عاطفی و اجتماعی می شود و این امر سازگاری وی را با شرایط زندگی بزرگسالی مختل می سازد( احدی،1385).

مطالعات چندی به بررسی رابطه ی افسردگی والدین، خصوصا مادر،و سلامت روان کودک پرداخته است. و رابطه معناداری بین حالات روانی منفی والدین و کودک به دست آورده اند( کرشنر و کوهن[11]،1992؛به نقل از توزنده جانی و توکلی زاده،1383).

بنابراین رابطه اولیه سالم مادر – کودک به نوعی ضامن سلامت روانی بعدی فرد است در واقع در این دوران پایه و اساس نگرش فرد نسبت به خود و جهان پیرامونش شکل می گیرد،به عبارتی این دوران زمان شکل گیری طرح واره های فرد است و اگر این طرح واره ها ناسازگار باشند زمینه ساز مشکلات روانی فرد در دوران بعدی زندگی خواهند شد. بنابراین بررسی ارتباط مادر – کودک با طرح واره های شکل گرفته ضروری به نظر می رسد، از این رو پژوهش حاضر درصدد پاسخ گویی به این سوال است که : آیا بین رابطه مادر – کودک و طرح واره های ناسازگار اولیه در دانشجویان دارای اختلالات روان شناختی ارتباط وجود دارد؟

اهمیت و ضرورت پژوهش

اختلال روانی را می توان یک سندرم یا الگوی رفتاری یا روان شناختی دانست که با احساس ناراحتی یا ناتوانی  همراه است. برخی بررسی ها نشان داده اند که شیوع بیماری های روانی در کشور های روبه رشد همانند کشورهای پیشرفته بوده و در هر زمان دست کم یک درصد جمعیت دچار اختلالات روانی شدید بوده و نزدیک به ده درصد جمعیت کشورهای روبه رشد از ناراحتی های روانی،عاطفی،شخصیتی و اختلال های  روانی خفیف تر رنج می برند. هم چنین 10 درصد جمعیت در طول عمر دچار بیماری های روانی شدید می شوند( شاملو،1378).

شیوع این اختلالات در بین دانشجویان نیز بسیار حائز اهمیت است. پژوهش های متعدد نشان می دهند که در حدود 2 درصد از دانشجویان مشغول به تحصیل علائمی از بیماری های روانی در طی تحصیلی از خود نشان می دهند؛ با توجه به اینکه شیوع اختلالات روانی قابل توجه می باشد و نیاز به اقدامات مهم در زمینه پیشگیری، تشخیص و درمان وجود دارد، به نظر می رسد که انجام این پژوهش از اهمیت زیادی برخوردار باشد.

همچنین با توجه به تاثیر این اختلال بر ابعاد مختلف زندگی اعم از اقتصادی، اجتماعی، فردی و خانوادگی و فقدان آگاهی کافی و مناسب در مورد اثرات قابل ملاحظه این اختلال، خود توجیه اهمیت و ضرورت اجرایی این پژوهش می باشد. اهمیت و حساسیت موضوع پژوهش نیز می تواند انگیزه خوبی برای انجام این پژوهش باشد.

بنابراین نقش روابط اولیه و علل الخصوص رابطه مادر – کودک در شکل گیری این طرح واره ها بسیار حائز اهمیت است. در واقع رابطه اولیه مادر – کودک پایه و اساس نگرش فرد نسبت به خود و پیرامونش است، به عبارتی این دوران زمان شکل گیری طرح واره های فرد است و اگر این طرح واره ها ناسازگار باشند زمینه ساز مشکلات روانی فردی در دوران بعدی زندگی خواهند شد. بنابراین با توجه به اهمیت رابطه اولیه مادر – کودک در شکل گیری طرح واره های ناسازگار و تاثیر آن بر سلامت روانی افراد این ضروریت ایجاب می شود که اهمیت این رابطه با اختلالات روان شناختی دانشجویان نیز مورد بررسی قرار گیرد و همچنین با توجه به اینکه تا به حال تحقیقی  در این مورد در کشور صورت نگرفته است، اهمیت و ضروریت چنین تحقیقی را دو چندان نمایان می کند چرا که این تحقیق می تواند راهگشایی برای تحقیقات بعدی باشد .به علاوه با توجه به اهمیت اولیه ارتباط مادر – کودک و تاثیر آن در دوران بعدی زندگی ، انجام چنین تحقیقی می تواند به شناسایی مخاطرات سلامت روانی افراد پرداخته و از تحمیل هزینه های گزاف بر دوش جامعه بکاهد. لذا هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه مادر – کودک و طرح واره های ناسازگار اولیه در دانشجویان دارای اختلالات روان شناختی می باشد