چکیده :
موضوع مورد پژوهش در این تحقیق بررسی رابطه بین موانع اجرای روش های تدریس فعا ل با افت تحصیلی در مدارس ابتدایی شهرستان سبزوار می باشد که در این پژوهش ابتدا به بیان مساله وبعد از آن به اهداف ، سوالات و مشکلات و تنگناها پرداختیم .فرضیات این تحقیق عبارتند از :
بین محتوای نا مناسب کتابهای درسی و عدم اجرای روشهای تدریس فعال در کلاس درس رابطه وجود دارد .
بین کمبود امکانات آموزشی مناسب و عدم اجرای روشهای تدریس فعال در کلاس درس رابطه وجود دارد .
بین عدم رضایت شغلی معلمان وعدم اجرای روشهای تدریس فعال در کلاس درس رابطه وجود دارد .
بین نظام ارزشیابی از پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و عدم اجرای روشهای تدریس فعال در کلاس درس رابطه وجود دارد .
جامعه آماری که در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته شامل کلیه معلمان مقطع ابتدائی شهرستان سبزوار می باشد که تعداد آنها 1698 نفر است که 784 نفر معلمین مرد و 850 نفر معلمین زن می باشند و نمونه این پژوهش 50 نفر از معلمین مقطع ابتدائی هستند . در این پژوهش از روش توصیفی و مقایسه ای استفاده نمودیم و همچنین روش جمع آوری اطلاعات تحقیق روش کتابخانه ای و میدانی است . ابزارهای جمع آوری اطلاعات عبارتند از میانگین ، نما ، میانه ، واریانس ، انحراف استاندارد و ضریب خی 2 . ضریب پایائی این پژوهش 94 % است که پایائی به صورت مطلوب است .
فصل اول
کلیات پژوهش
کلیات پژوهش
مقدمه
سرعت فزاینده ای که امروزه در عرصه صنعت و تکنولوژی شاهد آنیم , معلول تحولات چشمگیر و رو به رشدی است که علوم مختلف در چند دهه اخیر با آن مواجه بوده اند . یکی از مهمترین عامل این دگرگونی فزاینده در ابعاد مختلف دانش که منجر به توزیع ناهمسان در تولید علم گردیده و شرایط ناموزونی را در مقایسه جوامع پیشرفته و در حال توسعه ، از لحاظ انحصار و مصرف دانش موجب گردیده است ، نظام آموزش و پرورش است . مجموعه ای که در جوامع در حال توسعه با برخورداری از مشخصه پیروی و تقلید در اماده سازی های خلاق و کار آفرین در زمینه های مختلف علمی ناکارآمد بوده است .
این نقیصه مهم نظامهای آموزشی کشورهای در حال توسعه در حالی است که نظام های تربیتی مترقی با چالش های متعدد در ابعاد مختلف علمی مترصد تربیت انسانهایی هستند که در رویارویی مترقی با مسائل با کسب توانمندی های لازم در زمینه های مختلف ، فعال و منعطف بوده و خلاقانه مجموعه امور را در یک فرایند علمی تحت سیطره خود درآوردند .
نظام آموزش و پرورش مترقی و پیشرو در پی آن است بااستفاده از الگوهای تدریس فعال ، فراگیران را از حالت منفعل خارج ساخته و شرایط درگیری آنان را با موضوع درس فراهم کند و شاگرد محوری را جایگزین معلم محوری نماید .
در استفاده از روشهای تدریس فعال ، تنها به محتوا و دانش ارائه شده بسنده نمیشود بلکه از آن به عنووان محمل و وسیله ای برای توسعه مهارت تفکر و یادگیری در سطوح بالا هم استفاده می شود . مهارت ها و عملکردی که متاسفانه بر اساس نتایج اولیه سومین مطالع بین المللی ریاضیات و علوم در دوره ابتدایی و راهنمایی ، دانش آموزان کشور ما در مقایسه با سیار دانش آموزان کشورهای جهان از سطح و توانایی پایینی برخوردارند( کیامنش 1375 – یافته های سومین مطالعه بین المللی تیمز علوم دوره ابتدائی ) .
بنا بر این با این نگرش که مقش سنتی معلم به عنوان توزیع کننده دانش آموزان از طریق آموزش مستقیم و توضیح و سخنرانی دیگر به پایان رسیده باشد ، شایسته است که این چشم انداز بر نظام تعلیم و تربیت مستولی گردد که : چگونه دانستن ف چگونه انجام دادن ، چونهبا دیگران زیستن و چگونه شدن را یاد بگیریم و بر خود آغاز گری ، خود مشاهده گری و خود قضاوتی در باره این که چه چیزی را بیاموزیم ، چونه بیاموزیم و چرا بیاموزیم تاکید داشته باشیم تا به این وسیله فراگیر به کمک معلم خود بتواند یادگیری خود را تنظیم و سطح توجه اش رابه طور ارادی نمایان و در جریان یادگیری ، اعمال خود را کنترل کند ، تااز این طریق تفکر انتقادی و منطقی و خلاقیت در او شکل گیرد . موارد فوق از جمله چشم اندازهای جهانی آموزش و پرورش عمومی در قرن 21 و ایران 1400 می باشند( قورچیان و فضلی خانی 1377 جزئیات روش های تدریس )
بنا بر آنچه گفته شد اهتمام به روش های تدریس فعال در نظام های آموزشی یکی از موثرترین اقداماتی است که میتواند آموزش و پرورش فعلی را به سر منزل مقصود رهنمون گرداند . در این رابطه شناخت موانعی که در تحقق این امر خلل وارد می نماید ، یکی از ضروری ترین و اساسی ترین مواردی است که تصمیم گیرندگان این دستگاه عظیم بدان نیازمندند
بیان مسئله :
در فرایند نظام آموزشی ، یکی از معضلاتی که تعلیم و تربیت نونهالان ما را تحت تتاثیر قرار داده و ضایعات جبران ناپذیری را در جریان یادگیری , مخصوصا حیطه شنناختی ، متوجه دانش آموزان در مقاطع تحصیلی مختلف به ویژه در دوره ابتدایی می کند ، مسئله عدم بهره گیری از روشهای تدریس فعال در جریان یاد دهی - یاد گیری است ( فضلی خانی 1378 ) . جریانی که دو قطب اساسی آن یعنی معلم و شاگرد برای دست یافتن به اهاداف مورد نظر بایکدیگر به تعامل می رسند .
تدریس فعال در این پژوهش با الهام از مکتب شناخت گرایی بر اساس نظریه برونر ، پیاژه ، دیوئی و دیگران اقدامی دو طرفه از سوی معلم و شاگرد است که در آن معلم از طریق فراهم آوردن فضایی تسهیل کننده برای فعالیت آزادانه دانش آموزان ، نقش راهنمای هوشمندانه ای را ایفا میکند که در هر مرحله شاگردان را برای تعادل جویی مستمر تحریک میکند ( یعنی با حد اقل مداخله حد اکثر فرصت را باری کاوشگری فراهم میکند ) و دانش آموز از طریق کاوشگری مطالب متناسب با رشد عقلانی خود را تحت هدایت معلم فرا میگیرد . ( سپس تکالیف متنوعی را به دانش آموزان ارائه میگردد و پاسخهای آنان را بررسی و راهنمایی های الزم اعمال میشود . بنابراین شاگرد در تجربه یادگیری نقشی فعال داشته و ارتباطی دو جانبه و چند جانبه با معلم و سایر دانش آموزان و دیگران خواهد د اشت ( پیاژه 1960، به نقل از مهر محمدی 1379 )
روشهای تدریس فعال انواع مختلفی دارد . معلم بر اساس اهداف ، موضوعات درسی ، امکانات و وسایل موجود ف ساختار و محتوای درس و غیره یکی یا تلفیقی از آنها را برای نیل به اهداف آموزشی انتخاب میکند . نمونه هایی از این روشها عبارتند از : روش استقرایی ریا، روش حل مسئله ، روشهای بحث گروهی ، روش ایفای نقش ، روش مباحثهع ای ، روش پروژه و نوآفرینی روش فرا شناخت ( فضلی خانی 1378 ) .
در اجرای روشهای تدریس فعال توجه به موارد زیر حائز اهمیت است . در مرحله قبل از تدریس : برنامه ریزی یا طراحی آموزشی ، تحلیل آموزشی و تعیین اهداف ؛ در مرحله ضمن تدریس : تحریک و حفظ علاقه دانش آموزان ، توجه به سرعت تدریس و طرح پرسش های مختلف ( گود و بروفی 1991 ) و نظارت و راهنمایی در جریان یادگیری به ویژه زمانی که یادگیران به تمرین آنچه آموخته اند میپردازند . ( گودلد 1984 ) .
بنابر آنچه ذکر گردید مسئله مورد بررسی در این پژوهش شناخت اموری است که در فراایند یاد دهی – یادگیری مانع از ارتباط دو جانبه بین معلم و شاگرد گردیده و دریافت کننده مهارت ها و اطلاعات ( دانش آموز ) نقش انفعالی به خود میگیرد و به تبع آن معلم توزیع کننده دانش محسوب شده و کنترل یادگیری را بر عهده میگیرد . به دیگر سخن ، کسب آگاهی نسبت به عواملی که مانعی بر سر راه اجرای روشهای تدریس فعال به حساب می آیند .
اهمیت و ضرورت تحقیق :
در مجموعه عظیم نظامهای آموزش و پروش کنونی ، معلم نقطه اتمای هر تغییر و تحولی است ونقش اساسی او در ایجاد تغییرات لازم متناسب با تحولات تکنولوژیک در عرصه اطلاعات و ارتباطات بر کسی پوشیده نیست ( مهر محمدی 1379 ) بنا براین در پرتو به کارگیری منابع و ابزارهای اطلاعاتی جدید در آموزش و پروش لازم است قابلیت ها و شایستگی ها ی متناسب با این نوآوری ها را در معلم ایجاد نماییم . در این رابطه یکی از مسئولیتهای خطیری که متوجه معلم بوده و او را در جایگاه رفیعی در نظام های آموزشی قرار داده ، مسئله تدریس و بهره گیری از روشهای جدید است . بدین معنی که تاثیر مثبت نظام آموزش و. پرورش در توسعه ، ترقی و تکامل جامعه در ابعاد مختلف را باید در دست معلمان نو جو و نوآور یافت که نسبت به استفاده هوشمندانه ، خلاقانه و مبتکرانه از الگوهای مختلف تدریس وفا دارند . به عبارت دیگر بخش اعظم یادگیری دانش آموزان یا تاثیر گذاری نظام تعلیم و تربیت را که در محیط یاددهی – یادگیری به منصه ظهور میرسد می بایست در کلاس درس جستجو کرد . با این چشم انداز معلم در اثر عملکرد خاص خود به ویژه در اثر استفاده از روشهای تدریس مستقیما در یادگیری دانش آموزان و کسب مهارت به آنان نقش اساسی دارد . ( کلاین 1992 به نقل از مهر محمدی 1379 – بازاندیشی فرآیند یاددهی- یادگیری ) . معلم با استفاده از هر یک از روشهای تدریسی که در فرایند یاددهی – یادگیری اتخاذ مینماید از دو جنبه شناختی و تربیتی ، فراگیران را تحت تاثیر قرار میدهد . بنابراین شاید بتوان اینگونه اظهار نظر کرد که : عدم توسعه دانش و اطلاعات و رشد استعداد و توانایی های دانش آموزان معلول روشهای تدریس غیر فعالی است که قریب به اتفاق معلمان ما از آن استفاده مینمایند . مهمترین این روشها عبارتند از : روش سخنرانی ، توضیحی یا روش مستقیم .
اهداف تحقیق :
با توجه به موضوع مورد مطالعه ، هدف عمده در این پژوهش ، شناسایی عواملی است که به روشهای مختلف مانع از استفاده معلمان آشنا به روشهای تدریس فعال ، از این شیوه نوین در جریان آموزشهای کلاسی میشود . به بیان دیگر میخواهیم بدانیم عواملی از قبیل : محتوای نامناسب کتابهای درسی ، عدم تسلط معلمان بر اجرای روشهای تدریس فعال ، نحوه مدیریت کلاس ، کمبود امکانات آموزشی ، عدم وجود فضای آموزشی مناسب ، جو سازمانی حاکم بر مدرسه ، رضایت شغلی معلمان ، ارتباط آموزشی و عاطفی معلمان با دانش آموزان و نظام ارزشیابی از پیشرفت دانش آموزان تا چه اندازه در عدم استفاده معلمان از روشهای تدریس فعال موثرند .
هدف من از انتخاب این موضوع این است که روشهای تدریس از حالت کلیشه ای خارج شود و حالت کاربردی بگیرد تا دانش آموز دروس را بهتر و راحت تر درک کند .
موضوع تحقیق :
بررسی رابطه بین موانع اجرای روشهای تدریس فعال باافت تحصیلی در کلاس درس در مقطع ابتدایی شهرستان سبزوار در سال 85-86 .
متغیرها :
متغیرمستقل : موانع اجرای روشهای تدریس فعال در کلاس درس
متغیر وابسته : افت تحصیلی
کنترل : جنسیت
متغیر مستقل : متغیر پیش فرض است که از طریق آن تغییرات متغیر وابسته اندازه گیری و تعیین می شود . درتحقیقات آزمایشی متغیر مستقل به متغیری میگویند که توسط محقق دستکاری میشود تا تاثیرات آن بر متغیر وابسته مشخص شود . در این تحقیق متغیر مستقل موانع اجرای تدریس فعال در کلاس است .
متغیر وابسته : متغیری است که در اختیار محقق نیست و محقق نمی تواند در آن دخل و تصرف کند . در این تحقیق افت تحصیلی متغیر وابسته است .