پایان نامه مدل سازی شدت تصادفات موتورسیکلت در شهرهای متوسط با بافت قدیمی مطالعه موردی شهرکاشان

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد ”M.Sc

 مهندسی عمران – برنامه ریزی حمل ونقل 

چکیده :

 در این تحقیق فاکتورهای موثر بر تصادفات وسایل نقلیه شهر کاشان با استفاده از آمار تصادفات گردآوری شده از فرمهای اطلاعات تصادفات راهنمایی و رانندگی و همچنین مطالعات ترافیکی شهرداری کاشان در سالهای ١٣٨٣ تا ١٣٨۵ که شامل ۴٧١١ مورد تصادف است شناسایی شده و با استفاده از مدل لوجیت دوگانه  احتمال به وقوع پیوستن هر دسته از شدتهای تصادفات که به دو دسته جرحی- فوتی و خسارتی تقسیم بندی شده مورد محاسبه قرار گرفته است .بدین منظور روشهای مختلف ساخت مدل از قبیل : پسرو،پیشرو و روش داخل شدن مورد استفاده و ارزیابی قرار گرفته است . در نهایت مدل حاصل از روش پیشرو که خوبی برازش آن

٠.٧۴۵ .بدست آمده به عنوان مدل بهینه انتخاب گردیده است .

متغییرهای مستقل : برخورد با عابر پیاده یا دوچرخه ، مشخص نبودن وضعیت گواهینامه مقصر، سطح سرویس خوب و متوسط معبر، برخورد سایر وسایل با موتورسیکلت و برخورد از عقب به پهلو به عنوان پارامترهای افزایش دهنده احتمال وقوع تصادفات منجر به جرح و فوت شناسایی شدند.

.به منظور آزمایش مدل با واقعیت مدل نهایی با اطلاعات تصادفات شش ماهه نخست سال ١٣٨۶ آزموده شده و میزان درصد صحیح آن ٧٢ درصد بدست آمده است .

لازم به ذکر است نرم افزار مورد استفاده در این تحقیق SPSS است .

کلمات کلیدی: شدت تصادف ، متغییرهای موثر، موتورسیکلت ، لوجیت

مقدمه :

طبق آمار و اطلاعات منتشر شده توسط مرکز تحقیقات ترومای دانشگاه علوم پزشکی کاشان به طور متوسط ماهانه ۶٠٠ تا ٧٠٠ مصدوم موتورسوار در سنین ١۵ تا ۴۵ سال به بخشهای درمانی کاشان منتقل می شوند[۴٢]. لازم به ذکر است که این آمار فقط مربوط به تصادفات منجر به جرح می باشد که به جهت انتقال مصدومین به بیمارستان شناسایی شده اند به عبارت دیگر آمار تصادفات منجر به فوت و تصادفات خسارتی جز آمار ارایه شده نمی باشد.بطوریکه شهرستان کاشان رتبه پنجم را از نظر تعداد تصادفات موتورسیکلت در کشور داراست [۴٢].

در کشور ایران مطالعات محدود و انگشت شماری در زمینه تصادفات درون شهری بخصوص در مورد شدت تصادفات صورت گرفته است که در این میان سهم مطالعات مربوط به شدت تصادفات موتورسیکلت ناچیز می باشد.در مروری که روی مطالعات گذشته انجام گرفت ملاحظه گردید که مولفین تاثیر پارامترهای موثر بر شدت تصادفات را بوسیله مدلهای لوجیت و یا پروبیت چندگانه مورد آزمایش قرار داده اند. لذا در این تحقیق ضمن بررسی مدلهای مربوط به تصادفات به صورت اجمالی به بررسی و ارزیابی مدلهای بیان کننده شدت تصادفات پرداخته شده و همچنین روشهای ارزیابی و موارد کاربرد آنها مورد کنکاش قرار گرفته است .

عوامل بسیاری چون جنسیت ، سن ، نوع وسایل درگیر در تصادف ، نوع وسایل نقلیه مقصر، نحوه برخورد وسایل در هنگام تصادف ، سطح سرویس راه وغیره که بر شدت تصادفات تاثیر گذارند قابل منظور کردن در مدل شدت هستند. در مدلسازی عوامل ذکر شده به عنوان متغییرهای مستقل و شدت تصادفات به عنوان متغییرهای وابسته تعریف می شوند که چگونگی رابطه بین متغییرهای مستقل و وابسته قابل اندازه گیری و محاسبه می باشد.

بنابراین در تحقیق حاضر با استفاده از اطلاعات گردآوری شده در مورد سوابق رخداد تصادفات در شهر کاشان اقدام به ارایه مدل پیش بینی شدت تصادفات با توجه ویژه به تصادفات موتورسیکلت شده است .

فصل اول :کلیات

١-١- مقدمه :

در این فصل ابتدا به موضوع پژوهش و اهمیت آن پرداخته می شود در ادامه هدف از انجام این تحقیق مورد بحث قرار گرفته و به منظور آشنایی با تحقیقات صورت گرفته در این زمینه مروری بر مطالعات گذشته به صورت مختصر انجام گرفته و در نهایت به روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش پرداخته می شود.

١-٢- ادبیات تحقیق :

 ادبیات  تحقیق  شامل :  تعریف  مسأله ، اطلاعات  مورد  استفاده  در  تحقیق ،  هدف  از  انجام  تحقیق ، مروری بر مطالعات گذشته و متدولوژی بکار رفته میباشد.

١-٢-١- تعریف مسأله :

به نظر اکثر اقتصاددانان دنیا در تمامی جوامع کنونی اعم از پیشرفته در حال توسعه و کم توسعه یافته نیاز به تسهیلات حمل و نقل جهت رشد و توسعه اقتصادی ، اجتماعی و حتی فرهنگی شدیداً مورد تأکید می باشد. این بخش زیر بنایی نه تنها به خودی خود اشتغال زا بوده و تولید خدمت می کند بلکه بر توسعه سایر بخشهای اقتصادی همانند کشاورزی و صنعت نیز تأثیر گذار می باشد.[١۴] با رشد و توسعه شهرها نیاز به سیستمهای مختلف حمل و نقل روز به روز افزایش می یابد چنانکه در ابتدا تنها مد حمل و نقل در شهرهای ابتدایی پیاده بوده است . با رشد شهرها پیمودن مسافت های طولانی  با  پای  پیاده  امری  مشکل  و  گاهی  ناممکن  بود.  بدین  ترتیب  بشر  به  فکر  راه حلی  برای برطرف کردن این نیاز خود افتاد. به این ترتیب مدهای مختلف حمل و نقل جاده ای، زمینی و هوایی شامل  انواع مختلف مدهای شخصی و همگانی که  روز بروز در حال  پیشرفت هستند  و هر کدام درصدد برآورده کردن بیشتر نیازهای مردم می باشند اختراع می شوند.

حمل و نقل همانند هر صنعت و پدیده دیگری در کنار محاسن و مزایای خود معایب و محدودیتهایی را  برای استفاده کنندگان  و  غیر استفاده کنندگان  از آن  با  خود  به  همراه آورده است . تا  جایی که امروزه اکثر جوامع با معضلی به  عنوان  ترافیک روبرو  هستند  ترافیک در شرایط جامعه  در حال توسعه  ما روند   فراینده ای داشته  و اثرات زیان بار بر جان و مال مردم  جامعه  با خود  به  همراه آورده است . آلودگی شهرها، مصرف رو به افزایش سوخت و انرژی، هدر رفتن روزانه میلیون ها ساعت از وقت و عمر مردم در تراکم های ترافیکی ، هدر رفتن امکانات خدماتی جامعه و سرمایه های ملی و در نهایت وقوع تصادفات زیان آور و مرگ بار در ابعاد فوت ، جراحت و خسارت از پیامدهای یک ترافیک نابسامان است .

طبق آمار و اطلاعات منتشر شده سالانه بیش از دویست هزار تصادف منجر به فوت و جراحت در جاده ها و معابر شهری کشور ایران رخ می دهد[۴۴]. در سال ١٣٨٣ بیش از بیست و شش هزار نفر در تصادفات جان خود را ازدست دادند. بر اساس همین آمار بیش از ٢۴۵٠٠٠ نفر نیز در این تصادفات دچار جراحت شدند به عبارتی روزانه ٧٢ نفر و ساعتی ٣ تن جان خود را در اثر سوانح رانندگی  در  ایران  از  دست  می دهن د[۴۴]. این  آمار  نشان  از  تعداد  بالای  تصادفات  در  جاده ها  و معابر شهری کشور دارد. همچنین تصادفات هزینه های بسیار سنگینی را به دولت ها تحمیل می کنند که  این هزینه در کشورهای در حال توسعه با توجه به درآمد  ناخالص ملی اندک آنها باعث ایجادمشکل  در سایر بخش ها می گردد. هزینه  تصادفات در ایران در سال  ١٣٨١ بالغ بر ٣.۵% تولید ناخالص ملی برآورده شده است [۴۵]. بر اساس گزارش وزارت بهداشت هزینه حوادث ترافیکی در سال ١٣٨٠ رقمی حدود ۴ هزار میلیارد تومان برآورد شده بود همچنین شرکت های بیمه سالانه ٣١٠ میلیارد تومان خسارت ناشی از حوادث رانندگی را پرداخت می کنند که ۵۵ میلیارد تومان خسارت مالی و ٢۵۵ میلیارد تومان بابت خسارت جانی است [۴۵].

یکی از مدهایی که امروزه به سبب مشخصات فیزیکی و مصرف سوخت و سرعت مناسب آن زیاد مورد  استفاده  قرار  می گیرد  و  به  عنوان  یکی  از  گزینه های  مفید  و  مؤثر  جابجایی  بخصوص در سفرهای  شهری  به  خدمت  گرفته  می شود  موتور  سیکلت  است .  رشد  روز  افزون  استفاده  از موتورسیکلت باعث شده تا مشکلات ایمنی استفاده از این وسیله خود را بیشتر نشان دهد تا جایی که

٢٠ درصد از ٢٨ هزار نفر قربانی تصادفات رانندگی در سال را موتور سواران تشکیل می دهند به عبارتی تعداد ۵ هزار و ششصد نفر از ٢٨ هزار نفری که سالانه در کشور بر اثر تصادفات جان خود را از دست می دهد سهم موتورسیکلت سواران می باشد[۴۶].

بر مبنای آمار شش ماهه نخست سال ١٣٨٣و مقایسه آن با آمار سال ١٣٧٨ تعداد تلفات موتورسیکلت سواران به چهار برابر افزایش یافته و بر مبنای مالکیت یکصد هزار موتورسیکلت آمار برای این دوره ۵ ساله رشدی معادل ۶٠ % را نشان می دهد[۴۴].

شهرستان  کاشان  یکی  از شهرستان  هایی  است  که  استفاده از موتورسیکلت  در بین  اقشار و  سنین مختلف به صورت گسترده مرسوم و رایج است . و به تبع آثار منفی و تصادفات آن به وفور مشاهده می شود. برای درک عمق این آثار منفی آمار مربوط به حوادث موتورسیکلت را در یک دوره شش ماهه از سال ١٣٨٢ و نیمه اول ١٣٨۴ که در مرکز تحقیقات ترومای دانشگاه علوم پزشکی کاشان ثبت شده است را مرور می کنیم .

کل بیماران آسیب دیده در اثر حوادث ترافیکی که در بیمارستان نقوی کاشان بستری شدند ۵۴٨٠ مورد  بود  که  از این تعداد  ٣٣٠۶ مورد  در اثر سوانح ناشی از تصادف موتورسیکلت آسیب دیده بودند.  به  عبارت  دیگر  ۶١.١%  حوادث  ترافیکی  را  تصادفات  موتورسیکلت تشکیل  می دهد، تصادفات اتومبیل ١٧.۴%، عابرپیاده و دوچرخه ، کامیون و اتوبوس در ده های بعدی قرار دارند، بیشترین آسیب دیدگان (۶٧%) در گروه سنی ٣٠-١٠سال قرار داشتند و از نظر جنسیت ٩٠% مرد بودند. بیشترین شغل آسیب دیدگان موتورسوار را به ترتیب کارگر ٣٢%، شغل آزاد ٢١% و دانش آموز ١٧% تشکیل می دهد. ٢٠% باقی مانده خانه  دار،  بیکار،  کشاورز،  کارمند  و بچه  بودند. از نظر محل اقامت ٨٣% ساکن شهر و ١۶% ساکن روستا بودند. شایع ترین مکان حادثه را خیابان های سطح شهر ٧۵% و سپس جاده های بین شهری ١٧% تشکیل می دادند[۴٢].

لازم به تذکر است که  تعداد تصادف ذکر شده تعداد تصادفاتی است که منجر به جرح شده است و تصادفات خسارتی و فوتی را شامل نمی شود از طرف دیگر این آمار و اطلاعات به این دلیل که بسیاری از تصادفات به پلیس راهنمایی و رانندگی گزارش نشده ، با آمار و اطلاعاتی که در اختیار راهنمایی و رانندگی شهرستان می باشد مطابقت ندارد. باتوجه به تفاسیر فوق بر آن شدیم تا مدلی که در برگیرنده تصادفات مالی ، جرحی و فوتی باشد برای شهر کاشان ساخته شود.

١-٢-٢- اطلاعات مورد استفاده در تحقیق :

از آنجا که ایجاد تغییر در شرایط شبکه معابر شهر به منظور انجام آزمایش های واقعی که منجر به شناخت  عوامل  مؤثر  بر  شدت  تصادفات  موتورسیکلت  شود  امری  محال  است  و  دلیل  اصلی  غیرممکن  بودن  انجام  چنین  آزمایش هایی علاوه بر هزینه  بسیار زیاد  آن ،  نظم  ناپایدار تردد  در شبکه معابر  شهری  است ،  که  تغییرات  ناچیز  در  وضعیت  آن  موجب  تراکم  و  بی نظمی  می شود  و  در بسیاری موارد وضعیت  تردد در محل مورد نظر را تا ساعت ها دچار اختلال می سازد. از سوی دیگر بنا بر شرایط حاکم بر فرهنگ تردد، رفتار شهروندان شدیداً متأثر از این امر است که نظارتی بر اعمال خویش احساس کنند یا آن که فارغ از نظارت نهادهایی همچون پلیس راهنمایی و رانندگی رفتار آزادانه داشته باشند از آنجا که ترتیب آزمایش های واقعی بدون همکاری پلیس امکان پذیر نیست در نتیجه صرف برقراری شرایط آزمایشی منجر به ایجاد وضعیتی می شود که با وضعیت عادی تردد متفاوت است [١] با توجه به امکان نداشتن انجام آزمایش های واقعی در تحقیق حاضر، روش بهره گیری از سوابق اطلاعات گردآوری شده برای شناخت عوامل مؤثر در تصادفات موتورسیکلت به عنوان شیوه مناسب برای تحلیل تصادفات انتخاب شده است با توجه به بررسی های به عمل آمده پایگاه اطلاعاتی تصادفات راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی استان اصفهان و هچنین شهرداری کاشان به عنوان  منابع مناسب اطلاعاتی مرتبط شناسایی و اطلاعات آن گردآوری و پردازش شده است .

در  همه  شهرها  و  استان های  کشور  اطلاعات  تصادف  بر  مبنای  فرم  کام -١١٣  و  فرم  کروکی تصادفات ثبت می شود که نمونه ای از این فرم در پیوست اول آورده شده است . سپس این اطلاعات وارد سیستم رایانه ای مرکز آمار راهنمایی و رانندگی استان می شود. از آنجا که این سیستم قابلیت استخراج تصادفات موتورسیکلت را به صورت جداگانه ندارد  لذا از اطلاعات کل تصادفات شهر کاشان استفاده شده است که این اطلاعات شامل تصادفات موتورسیکلت این شهر نیز می شود.

طول دوره زمانی تصادف می تواند تأثیر قابل ملاحظه ای بر نتایج تخمین ایمنی داشته باشد بطوری که طول دوره زیاد موجب انحراف در تحلیل شده و طول دوره کم موجب کاهش تعداد مشاهدات و در نتیجه کاهش دقت آماری خواهد شد.

در سال ١٩۶۴، می ١ تلاش نمود تا دوره زمانی بهینه را محاسبه نماید بر این اساس ، تصادفات ثبت شده ۴٣٣ تقاطع را در دوره زمانی ١٣ ساله انتخاب کرد، بعد از مقایسه میانگین فراوانی تصادف دوره های مختلف با دوره کامل ١٣ ساله دوره زمانی ٣ ساله بهینه ترین دوره انتخاب گردید[۵] .

بنابراین در تحقیق حاضر ضمن ارائه مدل مربوط به پیش بینی شدت تصادفات شهر کاشان با استفاده از اطلاعات گردآوری شده ٣ ساله سال های ١٣٨۵-١٣٨٣ در مورد سوابق رخداد تصادفات در این شهر به کالیبره نمودن مدل ارائه شده با توجه به آمار شش ماهه نخست سال ١٣٨۶ پرداخته می شود.

١-٢-٣- هدف از انجام تحقیق :

مدل سازی شدت تصادفات بر حسب پارامترهای موثر در آن  امکان پیش بینی وقوع یا عدم وقوع تصادفات نیازمند تجهیزات امداد رسانی را فراهم می کند. علاوه بر آن با استفاده از این مدل می توان به بررسی میزان تأثیر هر عامل در شدت بخشیدن به تصادفات پرداخت . آشکار است که چنین شناختی منتهی به امکان پذیر شدن تدوین برنامه های ایمن سازی تردد توسط مهندسین ترافیک خواهد شد و همچنین آنها می توانند درک بهتری از فاکتورهایی که تأثیر مثبت یا منفی در شدت تصادفات دارند داشته باشند.

مهندسین همچنین می توانند  بدین وسیله مناطق پرخطر یا حادثه آفرین را مشخص نمایند  و یا می توانند از نتایج این مدل به عنوان پیش بینی صدمات تصادفات در خیابان هایی که مشخصات آنها از لحاظ جغرافیایی ، فیزیکی ، و فاکتورهای انسانی داده شده است استفاده نمایند.

١-٢-۴- مروری بر مطالعات گذشته :

به  دلیل  نتایج و  فواید  قابل  توجه  مدل سازی  تصادفات ،  تاکنون  تلاش های  بسیاری  در  زمینه  ارایه مدلهای پیش بینی تصادفات صورت گرفته اند. ارزیابی و مدل  سازی تصادفات همواره یکی از پر جاذبه ترین  مسائل  در حمل  و نقل  بوده است که  هم  از نظر علمی و هم  از نظر عملی و  بازدهی مناسب مورد توجه ویژه قرار داشته است .

بازدهی نتایج حاصل  از مطالعات مدل سازی تصادفات که  نشانگر زیان های اقتصادی و اجتماعی هنگفت است . جلوگیری از رخداد حتی یک تصادف را به یک امر مهم و مؤثر اقتصادی، اجتماعی تبدیل می کند و بنابراین نقش مطالعات مدل سازی تصادفات و نتایج آنها بسیار بارز است .

از آنجا که تمامی عوامل شامل انسان ، راه و وسیله نقلیه به نوعی در تصادفات نقش دارند پیش بینی تعداد تصادفات و مشخصات آنها به دلیل تعدد عوامل مؤثر و تعامل پیچیده آنها کار ساده ای نیست این پیش بینی به ویژه در مورد معابر شهری که در آنها عوامل تأثیر گذار بیشتر از راههای برون شهری است از پیچیدگی بیشتری برخوردار است . به همین دلیل مدلهای ارایه شده در بخش ایمنی بیشتر  در  مورد  راههای  برون  شهری  ارایه  شده اند  و  در  کمتر  تحقیق  بین  المللی  به  تصادفات موتورسیکلت اشاره شده است [٠ ٢].

اغلب مطالعات  گذشته  در  سایر  کشورها  که  در  مورد  موتورسیکلت بوده روی صدمات  ناشی  از تصادفات موتورسیکلت و معموًلا در اثر عدم استفاده از کلاه ایمنی و استفاده از مشروبات الکلی در رابطه با موتورسواران بوده است .

به عنوان مثال :

 شانکار١ و منرینگ ٢ در تحقیق خود  متوجه  شدند  که  عدم  استفاده از کلاه ایمنی در برخورد  با موانع ثابت و مصرف مشروبات الکلی در هنگام موتورسواری احتمال جراحت یا فوت را افزایش می دهد  .  مطالعه  مشابهی  نشان  داد  که  استفاده  از  الکل ،  سرعت  بالا  و  سن  بالای  موتورسواران عوامل مؤثر در افزایش شدت تصادفات موتورسیکلت می باشند[٢۶] .

هارت ٣ و  تام ٤ مطالعه ای  را  روی  تصادفات  موتورسیکلت  داشتند  که  نتایجی  مخالف  مطالعه  قبل داشت . در این مطالعه اغلب تصادفات مربوط به کسانی بود که گواهینامه نداشتند و به عبارتی جوان بودند، در حدود ۵٠% از کسانی که کشته شده بودند از مشروبات الکلی استفاده کرده بودند[٢۴]. 

 ABSTRACT

The object of this study is to provide insight into significant factors that affect

accident severity in Kashan (Isfahan Province) on 4711 cases using accident

data extracted from the accident information sheets obtained from the driving

police center and traffic studies carried out by the Kashan Municipality

during years 2004-2006.the occurrence probability in each group of accident

severities ( injury-fatal and damage-only groups) were assessed through

 probability binary logit model.

Forward and enter methods were used and evaluated. Finally, the model

constructed based on the forward method showing 0.745 goodness of fit was

 selected as the best method.

The following independent variables were identified as the main factors

 increasing the probability of injury-fatal accidents:

Accident whit pedestrian or bicycle, indeterminant situation of at-fault driver

license, levels of service ( C and D) for pathways, accident of other vehicles

 with motorcycle, and accidents from back to side.

Finally for examin model using the accident data of the first six months of

 year 2007 which showed a percentage correct of 72.

 The reliability of the model was assessed through SPSS statistical software

 Key Word: Severites accident, Variables, Motorcycle, logit