مقدمه:
با نگرش عمیق به تحولات 50 ساله اخیر چنین نتیجه‌گیری می‌شود که به مسأله اکولوژی یعنی رابطه موجودات زنده با محیط توجه نشده و بشر به دخل و تصرفهای بی‌رویه و بیش از حد طبیعی آنرا از حالت اعتدال خارج کرده و بصورت مخاطره‌انگیزی درآورده است.
روند تخریب و بهم خوردن تعادل اکولوژی در حالی ادامه دارد که جمعیت جهان رو به افزایش است و اگر چاره‌ای برای افزایش تولیدات کشاورزی و حفظ محیط زیست نشود بروز قطعی از واقعیت درونیست، بشر تاکنون تدابیر گوناگونی اتخاذ کرده است و بوسیله بکار بردن تکنولوژی استفاده از ژنتیک، دادن کودهای شیمیایی فراوان، بصورت سموم گیاهی و... توانسته است بخشی از نیاز موادغذایی را بصورت منطقه‌ای برآورد کند. بنابراین باید بفکر تأمین مواد غذایی بدون آلوده کردن محیط زیست طبیعی بود.
برای نیل به این هدف با الهام گرفتن از طبیعت که خود بهترین راهنماست و همچنین بکار بردن تجربیات پیشینیان و با حداکثر استفاده محیطی از قبیل نور، آب و مواد غذایی روشی اتخاذ کرد که بتوان میزان تولیدات کشاورزی را افزایش داد یکی از راههایی که ما را به این هدف نزدیک می‌سازد کشت گیاهان بصورت مخلوط است.
تاریخچه کشت مخلوط:
اگرچه تاریخ رونی برای زراعت چندکشتی و مخلوط وجود ندارد ولی با توجه به شواهدی که اشاره شد رویش گیاهان بصورت توأم سابقه طولانی داشته و احتمالاً تاریخ آن به نخستین دوره‌هائیکه بشر با کشاورزی آشنا گردیده برمی‌گردد.
کشت گیاهان زراعی به صورت توأم از مناطق استوائی شروع شده ناحیه آمازون و حوضه رودخانه‌های زهکشی منطقه orinoco بعنوان یک مرکز زراعت چندکشتی مرکب از گیاهان غده‌ای و دانه‌ای شناسایی شده است.
همزمان با مهاجرت بشر به نواحی مختلف و ایجاد مستعمرات کشورهای اروپایی در قرون 16 و 17 این نوع زراعت توسعه یافت ذرت از گیاهانی است که تاریخچه کشت آن بصورت مخلوط نسبت به گیاهان دیگر نسبتاً جدید است. در دوران استعمار گیاهانی شامل موز، نیشکر بصورت مخلوط در مزارع کشت می‌شوند.
ترکیب گیاهان در مخلوط بستگی به شرایط محیطی و نوع گیاه دارد، در آمریکای مرکزی مخلوط ذرت و لوبیا و کدو یک الگوی کشت است. که از سالیان دراز رواج داشته است. این نوع مخلوط از حدود نهصد تا هزار و پانصد سال قبل از میلاد مسیح در مکزیک مرسوم بوده و مجموعه لوبیا، ذرت و کدو به اندازه‌ای موفق بوده که غیر از زادگاه خود (مکزیک) در کشورهای دیگر نیز، استقبال روبرو شده است.
تاریخچه کشت مخلوط در ایران:
کشاورزی سنتی ایران بر پایه استفاده از حداکثر عواملی بوده و استفاده از روابط بین گیاهان و مبارزه با آفات و بیماری به کشت مخلوط مبادرت می‌ورزند، به چند مورد زیر اشاره نموده است.
برای تولید نوعی خربزه آن را در میان ریشه‌های خارشتر می‌کاشتند، خارشتر با داشتن ریشه‌های عمیق آبهای تحت‌الارض استفاده کرده و با کمک این رطوبت خربزه نیز سبز می‌شود.
کشاورزان ایرانی معتقدند که بین بعضی از گیاهان رابطه عاطفی خاصی وجود دارد و این گیاهان در جوار یکدیگر محصول بیشتری تولید می‌کنند.
* مثلاً کشت یونجه و جو و یا کشت بذر خیس شده در مزرعه باعث ازدیاد کیفی و کمی هر دو گیاه می‌شود.
در کشاورزی سنتی ایران برای محافظت گیاهان نیز کشت مخلوط انجام می‌دادند گزارش یاوری (1359) کشت نوعی پیاز زیر درختانی مثل سیب و انجیر آنها را از خطر ابتلاء به کرم میوه حفظ میکند، بعضی از زارعین معتقدند که کشت پیاز در بین گیاهان زمینی مانع حمله بیماری لکه سیاه به این گیاه می‌شود.
* امروزه چندکشتی در ایران بیشتر در سواحل خزر و خوزستان معمول است، چند کشتی‌ها شامل غلات زمستانه با حبوبات، گوجه‌فرنگی هندوانه، برنج و همچنین کشت حبوبات پائیزه نظیر ذرت و پنبه است.
مزایای کشت مخلوط:
افزایش و بهبود کیفیت در کشت مخلوط:
در کشت مخلوط چون معمولاً از گیاهان و گونه‌های متفاوت استفاده می‌شود اختلافی بین گیاهان از لحاظ ارتفاع، سیستم ریشه‌ای، نیاز به مواد غذایی و استفاده از محیط کشت رقابت کمتری بین آنها مشاهده می‌شود و همین عامل خود باعث استفاده بهینه از مواد غذایی و سایر مایحتاج گیاه شده و باعث رشد و نمو مناسب‌تر گیاه می‌شود، و معمولاً رقابت بین گیاهان متعلق به گونه‌های متفاوت یا رقابت برون گونه‌ای بیشتر است. این حالت در مخلوط ذرت شیرین و خیار و مخلوط سویا و ذرت مشاهده می‌شود.
کنترل بیولوژیکی آفات
اصولاً سیستم کشت مخلوط به دلیل ایجاد یک اکوسیستم زراعی خاص و متنوع باعث کنترل آفات می‌شود گرچه امکان دارد کشت مخلوطی انتخاب شود که هیچ مزیتی بر تک کشتی آنها موجود نباشد ولی این کشت مخلوط می‌تواند باعث دور کردن آفات شده و به عنوان یک روش مبارزه با آفات تلقی گردد و باعث افزایش عملکرد شود.
در کشت مخلوط یک عامل فیزیکی و بیولوژیکی می‌تواند باعث دور کردن آفات شود، مثلاً اگر یک گیاه بلند را با یک گیاه کوتاه کشت کنیم همین امر باعث جلوگیری از سرایت آفاتی نظیر شته‌ها بر روی گیاه میزبان می‌شوند و یا ممکن است یک گیاه غیر میزبان با ترشح موادی با خاصیت حشره‌کشی از بروز آفات در گیاه مجاور جلوگیری نماید، مثلاً در ایالات متحده آمریکا یونجه، ذرت، مورگوم را به عنوان گیاهان منحرف‌کننده آفات در کشت مخلوط نواری با پنبه کشت می‌کنند. و بدین وسیله میزان مصرف سموم دفع آفات کاهش می‌یابد و یا مثلاً اگر غلات به صورت توأم با لوبیا چشم‌بلبلی و بادام‌زمینی در مناطق گرمسیری کشت شود باعث کاهش خسارت و هجوم حرارت ناقل بیماری می‌شود و طبق تحقیقات یک محقق آمریکایی به نام کودکستون در سال 1976 در اوکلاهما اگر پنبه ولورگوم با هم به صورت توأم کشت کنیم عملکرد پنبه 24% افزایش پیدا میکند چون لورگوم‌ها برای کرم غوز پنبه میزبان بوده و از جمله بین آفت
حفاظت از باد یا ایجاد بادشکن در کشت مخلوط:
اصولاً اگر در کشت مخلوط از یک گیاه بلند استفاده شود خود این گیاه می‌تواند به عنوان یک بادشکن موقعی عمل نماید و گیاه کوتاهتر را در مقابل باد و سرما و سایر عوامل محیطی محافظت کند.
راک و بن رو در مینوسیتای غربی اثر نوارهای دوردینه ذرت به عنوان بادشکن موقعی در بین 121 ردیف کاشت، سویا به صورت مخلوط موقعی مورد بررسی قرار گرفتند. اگر ردیفهای سویا به علت سایه‌اندازی ذرت کاهش محصول نشان دادن ولی بقیه ردینهای سویا از لحاظ تعداد برگ و ماده خشک و میزان دانه تولید شده و مقدار سطح فتوسنتز کننده به قدری وضعیت مناسب پیدا کرده بود که اولاً کاهش و افت محصول ردیفهای کناری را جبران نموده و ثانیاً میزان عملکرد سویا در مخلوط نسبت به تک کشتی آن بیشتر بوده است.
تولید یکنواخت علوفه
اگرچه در کشت خالص گاهی میزان تولید علوفه نسبت به مخلوط بیشتر است. ولی گاهی اوقات احتیاج است تا در یک دوره طولانی از سال زراعی در دسترسی باشد لذا اگر انتخاب مخلوط بر یک مبنای صحیح باشد می‌توان گیاهانی بار شود و نمو مختلف و مناسب انتخاب نمود تا در یک دوره طولانی از سال زراعی علوفه لازم برای چرا موجود باشد.