پایان نامه تاریخ تحلیلی چهارمین دوره مجلس شورای ملی (1302-1300 هجری شمسی 1341-1339 هجری قمری)

تعداد صفحات: 266 فرمت فایل: word کد فایل: 10002228
سال: 1384 مقطع: مشخص نشده دسته بندی: پایان نامه تاریخ
قیمت قدیم:۳۳,۲۰۰ تومان
قیمت: ۳۱,۱۰۰ تومان
دانلود فایل
  • خلاصه
  • فهرست و منابع
  • خلاصه پایان نامه تاریخ تحلیلی چهارمین دوره مجلس شورای ملی (1302-1300 هجری شمسی 1341-1339 هجری قمری)

    گروه: تاریخ

    گرایش: ایران دوره اسلامی

    پایان‌نامه کارشناسی ارشد

    چکیده مطلب:

    بعد از صدور فرمان مشروطیت و دموکراتیک شدن سیستم اداره مملکت، مجلس به عنوان مهم‌ترین دستاورد جنبش مشروطیت، کانون توجه بسیاری قرار گرفت. با شکل‌گیری مجلس، حکومت مطلقه حاکمان جای خود را به حکومت قانونمند و مردم بر مردم داد. بنابراین مجلس می‌بایست در این راستا نقش بسزایی را ایفا نماید.

    پژوهش حاضر به بررسی چهارمین دوره مجلس شورای ملی (1302-1300ه.ش/ 13411339ه.ق)، به عنوان یکی از مهم‌ترین ادوار قانونگذاری عصر مشروطیت پرداخته است. در حالی که مجلس اول تا سوم هرکدام به دلایلی خاص، تا آخر دوره قانونی خود دوام نیافتند، مجلس چهارم به عنوان اولین مجلس تاریخ مشروطیت محسوب می‌شود که تا پایان دوره قانونی خود دوام یافت و قوانین مهمی را نیز به تصویب رسانید. نکته قابل توجه این که این مجلس بعد از فترت طولانی و بی‌سابقه، گشایش یافت که بر اهمیت موضوع می‌افزاید.

    این پژوهش بر آن است که با روش تحلیل تاریخی، روند شکل‌گیری و عمر دو ساله مجلس چهارم را مورد بررسی قرار دهد. پژوهش در دو مقطع تاریخی مهم مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد. مقطع نخست، قبل از گشایش مجلس است که به بررسی و تحلیل اوضاع انتخابات این دوره می‌پردازد. در مقطع دوم، اوضاع کلی مجلس که شامل وضعیت فراکسیون‌ها، مهم‌ترین مصوبات، برخورد مجلس و دولت، بازتاب تحولات سیاسی کشور در مجلس و شورش‌های همزمان با آن می‌شود مورد بررسی قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است که پژوهش حاضر به مسایلی چون دولت، رویدادهای جاری و قیام‌های همزمان از منظر مجلس نگریسته است.

    واژه‌های کلیدی: مشروطیت، مجلس شورای ملی، انتخابات، فراکسیون، لایحه، طرح قانونی، قانون و.‌.. 

    موضوع پژوهش:

    با صدور فرمان مشروطیت، ساختار حکومت از قدرت مطلقه به حکومت دموکراتیک و مشارکت سیاسی مردم در اداره مملکت تغییر یافت. قطعاً در این میان مجلس شورای ملی به عنوان یکی از ارکان مشروطیت و نظام جدید سیاسی از اهمیت بسیاری برخوردار بود. هرچند مجلس همواره با مشکلات بسیاری مواجه شد که به ناپایداری عمر این نهاد انجامید، ولیکن این مسأله از اهمیت موضوع نمی‌کاهد. به طوری که مشروطه‌خواهان تلاش بسیاری برای باز نگه‌داشتن مجلس و جلوگیری از دوره‌های فترت به عمل می‌آورند. این موضوع در مجلس چهارم شکل ملموس‌تری به خود می‌گیرد، زیرا این مجلس بعد از فترتی بی‌سابقه گشایش یافت. بنابراین مجلس شورای ملی همواره از اهمیت بسیار بالایی برخودار بوده است. در این پژوهش تلاش شده است که چهارمین دوره قانونگذاری مشروطیت با تکیه بر مسایل مختلف مرتبط با مجلس مورد ارزیابی قرار گیرد.

     

    سابقه و ضرورت انجام تحقیق:

    بدون شک، دوره مورد نظر یکی از حساس‌ترین مقاطع تاریخ ایران محسوب می‌شود، زیرا خلق انقلاب مشروطه ساختار سیاسی حکومت مطلقه را دگرگون نمود. وقوع جنگ جهانی و تاثیر آن بر کشور، اعمال نفوذ و دخالت بیگانگان در امور داخلی ایران، انعقاد قراردادهای گوناگون و ظهور سردار سپه و قدرت‌گیری وی که در نهایت منجر به تغییر قانون اساسی و به قدرت رسیدن وی شد، از جمله وقایع بسیار مهم این دوره می‌باشد. در واقع مجلس چهارم آخرین مجلس دوره قاجار بود. زیرا مجلس پنجم، قاجاریه را خلع نمود. ارزیابی مجلس و عملکرد آن از جمله مسایل بسیار مهمی است که به نظر می‌آید، بسیار مورد توجه قرار نگرفته است. در واقع پرداختن به تحولات سیاسی از خلال تحولات مجلس شورای ملی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. به نظر می‌آید مجلس و مسایل مرتبط با آن به جز مواردی اندک بسیار مورد توجه قرار نگرفته است. در این باره در بخش نقد و بررسی منابع و مآخذ بیشتر توضیح داده خواهد شد.

     

     

    محدوده پژوهش:

    1) از نظر زمانی، این پژوهش، مجلس چهارم شورای ملی از سال 1300 هجری شمسی/ 1339 هجری قمری تا سال 1302 هجری شمسی/ 1341 هجری قمری را دربر می‌گیرد.

    2) از نظر مکانی، پژوهش حاضر روند شکل‌گیری و عمر قانونی مجلس چهارم را مورد بررسی قرار می‌گیرد که در مسایل مختلف، چون انتخابات، شورش‌ها و.‌.. در سراسر کشور توجه لازم را مبذول می‌نماید.

    3) از نظر محتوایی، این پژوهش به بررسی مجلس چهارم شورای ملی می‌پردازد که مسایلی چون، انتخابات، انتخاب هیئت رئیسه و کمیسیون‌های داخلی، آیین‌نامه‌های داخلی و مصوبات، برخورد با کابینه‌ها و رویدادهای جاری کشور را در بردارد. لازم به ذکر است که بررسی مشروح کابینه‌ها و یا قیام‌های این دوره از موضوع تحقیق خارج است، زیرا به تمام این رویدادها از زاویه دید مجلس نگریسته شده است.

     

    اهمیت موضوع:

    بدون شک نقد و بررسی مجلس شورای ملی یکی از مهم‌ترین مباحث تاریخ معاصر ایران محسوب می‌شود. مجلس شورای ملی به عنوان ثمره انقلاب مشروطیت، جای حکومت مطلقه را گرفت. نهضت مشروطه ایران، جنبشی اجتماعی بود که بعد از سالها نابسامانی و ناامنی و محرومیت توده‌ها در برابر فساد حکومت و خودکامگی حاکمان دوران استبداد ایجاد شد. در این جنبش مردم در مبارزه با استبداد به طرح حقوق سیاسی و اجتماعی خود پرداختند. مجلس به عنوان خانه ملت و مرکب از نمایندگان منتخب آنها، جهت حراست از حقوق مردم تشکیل شد، همین مسأله باعث ایجاد افکار طرفدار این نهاد شد هرچند در آغاز مشروطیت دیدگاههای مخالف با آن ایجاد شد ولیکن طرفداران این نهاد تلاش خود را جهت اثبات عدم منافات آن با اصول دینی به کار بردند. البته ناگفته نماند که عده‌ای نیز به دلیل منافع خود و نیز به خاطر جاه‌طلبی مخالف ایجاد مجلس بودند. ولیکن این موانع باعث نگردید که طرفداری از مجلس و تلاش در حفظ آن از میان برود.

    در طول تاریخ معاصر، مجلس همواره در معرض تعرض هیأت حاکمه قرار گرفته است به طوری که مسأله فوق تعطیلی و انحلال مجلس را به دنبال آورده است. این موضوع باعث برانگیخته شدن افکار عمومی و تلاش برای احیاء آن شد. نمونه بارز آن را می‌توان در جریان استبداد صغیر مشاهده کرد. بعد از به توپ بسته شدن مجلس توسط محمدعلی شاه، قیام مردم آذربایجان، گیلان و اصفهان آغاز گردید و در نهایت منجر به فتح تهران و افتتاح مجلس شورای ملی شد.

    علیرغم تلاش آزادی خواهان مجلس دوم نیز با تعطیلی مواجه گشت. تلاش گروهها و احزاب مختلف برای باز نگه‌داشتن مجلس را در ادوار مختلف می‌توان مشاهده نمود. در مجلس سوم لزوم بررسی دوران فترت و عملکرد زمامداران مطرح شد. هر چند هیچ‌گاه پی‌گیری نشد.

    یکی از مسائلی که در جهت حذف دوران فترت، مطرح شد، اصلاح قانون انتخابات و طولانی نمودن دوره وکالت نمایندگان بود. با عملی نمودن این مساله، دوره فترت عملا کمتر می‌شد. زیرا مسائل و مشکلات اجتماعی از جمله بی‌سوادی، طولانی بودن مسیرها، عدم دسترسی به امکانات حمل و نقل و ارتباطات، بی‌علاقگی به شرکت در امر انتخابات، شیوع امراض خاص و … باعث طولانی شدن هر دوره انتخابات می شد. با طرح مساله طولانی نمودن دوره وکالت، قطعاً مشکلات ناشی از انتخابات نیز کمتر شد. زیرا انتخابات هر سه یا چهار سال یکبار برگزار می شد. این موضوع مورد توجه وکلا قرار نگرفت و تغییری را آن ایجاد نشد. ولیکن برقراری مجلس شورای ملی، مسأله‌ای بود که همواره مورد توجه قرار داشت. نمونه بارز آن را در مجلس چهارم می‌توان دید. این مجلس که بعد از فترتی طولانی و بی سابقه تشکیل شده تلاش بسیاری جهت مقابله با ایام فترت نمود. تلاش وکلا در دو جهت صورت‌گرفت. در این راستا وکلا اول، اقدام به تشکیل کمیسیون رسیدگی به اعمال زمامداران دوره فترت نمودند. بحث‌های فراوانی نیز پیرامون آن شکل گرفت. ولی هیچ‌ وقت پی‌گیری نشد. به نظر می‌آید دلیل آن نه در بی‌علاقگی وکلا به آن، بلکه در عملی نبودن پیشنهاد بود چنانکه این بحث در مجلس نیز مطرح شد. مجلس چهارم همچنین با تشکیل کمیسیون اصلاح قانون انتخابات تلاش نمود. دوره وکالت را به سه یا چهار سال افزایش دهد و به منظور خود جهت حذف و یا کاهش دوران فترت نائل شود. ولیکن قانون مذکور بدون هیچ تغییری به قوت خود باقی ماند. بنابراین کوشش وکلا برای بازنگه داشتن مجلس بسیار چشمگیر بوده است. البته ناگفته نماند که این کوشش فقط از سوی نمایندگان مجلس صورت نمی گرفت، تمام کسانی که به نوعی مجلس را یکی از مهم ترین رکن‌های مشروطیت می‌دانستند با تعطیلی و انحلال آن مخالفت بسیار نشان نمی داند.

    مسایل فوق نشان می‌دهد که جایگاه مجلس در ساختار سیاسی و تحولات کشور شناخته شده بود. بنابراین پذیرش انحلال آن برای ملت، بسیار مشکل می‌نمود. این پژوهش به بررسی یکی از ادوار مجلس شورای ملی می‌پردازد. از وقوع انقلاب مشروطه در سال 1285 ه.ش تا تشکیل مجلس چهارم در سال 1300، سه مجلس دیگر ابراز وجود کرد. به علت مشکلات عدیده‌ای که دامنگیر مملکت شده‌ بود. در طول پانزده سال مشروطیت مجلس، فقط چهار سال، توانسته بود به فعالیت بپردازد. هر کدام مجالس فوق، چگونگی تشکیل و روند ادامه فعالیت آنها در خود مطالعه و بررسی مستقل است. از این چهار دوره قانونگذاری از مجلس چهارم به علت شرایط خاص تشکیل و فضایی که در آن شکل گرفت از اهمیت شایانی برخوردار است. مجلس چهارم در تیر ماه 1300 هجری شمسی گشایش یافت و با پایان یافتن دوره قانونی خود در خرداد ماه 1252 ه. ش خاتمه یافت.

     

    نوع و روش انجام تحقیق:

    پژوهش حاضر در زمره پژوهش‌های کتابخانه‌ای به حساب می‌آید که از میان انواع پژوهش‌های موجود، در گروه تحقیقات توصیفی تحلیلی محسوب می‌شود. روش انجام این پژوهش روش تحقیقی تاریخی است که طی آن با مشاهده اسناد، مدارک و سایر نوشته‌ها و با نقد و بررسی آنها ارزیابی نهایی انجام می‌گیرد.

     

    سازماندهی تحقیق:

    تحقیق حاضر از یک مقدمه و چهار فصل تشکیل شده است:

    فصل اول با عنوان: انتخابات مجلس چهارم شورای ملی و چگونگی برگزاری آن، با نگرشی در قانون انتخابات و اصلاحیه‌های آن به بررسی روند برگزاری انتخابات در سراسر کشور پرداخته است. همچنین در این فصل مقدمات افتتاح مجلس و بررسی اعتبارنامه‌ها به عنوان اولین اقدام مجلس شورای ملی مورد ارزیابی قرار گرفته است.

    فصل دوم با عنوان: ساختار و نمای کلی مجلس شورای ملی، مسایلی مختلف چون نظام‌های داخلی مجلس، تشکیل هیئت رئیسه، تشکیل کمیسیون‌ها، روند شکل‌گیری و فعالیت احزاب در این دوره و مهم ترین مصوبات مجلس چهارم شورای ملی را مورد ارزیابی قرار داده است.

    فصل سوم با عنوان: مجلس و دولت، به بررسی رابطه و برخورد مجلس با دولت پرداخته است. در این دوره چهار کابینه تشکیل شد و مجلس برنامه‌های آنها را مورد ارزیابی قرار داد. علاوه بر شور در برنامه‌های دولتهای این دوره، از دیگر برخوردهای آنها نیز ذکری به میان آمده است.

    فصل چهارم با عنوان: بازتاب تحولات سیاسی در مجلس به ظهور و قدرت‌گیری رضاخان و قیام‌هایی که در این دوره صورت گرفته، پرداخته است. و در نهایت دیدگاههای مختلفی که پیرامون مجلس چهارم شورای ملی شکل گرفت، مطرح شده است.

     

    نقد و بررسی مهم‌ترین منابع و مآخذ:

    منابع و مآخذ تاریخ معاصر از تنوع فراوانی برخوردار است. اما نکته قابل توجه این است که به جز مواردی معدود، توجه چندانی به نقش مجالس این دوره نشده است. شایان ذکر است که نقیصه مذکور علاوه بر منابع و مآخذ در تحقیقات و مطالعات جدید هم مشهود است. این مسأله در مورد مجلس چهارم شورای ملی هم به چشم می‌خورد. البته ناگفته نماند که مسایلی چون انتخابات و افتتاح این دوره قانونگذاری به دلیل حساسیت موضوع بعد از عقد قرارداد 1919 بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. ولیکن به موضوعاتی چون احزاب، فراکسیون‌ها و مصوبات چندان توجهی مبذول نشده است. بعنوان مثال اسامی احزاب، مهم‌ترین شخصیت‌های آنها در مجلس و تا حدودی خط مشی فکری آنها در بعضی منابع ذکر شده است، اما به نحوه شکل‌گیری و یا روند فعالیت و عملکرد آنها اشاره چندانی نشده است. این موضوع کم و بیش در مورد سایر مسایل مرتبط با مجلس مطرح می‌باشد. و به طور کلی نادیده گرفتن بحث مجالس در منابع مسأله قابل توجهی است که حتی در مطالعات جدید کاملاً مشهود است.

    اسناد:

    بدون شک اسناد معتبرترین مآخذ برای گردآوری اطلاعات مهم تاریخ و مطمئن‌ترین منبع برای تحقیقات پژوهشگران می‌باشد که به روشن ساختن گوشه‌های مبهم تاریخی کمک شایانی می‌نماید.

    در حال حاضر مراکز اسناد تاریخی متعددی از جمله سازمان اسناد ملی ایران، مجلس شورای اسلامی، مؤسسه مطالعات تاریخی معاصر، وزارت امورخارجه و اسناد ریاست جمهوری و مراکز دیگر در کشور فعالیت دارند که هرکدام بخشی مهم از اسناد را در اختیار دارند. این اسناد به دو بخش منتشر نشده و منتشر شده تقسیم شده است در شناخت بسیاری از مسایل تاریخی از جمله مجلس کمک شایانی محسوب می‌شود.

     

    اسناد منتشر نشده:

    این اسناد حاوی مهم‌ترین مسایل پیرامون مجلس چهارم شورای ملی شامل نحوه برگزاری انتخابات، مصوبات مجلس، اسامی نمایندگان و موضوعاتی از این قبیل می‌باشد. سازمان اسنادملی ایران یکی از مهم‌ترین مراکزی بود که اسناد آن در پژوهش حاضر مورد استفاده قرار گرفت. اسناد مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر وابسته به بنیاد مستضعفان و جانبازان نیز در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است. البته ناگفته نماند که مجلس شورای اسلامی در حال حاضر به جز چند اعتبارنامه نمایندگان، دیگر اسناد را در اختیار پژوهشگران قرار نمی‌دهد که در این پژوهش همان موارد مورد استفاده قرار گرفته است.

     

    اسناد منتشر شده:

    در راستای اهمیت اسناد جهت انجام تحقیقات تاریخی، مراکز گوناگون اقدام به چاپ نموده‌اند. بدون شک این امر به سهولت دستیابی و استفاده از این منبع مهم تاریخی کمک شایانی می‌نماید. کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی کتابی سه جلدی تحت عنوان اسناد روحانیت و مجلس (تاریخ مشروطیت ایران به روایت اسناد) چاپ نموده است که حاوی اسناد با ارزشی می‌باشد. جلد اول شامل اسناد ادوار اول دوم و سوم قانونگذاری، جلد دوم دوره چهارم قانونگذاری و جلد سوم دوره پنجم قانونگذاری است. در این پژوهش جلد دوم مورد استفاده قرار گرفته است. کتاب مذکور علاوه در درج اعتبارنامه‌های روحانیون مجلس چهارم، حاوی مطلب بسیار ارزشمندی در مورد انتخابات این دوره است. انتشارات طلایه نیز به کوشش ایرج افشار اقدام به چاپ مجموعه‌ای اسناد تحت عنوان قباله تاریخ نموده است که از اهمیت بسیاری برخوردار است. هرچند اسناد مرتبط با مجلس چهارم در آن محدود است ولیکن همان تعداد محدود بسیار اهمیت می‌باشند.

    مجموعه مکاتبات، اسناد، خاطرات و آثار فیروز میرزا (نصرت‌الدوله) که نشر تاریخ ایران به کوشش منصوره اتحادیه و سرویس سعدوندیان به چاپ رسانیده است، از آثار مهمی است که در زمینه اسناد مورد استفاده قرار گرفته است. این اثر حاوی مجموعه اسنادی است که از نامبرده باقی مانده و شامل شش مجلد می‌باشد. مجلد اول که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است به اسناد مجلس چهارم و پنجم اختصاص یافته است. مطالبی که در دیگر مجلدها درج شده بدین ترتیب است: مجلد دوم، خاطرات وی از محبس نظمیه و قصر، مجلد سوم، اسناد زمان وزارت مالیه نامبرده و مجلد چهارم تا ششم شامل مکاتبات و اسناد بازمانده از زمان وزارت خارجه و پاره‌ای آثار قلمی وی. مجلد دوم که نامه‌هایی از عبدالحسین میرزا  فرمانفرما، نصرت‌الدله، فطن‌الدوله و مشیرالدوله را دربر می‌گیرد اطلاعات جزئی در مورد مجلس چهارم بخصوص انتخابات این دوره در جاهایی چون شیراز و کرمان در اختیار قرار می‌دهد.

    مجموعه خاطرات و اسناد مستشارالدوله نیز که به کوشش ایرج افشار منتشر شده است حاوی مطالب ارزشمندی پیرامون انتخابات و فعالیت‌های احزاب در راستای انتخابات است. مستشارالدوله فرزند جوادخان مستشارالدوله در سال 1284ه.ق در تبریز متولد شد. وی مشاغل بسیاری را در طول حیاتش برعهده داشت، از جمله دفترداری سفارت ایران در استانبول، رئیس دارالانشاء وزارت‌خانه عدلیه، ریاست محکمه تجارت، ریاست دیوان مظالم عامه با لقب صدیق حضرت، معاون عدلیه و تجارت در آذربایجان، نماینده دوره اول و دوم در مجلس شورای ملی، وزیر داخله کابینه سپهدار در سال 1329ق، وزیر پست و تلگراف و فوائد عامه کابینه علاء‌السلطنه در سال 1330ق، وزیر داخله کابینه مشیرالدوله در 1332 وزیرداخله کابینه علاءالسلطنه در سال 1338ق، وزیر مشاور کابینه سردار منصور در سال 1333ق، وزیر مشاور کابینه اول قوام‌السلطنه در سال 1300 و.‌.. بدلیل انتصاب وی به وزارت داخله نخست وزیرانی چون سپهسالار تنکابنی، مشیرالدوله، علاءالسلطنه، این اوراق از وی بازمانده است که شامل سه مجموعه می‌باشد: 1 مجموعه اول، یادداشتهای تاریخی و اسناد سیاسی 2 مجموعه دوم، اسناد مشروطه از سال 1330 تا 1335 3 مجموعه سوم، راپرت‌های پلیس مخفی از شایعات شهری از سالهای 1333 و 1335ه.ق. در این پژوهش از مجموعه سوم استفاده شده است. نظمیه به عنوان یکی از ادارات وزارت داخله محسوب می‌شد. همه روزه گزارش شایعات رایج در شهر که مأموران خفیه به نظمیه می‌دادند توسط رئیس به وزیر داخله داده می‌شد، تا وزیر داخله هرچه را که صلاح می‌داند به اطلاع هیأت دولت برساند. متن گزارشات از شایعات شهری و استراق سمع گردآوری می‌شد. خفیه‌نویسی و خبرکشی، زبان گیری و جاسوسی یکی از کارهای رایج و معمولی دولت‌ها برای حفظ موجودیت بوده که حکومت‌ها از آن برای کسب خبر استفاده می‌کردند. لازم به ذکر است که گزارش‌های سال 1333ق در دوره نخست‌وزیری مشیرالدوله و گزارش‌های سال 1335ق در دوره رئیس‌الوزرایی علاءالسلطنه نوشته شده است. این گزارش‌ها حاوی اطلاعات بسیار جالبی درباره احزاب و فعالیت انتخاباتی آنها، مشکلات اجتماعی، تقلبات انتخاباتی و خرید و فروش آراء و مطالبی از این قبیل می‌باشد که اطلاعات خوبی را ارائه می‌دهد.

    یکی دیگر از اسناد منتشر شده که حاوی اطلاعات خوبی پیرامون انتخابات مجلس چهارم است، مخابرات استرآباد (گزارش‌های حسینقلی مقصودلو و وکیل‌الدوله) می‌باشد که در دو جلد و به کوشش ایرج افشار و محمدرسول دریاگشت به چاپ رسیده است. این اسناد، مجموعه‌ای از گزارش‌های خواندنی از واقعه‌ها، شایعه‌های سیاسی، اجتماعی، تاریخی و بسیاری از جریانها محلی منطقه وسیع گرگان و دشت ترکمن (استرآباد) میان سالهای 1326ق/ 1287ش تا 1342ق/ 1303ش می‌باشد. این گزارش‌ها به وسیله حسینقلی آقامقصودلوی وکیل‌الدوله دولت انگلیس در گرگان برای سفارت انگلیس در تهران مخابره می‌شد. انگلیس از قرن نوزدهم در بعضی از شهرهای ایران اشخاصی را برای کارهای محلی مربوط به خود انتخاب می‌کرد که معمولاً تحت عنوان وکیل‌الدوله شناخته می‌شدند. گزارشات وکیل‌الدوله مبتنی است بر کسب خبر از گوشه و کنار و نقل اخبار مسموع از شایعات شهری و حاوی اخباری است که از مراجع دولتی و حکومتی به دست می‌آورده است. اخبار ناامنی، ارتباط و رفتار روس‌های عصر تزاری، فعالیت‌های حزب دموکرات در استرآباد، اقدامات میرزا کوچک‌خان و جنگلی‌ها در استرآباد، نکته‌هایی درباره کابینه سیدضیاء، دوره حکومت قوام‌السلطنه در خراسان و بسیاری از مسایل اجتماعی، موضوعاتی است که در این کتاب دیده می‌شود. در پژوهش حاضر به بعضی از مسایل مربوط به انتخابات بویژه مشکلات آن در دوره چهارم مجلس شورای ملی اشاره شده است.

     

    روزنامه‌ها:

    یکی دیگر از مهم‌ترین منابع تاریخ معاصر که جایگاه بسیار مهمی در پژوهش‌های تاریخی دارد، روزنامه‌ها می‌باشد. مطبوعات قبل از انقلاب مشروطه، تلاش بسیاری در بیداری افکار ایرانیان از خود نشان دادند. آنها با گوشزد کردن ناکارآمدی دولت قاجار، حکومت قانونی را معرفی کرده و گام بلندی در انقلاب برداشتند. بعد از صدور فرمان مشروطیت، آمار روزنامه‌ها به نحو چشمگیری افزایش یافت. نکته‌ای قابل ذکر این که وضعیت روزنامه‌ها همواره تحت تأثیر وقایع و اوضاع سیاسی کشور بود. به توپ بستن مجلس اول و شروع استبداد صغیر توقیف و تعطیلی بسیاری از روزنامه‌ها را بدنبال آورد. همین مسأله همراه با سانسور شدید بعد از اولتیماتوم روس‌ها و تعطیلی مجلس دوم نیز به وجود آمد.

    اوضاع روزنامه‌ ها بین سالهای 1286ه.ش تا کودتای سوم اسفند 1299ه.ش طوری بود که  هرگاه آزادی کمتری وجود داشت، تعداد تقاضا و بدنبال آن انتشار روزنامه کاهش می‌یافت ولی بعد از کودتا و آزادی نسبی بعد از تبعید سیدضیاءالدین، میزان این تقاضاها افزایش یافته است. در هر صورت روزنامه‌ها منعکس کننده اوضاع انتخابات، کابینه‌ها، مجلس و مسایلی از این قبیل بودند که بر اهمیت آنها در این پژوهش می‌افزاید. در این قسمت به نقد بعضی از روزنامه‌هایی که مورد استفاده قرار گرفته است، می‌پردازیم:

    روزنامه رعد: یکی از مهم‌ترین روزنامه‌هایی است که بعد از ناصرالملک و همزمان با انتخاب مجلس سوم توسط سیدضیاءالدین طباطبایی، مدیر روزنامه‌های شرق و برق منتشر شد. دو روزنامه سابق وی به فاصله کمی توقیف شده بودند. روزنامه رعد به سبک و مسلک دو روزنامه قبلی، به طور یومیه و هر نوبت 1500 نسخه در مطبعه روشنایی طبع گردید. این روزنامه حمله و  انتقاد از رجال وقت به ویژه وثوق‌الدوله را در مطالب خود درج می‌نمود. همین مسأله باعث شد وثوق‌الدوله وی را به محاکمه بکشاند. علیرغم موفقیت، سیدضیاءالدین به ژاپن مسافرت نمود. بعد از مراجعت روزنامه وی تجدید چاپ شد و تا سال 1336ق منتشر گردید. در کابینه مستوفی‌الممالک جرایدی چون رعد، شوری و ایران نو تعطیل شد. بعد از مدتی رعد از توقیف خارج شده و در اول دلو 1297ش تجدید چاپ شد. انتشار این روزنامه تا کودتای 1299 ادامه یافت. سیدضیاءالدین سه ماه بعد از دریافت حکم ریاست وزرایی از سوی احمدشاه به خارج از کشور تبعید شده و روزنامه رعد تعطیل شد.

    روزنامه رعد انتخابات مجلس چهارم را به دقت دنبال می‌کرد. تلگراف‌های مختلفی را که از ایالات و ولایات به مرکز فرستاده می‌شد، توسط این روزنامه به چاپ می‌رسیدند. روزنامه رعد همچنین از افتتاح مجلس طرفداری می‌نمود. از بررسی چندین شماره از این روزنامه که مطالب مربوط به انتخابات مجلس چهارم را درج نموده، چنین استنباط می‌شود که علیرغم حمایت از مسأله افتتاح مجلس، مسایل و مشکلات انتخاباتی به طور جدی مورد توجه قرار نگرفته است. بدین صورت که روزنامه مذکور فقط به درج بعضی از تلگراف‌ها پرداخته است. با وجود این مطالب ارزشمند این روزنامه نباید نادیده گرفته شود. 

  • فهرست و منابع پایان نامه تاریخ تحلیلی چهارمین دوره مجلس شورای ملی (1302-1300 هجری شمسی 1341-1339 هجری قمری)

    فهرست:

    موضوع پژوهش                                                                                              2

    سابقه و ضرورت انجام تحقیق                                                                            2

    محدوده پژوهش                                                                                              3

    اهمیت موضوع                                                                                             6-4

    نوع و روش انجام تحقیق                                                                                    6

    سازماندهی تحقیق                                                                                            6

    نقد و بررسی مهم‌ترین منابع و مآخذ                                                               19-7

    مقدمه                                                                                                     31-20

    فصل اول:                                                                                                       

    بررسی نحوه اجرای انتخابات و مقدمات افتتاح مجلس چهارم شورای ملی:            105-32

    1 چهارچوب حقوقی انتخابات مجلس شورای ملی در دوره چهارم                       37-33

    2 برگزاری انتخابات مجلس چهارم شورای ملی:                                            105-38

    الف: دولت دوم وثوق‌الدوله و انجام بخشی از انتخابات مجلس چهارم                    43-38

    ب: مشیرالدوله و روند پی‌گیری انتخابات مجلس چهارم                                      48-44

    ج: مسأله افتتاح مجلس از دولت مشیرالدوله تادولت قوام‌السلطنه                           54-49

    3 احزاب و انتخابات مجلس چهارم                                                               63-55

    4 مقدمات افتتاح مجلس چهارم شورای ملی                                                    93-87

    5 کیفیت برگزاری انتخابات و شکایات مرتبط با آن                                           86-64

    6 طرح و بررسی اعتبارنامه‌های نمایندگان مجلس چهارم شورای ملی                 105-94

    فصل دوم:                                                                                                       

    ساختار مجلس چهارم شورای ملی:                                                                   106

    1 نظام‌نامه داخلی مجلس شورای ملی:                                                       109-106

    الف اولین نظام‌نامه داخلی مجلس شورای ملی (مصوبه 29 شعبان 1324ه.ش)          106

    ب دومین نظام‌نامه داخلی مجلس شورای ملی (مصوبه 26 ذیحجه 1327 ه.ق)          107

     

    ج مجالس سوم و چهارم شورای ملی؛ تلاش برای اصلاح نظام‌نامه                  109-108

    2 تشکیل هیئت رئیسه مجلس چهارم شورای ملی                                         110-109

    3 تشکیل کمیسیون‌های مجلس چهارم شورای ملی                                        122-111

    الف کمیسیون رسیدگی به عملیات زمامداران دوره فترت                               115-111

    ب کمسیون اصلاح قانون انتخابات                                                           122-116

    4 روند شکل‌گیری و فعالیت احزاب از مجلس اول تا مجلس سوم شورای ملی

        (1333-1324ه.ق/1294-1285ه.ق)                                                      130-123

    5 مجلس چهارم شورای ملی: روند شکل‌گیری و فعالیت احزاب:                       145-131

    الف: حزب اصلاح‌طلب                                                                             134-133

    ب: حزب سوسیالیست                                                                             138-135

    ج: مجلس چهارم شورای ملی و احزاب فرعی                                               140-138

    د: احزاب از دیدگاه نمایندگان مجلس چهارم شورای ملی                                145-141

    6 مجلس چهارم شورای ملی و مهم‌ترین مصوبات:                                              146

    الف مجلس چهارم و لایحه نفت                                                               151-146

    ب مجلس چهارم و قانون بودجه                                                             161-152

    ج قانون استخدام مستشاران مالیه:                                                          165-162

    1-ج) قانون استخدام دکتر میلسپو (Millspough)، رئیس کل مالیه ایران                164-162

    2-ج) قانون استخدام هشت نفر متخصص مالیه تبعه دولت آمریکا                             165

    3-ج) قانون استخدام مسیولامبرمولیتر (Lumber Moliter) به سمت کل

        گمرکات ایران                                                                                          165

    4-ج) قانون استخدام مسترگلامان (M.Gelaman) آمریکایی جهت اداره کردن

          بانک ملی ایران                                                                                       165

    فصل سوم:                                                                                                      

    مجلس و دولت:                                                                                     209-167

    1 کابینه اول قوام‌السلطنه                                                                        179-167

    2 کابینه مشیرالدوله                                                                              187-180

    3 کابینه دوم قوام‌السلطنه                                                                       195-188

    4 کابینه مستوفی الممالک                                                                        209-196

    فصل چهارم:                                                                                                   

    بازتاب تحولات سیاسی در مجلس:                                                             228-211

    1 مجلس چهارم؛ ظهور و قدرت‌گیری رضاخان                                            219-211

    2 مجلس چهارم، شورش آشوب و جنبش‌های سیاسی همزمان                        221-220

    3 مجلس چهارم و بررسی دیدگاههای مختلف پیرامون آن                              228-222

    نتیجه‌گیری                                                                                           236-229

    منابع و مآخذ                                                                                        245-238

    اسناد و مدارک ضمیمه                                                                                23-1   

     

    .

    منبع:

    کتابشناسی:

    الف. اسناد:

    1-      اسناد منتشره نشده:

    1-1)   اسناد موزه و مجلس شورای اسلامی

    2-1)   سازمان اسناد ملی

    3-1)   موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران

    2-      اسناد منتشر شده:

    اسناد روحانیت و مجلس، به کوشش منصوره تدین‌پور، زیرنظر غلامرضا فدایی عراقی، انتشارات کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای ملی، چاپ اول، تهران، 1375.

    انتخابات زنجان در مجلس چهارم؛ رساله‌ای منتشر نشده از علامه دهخدا، به کوشش علی‌آل داوود،‌ادبیات تربیت معلم، دوره جدید، سال 2، شماره 8-6، 1368.

    قباله تاریخ، به کوشش ایرج افشار، انتشارات طلایه، چاپ اول، تهران، 1368.

    مجموعه مصوبات ادوار اول و دوم قانونگذاری مجلس شورای ملی، اداره قوانین و مطبوعات مجلس شورای ملی، 1318.

    مجموعه مصوبات ادوار سوم و چهارم قانونگذاری مجلس شورای ملی، اداره قوانین و مطبوعات مجلس شورای ملی، 1319.

    مجموعه مکاتبات، اسناد خاطرات و آثار فیروز میرزا فرمانفرما (نصرت‌الدوله)، به کوشش منصوره اتحادیه، سیروس سعدوندیان، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، تهران، 1369.

    مخابرات استرآباد؛ گزارش‌های حسینقلی مقصودلو، وکیل‌الدوله، به کوشش ایرج افشار، محمد رسول دریاگشت، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، تهران، 1363.

    مدرس و مجلس؛ نامه‌ها و اسناد، مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، چاپ اول، 1373.

    مستشارالدوله، صادق؛ خاطرات و اسناد (مجموعه سوم، راپرت‌های پلیس مخفی از شایعات شهری سالهای 1333 و 1235 قمری)، به کوشش ایرج افشار، انتشارات طلایه، چاپ اول، 1367.

    معاصر، حسن؛ تاریخ استقرار مشروطیت در ایران (مستفرجه از روی اسناد محرمانه وزارت امور خارجه انگلستان)، انتشارات ابن‌سینا، بی‌جا، بی‌تا.

     

    ب. روزنامه‌ها:

    ایران

    رعد

    شفق سرخ

    نوبهار

    نهضت شرق

    ج متون تاریخی:

    دولت‌آبادی، یحیی؛ حیات یحیی، انتشارات عطار و فردوسی، تهران، 1362.

    کرمانی، ناظم‌الاسلام؛ تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، مؤسسه انتشارات آگاه و انتشارات نوین، چاپ چهارم، تهران 1362.

    کسروی، احمد؛ تاریخ مشروطه ایران، انتشارات امیرکبیر، چاپ نوزدهم، تهران، 1378.

    کسروی، احمد؛ تاریخ هجده ساله آذربایجان، انتشارات امیرکبیر، چاپ دوازدهم، تهران، 1378.

    مختصر تاریخ مجلس ملی ایران، انتشارات اداره روزنامه کاوه، برلین، شماره 5، 1337.

    مذاکرات مجلس چهارم شورای ملی، اداره روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران، 1333ش/

    مذاکرات مجلس دوم شورای ملی، ضمیمه روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران، چاپخانه مجلس، 1325.

    مذاکرات مجلس سوم شورای ملی، روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران، 1327.

    معارضین انتخابات کرمانشاهان، مطبعه تهران، تهران، اول اسد 1300 مطابق 18 ذیقعده 1339.

    ملک‌زاده، مهدی؛ تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، انتشارات علمی، چاپ دوم، تهران، 1363.

    هدایت (مخبرالسلطنه)، مهدیقلی؛ طلوع مشروطیت، به کوشش امیراسماعیلی، انتشارات جام، 1363.

    هدایت، مهدیقلی؛ گزارش ایران قاجاریه و مشرویت، نشر نقره، چاپ سوم، تهران، 1363.

     

     

    د خاطرات:

     خاطرات احتشام‌السلطنه، به کوشش سیدمحمد مهدی موسوی، انتشارات زوار، چاپ دوم، 1368.

    اردلان، امان‌الله؛ خاطرات حاج عزالممالک اردلان، زندگی در دوران شش پادشاه، تنظیم و تحشیه باقر عاقلی، نشر نامک، چاپ اول، 1372.

    ارباب کیخسرو، شاهرخ (خاطرات)؛ به کوشش شاهرخ شاهرخ وراشناراتیر، ترجمه غلامحسین میرزا صالح، انتشارات مازیار، تهران، 1382.

    اعظام قدسی (اعظام الوزراره)، حسن؛ خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صد ساله ایران، انتشارات ابوریحان، چاپ اول، 1349.

    انتظام، نصرالله؛ (خاطرات) شهریور 1320 از دیدگاه دربار، اسناد ملی ایران، به کوشش محمدرضا عباسی و بهروز طیرانی، دفتر انتشارات و پژوهشی، چاپ شقایق، چاپ دوم، 1371.

    بختیاری، سردار اسعد (خاطرات) نوشته جعفرقلی‌خان امیربهادر، به کوشش ایرج افشار، انتشارات اساطیر، چاپ اول، 1372.

    بزرگ امید، ابوالحسن؛ از ماست که برماست (محتوی خاطرات و مشاهدات بزرگ امید)، انتشارات پیروز، بی‌جا، 1325.

    بهرامی، عبدالله؛ خاطرات عبدالله بهرامی از آخر سلطنت ناصرالدین شاه تا اول کودتا، انتشارات علمی، چاپ اول، 1363.

    دولت‌آبادی، علی محمد (خاطرات)؛ انتشارات فردوس و انتشارات ایران و اسلام، چاپ اول، تهران، 1362.

    سپهر، احمدعلی؛ ایران در جنگ بزرگ، انتشارات بانک ملی ایران، تهران، 1336.

    سپهر، احمدعلی؛ خاطرات مورخ‌الدوله سپهر، به کوشش احمد سمیعی، نشر نامک، چاپ اول، 1374.

    سیف پورفاطمی؛ آئینه عبرت به کوشش علی دهباشی، انتشارات شهاب ثاقب و انتشارات سخن، چاپ اول، 1378.

    عبده، جلال؛ چهل سال در صحنه قضایی، سیاسی، دیپلماسی ایران و جهان، ویرایش و تنظیم از مجید تفرشی، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ اول، 1368.

    فرخ (معتصم‌السلطنه)، سید مهدی؛ خاطرات سیاسی، سازمان انتشارات جاویدان، بی‌جا، بی‌تا.

    قهرمان میرزا (سالور)، روزنامه خاطرات عین‌السلطنه، به کوشش مسعود سالور، ایرج افشار، انتشارات اساطیر، چاپ اول، تهران، 1379.

    کحال‌زاده، ابوالقاسم (خاطرات)، به کوشش مرتضی کامران، نشر فرهنگ، چاپ اول، بی‌جا، 1363.

    کمره‌ای، سیدمحمد؛ روزنامه خاطرات، به کوشش محمدجواد مرادی‌نیا، انتشارات شیراز، تهران، چاپ اول، 1382.

    مستوفی، عبدالله؛ شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، چاپ تهران مصور، تهران، 1343.

    میلسپو (Millspough)، آرتور؛ مأموریت آمریکائیها در ایران، ترجمه دکتر حسین ابوترابیان، انتشارات پیام، بی‌جا، بی‌تا.

    هدایت، مهدیقلی؛ خاطرات و خطرات گوشه‌ای از تاریخ شش پادشاه و گوشه‌ای از دوره زندگی من، انتشارات کتابفروشی زوار، تهران، چاپ دوم، 1344.

     

    ذ مطالعات و تحقیقات:

    آبراهامیان، یرواند؛ ایران بین دو انقلاب  (درآمدی بر جامعه‌شناسی ایران معاصر)، ترجمه گل‌محمدی و محمد ابراهیم فتحی، تهران، نشر نی، 1377.

    آدمیت، فریدون؛ فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران، انتشارات پیام، چاپ دوم، تهران، 1369.

    آدمیت، فریدون، مجلس اول و بحران آزادی، انتشارات روشنگران، چاپ سوم، بی‌جا، بی‌تا،

    آذری، علی؛ قیام کلنل محمدتقی خان پسیان در خراسان، بنگاه مطبوعات صفی علیشاه، چاپ مروی، چاپ هشتم، 1368.

    آوری، پیتر، (Peter Avery)، تاریخ معاصر ایران، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، تهران، چاپ دوم، 1369.

    اتحادیه، منصوره؛ احزاب سیاسی در مجلس سوم، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، تهران، 1371.

    اتحادیه، منصوره؛ پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت در دوره اول و دوم مجلس شورای ملی، تهران، نشر گستره، 1361.

    اتحادیه، منصوره، مجلس و انتخابات از مشروطه تا پایان قاجاریه، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، 1375.

    اتحادیه، منصوره؛ مرامنامه‌ها و نظام‌نامه‌های احزاب سیاسی ایران در دومین دوره مجلس شورای ملی، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، تهران، 1361.

    باستانی پاریزی، محمدابراهیم، تلاش آزادی، انتشارات نوین، چاپ چهارم، 2536.

    بهار، محمدتقی (ملک‌الشعراء)؛ تاریخ مختصر احزاب سیاسی، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ ششم، تهران، 1380.

    بهنود، مسعود؛ دولتهای ایران از سوم اسفند 1299 تا 22 بهمن 1357، انتشارات جاویدان، چاپ پنجم، بی‌جا، 1370.

    پورشالچی، محمد؛ میوه‌های دار، تاریخ جنبش‌های مردمی و مذهبی ملت ایران در قرن حاضر، عصر قاجار (1923-1890)، ترجمه محمود پورشالچی، انتشارات زرین، چاپ اول، 1376.

    تبریزنیا، حسین؛ علل ناپایداری احزاب سیاسی در ایران، با مقدمه علی باقری، مرکز نشر بین‌الملل، چاپ اول، 1371.

    ترتبی سنجابی، محمود؛ قربانیان باور و احزاب سیاسی ایران، انتشارات آسیا، چاپ اول، بی‌جا، 1375.

    جودت، حسین؛ از صدر مشروطیت تا انقلاب سفید، تاریخچه فرّ دموکرات و جمعیت عامیون ایران، چاپخانه درخشان، بی‌جا، 1348.

    ذاکر حسین، عبدالکریم؛ ادبیات سیاسی ایران در عصر مشروطیت، نشر علم، چاپ اول، 1377.

    راوندی، مرتضی؛ سیر قانون و دادگستری در ایران، نشر چشمه و کتابسرای بابل، چاپ اول، (تهران، بابل)، 1368.

    رایین، اسماعیل؛ انجمن‌های سری در انقلاب مشروطیت ایران، چاپخانه تهران مصور، 1345.

    زمانی، صفر؛ تاریخچه احزاب و حزب دموکرات، نشر واژه آرا، چاپ اول، تهران، 1379.

    ساغررانی، لطف‌الله؛ فهرست اسامی و مشخصات نمایندگان 24 دوره مجلس شورای ملی، دفتر انتخابات وزارت کشور، نشریه شماره 5، 1368.

     سایلی کرده ده، مجید؛ سیر تحول قوانین انتخابات در ایران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، تهران، 1378.

    سفری، محمدعلی؛ مشروطه‌سازان، نشر علم، چاپ اول، 1370.

    سیری در 24 دوره قانونگذاری مجلس شورای ملی و دولتهای همزمان با آن، دفتر انتخابات، بی‌جا، 1368.

    شجیعی، زهرا؛ نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، انتشارات سخن، چاپ اول، 1372.

    شجیعی زهرا؛ نمایندگان مجلس شورای ملی در بیست و یک دوره قانونگذاری، انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی تهران، 1344.

    شیخ‌الاسلامی، محمد جواد؛ سیمای احمد شاه قاجار، نشر گفتار، چاپ اول، تهران، 1368.

    ضرغام بروجنی، جمشید؛ دولتهای ایران در عصر مشروطیت، اداره کل قوانین، تهران، بی‌تا.

    عابدی، کامیار؛ زندگی و شعر ملک‌الشعراء بهار، به یاد میهن، نشر ثالث، چاپ اول، تهران، 1376.

    عاقلی، باقر؛ میرزا احمدخان قوام‌السلطنه در دوران قاجاریه و پهلوی، انتشارات جاویدان، چاپ اول، 1376.

    عاقلی،‌باقر؛ نصرت‌الدوله فیروز میرزا از رویای پادشاهی تا زندان رضاشاهی، انتشارات نامک، چاپ هشتم، تهران، 1373.

    عشقی، محمدرضا بنی‌ابوالقاسم؛ کلیات مصور عشقی، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1354.

    غنی، سیروس؛ ایران برآمدن رضاخان و نقش انگلیسی‌ها، ترجمه حسن کامشاد، انتشارات نیلوفر، چاپ اول، 1377.

    فرمانفرمائیان، مهرماه؛ زندگی‌نامه عبدالحسین فرمانفرما، انتشارات توس، چاپ اول، 1377.

    کاتوزیان، محمدعلی؛ اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، نشر مرکز، چاپ هفتم، تهران، 1379.

    کاتوزیان، محمدعلی؛ تضاد دولت و ملت، نظریه تاریخ و سیاست در ایران، ترجمه علیرضا طیب، نشر نی، چاپ اول، تهران، 1380.

    کاتوزیان، محمدعلی؛ دولت و جامعه در ایران انقراض قاجاریه و استقرار پهلوی، ترجمه حسن افشار، نشر مرکز، چاپ دوم، تهران، 1380.

    لوسوئور، امیل؛ زمینه‌چینی‌های انگلیس برای کودتای 1299، ترجمه ولی الله شادان، انتشارات اساطیر، چاپ اول، 1373.

    محیط مافی، هاشم؛ مقدمات مشروطیت، به کوشش مجید تفرشی و جواد جان فدا، انتشارات فردوسی، چاپ اول، تهران، 1362.

    مروارید، یونس؛ از مشروطه تا جمهوری، نگاهی به ادوار مجالس قانونگذاری در دوران مشروطیت، نشر اوحدی، چاپ اول، تهران، 1377.

    مکی، حسین؛ تاریخ بیست ساله ایران، انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم، تهران، 1358.

    مکی، حسین؛ زندگانی سیاسی سلطان احمدشاه، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1357.

    ملیکف، ا-س؛ استقرار دیکتاتوری رضاخان در ایران، ترجمه سیروس ایزدی، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، تهران، 1358.

    نوایی، عبدالحسین؛ دولتهای ایران از آغاز مشروطیت تا اولتیماتوم، انتشارات بابک، تهران، 2535.

    نوایی، عبدالحسین؛ فتح تهران (گوشه‌ای از تاریخ مشروطیت)، انتشارات بابک، چاپ اول، تهران، 2536.

    نوذری، عزت‌الله، تاریخ احزاب سیاسی ایران، انتشارات نوید شیراز، شیراز، 1380.

    ورهرام، غلامرضا؛ تاریخ سیاسی و سازمانهای اجتماعی در ایران عصر قاجار، انتشارات معین، چاپ دوم، تهران، 1369.

    یغمایی، اقبال، کارنامه رضاشاه کبیر، بنیانگذار ایران نوین، انتشارات اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر تهران، 2535 ]1355[.

     David L.sills, international encyclopedia of the social siences, the macillan company & the free press, New york, 1972.

     

    .

ثبت سفارش
عنوان محصول
قیمت