پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسى ارشد مهندسى “M.S.C ”
مهندسی عمران - برنامه ریزی و مهندسی حمل و نقل
چکیده
تداخل ترافیک برون شهری و درون شهری یکی از معضلات شهرها و مراکز جمعیتی است که در شبکه اصلی راههای کشور قرار گرفته اند. راه بندان در معابر درون شهری ، افزایش آلودگی زیست محیطی ،سلب آسایش ساکنین شهرها و وقوع تصادفات ناگوار بویژه در اثر تردد وسایل نقلیه سنگین از جملهمشکلات ناشی از این امر می باشد .
یکی از روشهای معمول جداسازی ترافیک برون شهری و درون شهری ، احداث مسیرهایی بنامکنارگذر می باشد. با توجه به وجود درخواستهای فراوان و همچنین بمنظور استفاده بهینه از اعتباراتمحدود، لزوم برنامه ریزی و مطالعه احداث کنارگذر شهرها بر مبنای اولویت آنها اجتناب ناپذیر میباشد. در گام اول شاخص های مؤثر در اولویت بندی کنار گذرها با استفاده از مطالعات صورت گرفته مشخصگردیدند. در مرحله بعد مطالعه موردی در 9 شهر متقاضی کنار گذر صورت گرفته است. سپس قسمتی ازاطلاعات مورد نیاز توسط پرسشنامه (پیوست 1) جمع آوری و سایراطلاعات از منابع دیگری استخراجگردید. پس از جمع آوری اطلاعات مورد نیاز با استفاده از روشهای رایج و متداول رتبه بندی صورت گرفتهکه در نهایت روش امتیاز دهی و وزن دهی ، مناسب ترین و کامل ترین روش جهت نیل به اهداف مورد نظر می باشد .
مقدمه
شهرها عمدتا در دورانی قبل از اختراع وسایل نقلیه موتوری بوجود آمده اند .دسترسی جاده های اصلی(شوسه) و سراسری به آنها در اکثر مواقع و گذر این راهها از میان شهرها امری طبیعی و حتی ضروری بودهاست. شهرها علاوه بر محل زندگی ، محل داد و ستد و توزیع کالا نیز بوده اند و از این لحاظ اماکنی جاذببرای حمل و نقل عبوری و اطراق و تجدید تدارکات برای ادامه سفر بوده اند. امروزه با وجود توسعه وسایلنقلیه موتوری سریع و امکانات فوق العاده ای که در امر حمل و نقل و تکنولوژی آن پدید آمده است، برنامهریزی و انتخاب مسیر برای مکانهای توسعه یافته و مراکز فعالیتهای تولیدی و خدماتی و جمعیتی در شهرهاو سطح سرویسی که ارائه می دهند از نکات حساس و تعیین کننده ای بشمار می رود.
شبکه راهها با نقاط مسکونی آن ارتباط تنگاتنگی دارند. شبکه راهها از یک سو ارتباط شهرها و مراکزمهم جمعیتی را با یکدیگر بر قرار می کند و از سوی دیگر وجود شبکه ارتباطی در شکل گیری مراکزجمعیتی، توسعه و گسترش آنها نقش موثری دارد ، شهرها و مراکز جمعیتی حاشیه جاده نیز در تامینخدمات مورد نیاز مسافران ، رانندگان و وسایل نقلیله از اهمیت زیادی بر خوردارند.
شهرها و مراکز سکونتی حاشیه جاده علاوه بر نقشی که در تامین خدمات جاده ای دارند ، محلی برایسکونت ، کار ، فعالیت ، تفریح و آرامش ساکنین آن محسوب می شوند ، بنابراین خدمات رسانی به شهرهاحاشیه جاده نباید محل ارامش ، آسایش و فعالیت ساکنین آن شود. این امر تفکیک ترافیک عبوری برونشهری را از ترافیک درون شهری ضرورت می بخشد و لازمه آن احداث کنار گذر در حاشیه شهرهای واقعدر مسیرهای پر تردد است. با توجه به این عوامل امروزه سعی می شود که جاده های سراسری را حتیالامقدور به داخل و یا حتی ورودی شهرها ادامه ندهند و سعی می کنند با عبور جاده در فاصله ای از شهرتداوم و اتصال راه را حفظ کرده و شهرها را با جاده های مخصوص به مسیرهای سراسری اتصال دهند .
آن قسمت از جاده های سراسری که در مجاورت شهرها عبور می کند( این که پس از بهره برداری های نسبتا طولانی احداث کرده باشند و یا مستقیما احداث شده باشد) کنار گذر نامیده می شوند. البته تعریفیکه برای این واژه در کشور ما توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی در نشریه 161 ( آیین نامه طرحهندسی راه) شده ، به این صورت است که: کنار گذر آن بخشی از مسیر راه است که به جای عبور از شهراز خارج محدوده 25 ساله شهر عبور کند.
کنارگذرها اثرات مثبت و منفی ای بر روی فعالیتهای شهری و همچنین نحوه و میزان بهره برداری و بهره وری جاده های اصلی دارند. از یک طرف باعث گسترش بی رویه شهرها به سوی جاده و تغییرناهماهنگ کاربریها می شود و از طرف دیگر از تبعات عبور ترافیک برون شهری از داخل شهرها از قبیلکاهش ایمنی ، سلب آسایش ساکنین شهر ، افزایش آلودگی های محیط زیست( صوتی و هوا) ، اتلافوقت رانندگان و... بطور قابل ملاحظه و چشمگیری می کاهند. همچنین دسترسی ها را تسهیل می کند وباعث کاهش هزینه های حمل ونقل می شوند.
1-1- تعریف مسئله
شهرها و نقاط جمعیتى بسیارى در شبکه اصلى برون شهرى کشور قرار گرفته اند که تردد برون شهرى الزاماً از این نقاط عبور مىکند. بنابراین وسایل نقلیه عبورى ممکن است دچار تأخیر، کاهش سرعت، افزایش تصادفات، خستگى مسافران و... شوند. از سوى دیگر مشکلاتى را براى ساکنین این شهرها و اختلالاتى در شبکه درون شهرى بوجود می آورد که از جمله آنها مى توان راه بندان در معابر برون شهرى، ایجاد آلودگى هوا، آلودگى صوتى، سلب آسایش ساکنین، وقوع تصادفات ناگوار به ویژه در اثر تردد وسایل نقلیه سنگین را نام برد. تردد وسائل نقلیه عبوری از این شهرها ممکن است اهمیت بسزائى در وضعیت اقتصادى، اجتماعى و... آنها داشته باشد. لیکن به منظور عبور روان و ایمن ترافیک برون شهرى از این مناطق و جلوگیری از مشکلات ذکر شده ، مسیرهایى در کنار شهرها به نام کنار گذر ایجاد مىشود که موجب تفکیک ترافیک درون شهرى از ترافیک عبورى برون شهرى مى گردد.
1-2- هدف از تحقیق
هدف از این کار تحقیقاتى ارائه یک مدل مناسب براى احداث کنار گذر شهرها با توجه به عوامل مؤثر و اثرات محیطى طرح شامل کاربرى زمین، دسترسی ها، ایمنى، آلودگیهاى زیست محیطى و... مى باشد.
با توجه به ازدیاد شهرهاى نیازمند کنار گذر و وجود در خواستهاى فراوان و همچنین بمنظور استفاده بهینه از اعتبارات محدود، لزوم برنامه ریزى و مطالعه احداث آنها را بر مبناى اولویت اجتناب ناپذیر مىسازد.
بعبارت دیگر هزینه احداث کنار گذر بسیار سنگین بوده و توسط بخش دولتى تأمین مىگردد . بنابراین ساخت اینگونه راهها در تمامى شهرها و در فاصله زمانى کوتاه امکان پذیر نیست، لذا ضرورت اولویت بندى احداث پروژه هاى کنار گذر براى شهرها را ایجاب مى نماید. زیرا در غیر این صورت هزینه هاى سنگینى بدون کارآئى مفید بر جامعه تحمیل مى شود و سرمایه هاى ملى هدر مى رود.
1-3- فرضیات پژوهش
با توجه به شاخص هاى بسیار زیاد مؤثر در طرح، مهمترین عوامل کمى قابل اندازهگیرى و دستیابى عبارتند از: میزان جمعیت، تعداد تصادفات در اثر عبور وسایل نقلیه سنگین، تردد ساعت اوج معادل سوارى و وسایل نقلیه سنگین عبورى (آمارگیرى دروازه اى مبدأ - مقصد، گزارشهاى تردد شمارى و غیره) ، وضعیت نداخل ترافیک برون شهرى و درون شهرى - طول و عرض متوسط محور عبورى تردد برون شهرى ، تعداد تقاطعها و میدان ها ، سوخت و انرژى ، زمان سفر ، راحتى و آسایش ، محدودیت عبور مانند پل با ظرفیت تناژ و عرض محدود و غیره ، میزان ترانزیت و مرکزیت استان مى باشد.
جامعه آماری مورد مطالعه تعداد 9 شهر که طبق تعریف وزارت کشور نقطه شهری محسوب شده و متقاضی احداث کنار گذر هستند، در نظر گرفته شده است .
1-4- روش کار
مراحل طى شده براى انجام این تحقیق عبارتند از:
الف - مطالعات کتابخانه اى و جستجو در بانکهاى اطلاعاتى ب - مطالعات میدانى و برداشت آمار و اطلاعات لازم و پردازش آنها پ- جستجوی اینترنتی
- تحلیل و بررسى مسائل دخیل در احداث کنار گذر ها و نحوه میزان تأثیر آنها در مسئله
- ارائه روش هاى اولویت بندی و انتخاب مناسب ترین روش براى اولویت بندى احداث کنار گذرها
2-1- سوابق مطالعات کنار گذرها در داخل کشور
تحقیقاتى در سالهاى گذشته توسط مرکز مطالعات و تحقیقات شهر سازى و معمارى براى مکانیابى کنار گذر صورت گرفت که مکان آن 150 متر خارج از محدوده طرح هادى یا جامع در نظر گرفته شده است. [1]
همچنین پروژه اى تحت همین عنوان در دانشگاه بین المللى امام خمینى در مقطع کارشناسى ارشد به عنوان پایان نامه کار شده که در آن یک تئورى براى ارزیابى احداث کنار گذرها و اولویت بندى آنها بر اساس نسبت تفاضل منافع به تفاضل هزینه ها انجام شده است. بطور کلی در این پروژه از این منظر به موضوع پرداخته که آیا کنار گذرهای ایجاد شده در شهرهای کشور ، اقتصادی و مقرون به صرفه بوده یا خیر؟
تا کنون ضوابطى براى مکانیابى کنار گذرها تدوین نشده و قصد طراحان فقط عبور دادن وسایل نقلیه از کنار شهر بوده تا جائیکه بعضى مواقع کنار گذر آنقدر به شهر نزدیک مى شود که پس از احداث به عنوان راه کمربندى حومه شهر، مورد استفاده قرار گرفته و دوباره مسئله تداخل ترافیک عبورى با ترافیک شهرى و مشکلات دیگر را باعث مى شود.
2-2- سوابق مطالعات کنار گذرها در خارج از کشور
در سالهاى گذشته مطالعات گستردهاى در کشور آمریکا در زمینه کنار گذرها شامل مبدأ - مقصد وسایل نقلیه در راههاى برون شهرى، اندازه گیرى حجم ترافیک عبورى، مکان یابى راههاى کنار گذر، بررسى کلیه عوارض ناشى از احداث راههاى کنار گذر، آنالیز و طراحى این راهها و... صورت گرفته و هم اکنون احداث این راهها در آنجا بر اساس اصول و روشهاى علمى انجام مى شود.
مطالعات مبدأ - مقصد و به دست آوردن حجم ترافیک عبورى در کشورهاى دیگر نیز انجام گرفته است و همانطور که گفته شد در کشور ما نیز در حال انجام است. در اینجا چند نمونه از تحقیقاتى که قبلاً در کشور آمریکا صورت گرفته ارائه شده است:
2- 2- 1- تحقیقات انجام گرفته توسط اداره حمل و نقل ایالت آیوا1 آمریکا [10]
این تحقیقات در زمینه پیش بینى و ارزیابى کنار گذر براى شهرهاى آمریکا بوده که طى آن یک مدل پیش بینى حجم وسایل نقلیه اى که از کنار گذر استفاده خواهند کرد ارائه شده است، همچنین این مدل تعداد گردشهاى وسایل نقلیه در تقاطعهاى انتخاب شده در طول کنار گذر را نشان مىدهد. این مدل قادر به ارزیابى سریع سناریوهاى ترکیبى و رسم نمودار آنها نیز مىباشد. همچنین این نتیجه حاصل شده که نیاز به کنار گذر بستگى مستقیم به محدوده جمعیتى شهر دارد.
2- 2- 2- مطالعات انجام شده توسط اداره حمل و نقل ایالت کانزاس 2 و دانشگاه کانزاس آمریکا در سال 1996 [11]
در این مطالعات اثرات یک بزرگراه کنار گذر یک شهر کوچک در کانزاس بررسى مىشود. نتیجه این تحقیقات ارائه سه نوع مدل به شرح زیر بوده است:
الف - یک مدل مبدأ - مقصد براى کانزاس تهیه شد تا تعداد سفر انجام شده بین تمام شهرهاى کوچک و بزرگ آن ایالت را نشان دهد. این مدل براى تخمین میزان ترافیک محلى (ترافیک به مقصد شهر) و ترافیک عبورى تمام شهرهاى کوچک و بزرگ کانزاس بکار مى رود.
با استفاده از اطلاعات جمع آورى شده مدلى براى تخمین زمان صرفه جویى شده براى ترافیک عبورى توسط کنار گذر ارائه شده است.
با استفاده از آنالیز رگراسیون بر روى اطلاعات اقتصادى گرفته شده از منابع مختلف یک مدل عوارض اقتصادى کنار گذر ارائه شده است. این مدل براى تخمین اثرات کیفى کنار گذر بر فعالیت شغلى شهرى که براى آن کنار گذر احداث شده است، بکار مىرود.
نتایجى که از این تحقیقات حاصل شده است به شرح زیر مى باشد:
اثرات درازمدت کنارگذر بر شهرهاى کوجک و مناطق
به طور کلى اثرات منفى بر اقتصاد محلى نداشته است در حالى که اثرات مثبتى چون تشویق صنعت آنجا بخاطر گسترش سیستم حمل و نقل داشته و در اثر آن منافعى نیز براى خرده فروشىها و سرویسها داشته است.
اثرات کوتاه مدت بر شهرهاى کوچک و مناطق
در دو یا سه سال پس از ساخت کنار گذر هیچ اثرى از طرف کنار گذر احساس نمىشده است. پس از آن نیز اثر کمى بر بعضى از شغلهاى وابسته به ترافیک عبورى مثل رستورانها، متلها و ایستگاههاى سرویس داشته که در اثر گذشت زمان بهبود یافته است.
دامنه اثرات کنار گذر به صورت مثبت و منفى
دامنه این اثرات بسیار گسترده است مثل تأثیر منفى بر فعالیت شغلى و این اثرات تقریباً یکدیگر راخنثى مى کنند.
فاکتورهاى دیگر
فاکتورهاى دیگرى غیر از کنار گذر وجود دارند که بر اقتصاد شهر یا منطقه اثر مىگذارند که مجموع آنها از کنار گذر مهمتر است. این عوامل اثرات کنار گذر را در جاهاى خاصى کم یا زیاد مىکند. دو فاکتور مهمى که مشخص ترند عبارتند از اثرات کوتاه مدت کسادى و اثرات دراز مدت سلامتى شهر کوچک، که در مجموع این اثرات مثبت مى شوند.
منفعت صرفه جویى در زمان
کنار گذر اطراف شهرهاى کوچک منفعت بسیار زیادى براى ترافیک عبورى داشته است. کنار گذر 21 شهر کوچک در کانزاس به طور متوسط منفعتى حداقل برابر یک میلیون دلار در سال 1994 را براى ترافیک عبورى ایجاد کرد. با یک نرخ تنزیل 10درصد بطور متوسط یک کنار گذر با یک آنالیز منفعت - هزینه توجیهپذیر خواهد بود اگر ارزش فعلى تمام هزینهها کمتر از 10 میلیون دلار باشد، با فرض اینکه هزینه هاى اولیه تملک زمین و ساخت حداقل نصف هزینه اجتماعى را تشکیل دهد، یک چنین کنار گذرىتحت یک آنالیز منفعت - هزینه توجیه پذیر خواهد بود اگر هزینه هاى اولیه آن کمتر از 5 میلیون دلار باشد. البته این حالت بین کنار گذرهاى مختلف بسته به میزان صرفه جویى در زمان و حجم ترافیک عبورى تفاوت خواهد کرد. هزینه هاى اولیه بیشتر نیز اغلب آنرا توجیه پذیر مى کرد.
6- فاکتورهاى عوارض اقتصادى در سیاست ساخت راه هاى کنار گذر
اثرات اقتصادى ساخت کنار گذر ملاحظه شد. این تحقیق پیشنهادات سیاسى زیر را توصیه مى کند:
الف- با توجه به اینکه اثرات دراز مدت ممکن است بین کنار گذرهاى مختلف متفاوت باشد، هم اکنون امکان پیش بینى این اثرات متفاوت به یک روش معقول وجود ندارد. بخاطر اینکه اثرات دراز مدت مثبت از منفى بیشتر است، مى توان معقولانه از آن اثرات منفى چشم پوشى کرد.
ب- به دلیل مشابهى معقولانه است که از کلیه اثرات کوتاه مدت کنار گذر نیز چشم پوشى کرد.
هزینه هاى تعدیلى کوتاه مدتى براى تصمیم در ساخت کنار گذر در نظر مىگیرند با این حال توسعه سیاستهاى سیستماتیک براى انجام این کار نیاز به تحقیقات و مطالعات بسیار گسترده ترى دارد.
2- 2- 3- مطالعات انجام شده توسط اداره حمل و نقل ایالات میسوری 1 آمریکا سال 1997[12] این مطالعات اثرات کنار گذر بر اجتماعات را بررسى مى کند که نتایج آن به شرح زیر است:
میزان تأثیر کنار گذرها بر شهرها بستگى به پارامترهایى مثل اندازه و موقعیت جغرافیایى شهر، مبدأ و مقصد وسایل نقلیه مکان تقاطعها و مکان کنار گذر دارد.
میزان استفاده ترافیک محلى از کنار گذر بستگى به مکان تقاطع هاى کنار گذر با راههاى اصلى شهر، مکان کنار گذر، مکان و نوع کاربریها، شکل شبکه راههاى موجود شهر و اندازه جغرافیایى و جمعیت شهر دارد.
مکان کنار گذر اثر زیادى بر کاربرى زمین هاى شهر مى گذارد.
Abstract
Interference between intercity and intracity traffic s one of the problems of cities and populations centers which are in the main road networks of the country .
Blackade in city passages , increase of enviromental pollution ,deprival . rest of residents of cities and happening of disasterous accidents specially because of heary vehicles traffic are the samples of problems of this affair.
One of the usual methods of seperating intercity and intracity traffic is establishment of roads called by-pass road. According to various requests and also in order to use better of limited credits , necessity of planning and study of establishment of by- pass roads in cities , on the basis of priority is inevitable .
In the first step the effective indicators in preference of by – pass roads with using of recent researches were indicated.
In the last step instance study in ٩ cities which are requesting of establishment of by-pass roads was considered . Then part of the required information were gathered with questionnaire ( enclosed from) and other useful information were extracted from other resources .After gathering of required information with popular and usual methods , the second step is ranking . At last the grant a cocession method and weighting are the most complete and the best way to reach the above goals .