پایان نامه جهت اخذ دکترای پزشکی
خلاصه:
بررسی میزان شیوع الودگی به شپش سر و عوامل همه گیری شناختی آن در دانش آموزان دختر و پسر مدارس ابتدایی شهرستان ورامین و مقایسه اثر درمانی شپش کشهای اکتوپارومترین سال 85-1384.
شپش سر حشره برون انگل خونخوار، دائمی و اختصاصی انسان است و آلودگی به‌آن یکی از مشکلات بهد اشتی جوامع شهری و روستایی در کشورهای مختلف به شمار می آید.
کودکان دبستانی آسیب پذیرترین گروه سنی هستند که از شدت آلودگی به شپش سر برخوردارند و تماس سر با سر شایع ترین و اصلی ترین راه انتقال است.
در بررسی حاضر از 3257 دانش آموز مناطق شهری و روستایی شهرستان ورامین تعداد1794دختر(55%) و 1462 پسر(45%) مدارس ابتدایی (12-6 ساله) از نظر آلودگی به شپش سر مورد آزمایش قرار گرفتند. از دانش آموزان مورد بررسی 167 نفر (2/5%) دچار آلودگی به شپش سر بودند. شیوع آلودگی در دختران (4/96%) و در پسران دانش آموز (6/3%) بود. در گروه سنی 9-6 سال‌الودگی 7/43% و در گروه سنی 12-9 سال به 3/56% رسیده است. آلودگی در 2850 نفر دانش آموز ایرانی (5/87%) و در 405 دانش آموز افغانی (44/12%) بررسی شد. شیوع‌الودگی به شپش سر در نزد دانش آموزان ابتدایی در مناطق شهری 8/4 درصد و در روستاها 6 درصد بود. میزان آلودگی به شپش سر در دختران دانش آموز با افزایش طول موی سر آنان رشد چشمگیری دارد.
همه دانش آموزان پسر آلوده دارای موی سر کوتاه بودند. در مناطق شهری و روستایی شهرستان ورامین در ارتباط با وضعیت اقتصادی(شغل ) پدران دانش آموزان آلوده، با استفاده از آزمون کای دو از نظر آماری اختلاف معنی داری مشاهده نشد.
از 167 نفر دانش آموزان تحت بررسی، 134 نفر (2/80%) آلودگی صرف به رشک و 33 نفر (8/19%) آلودگی توأماً به رشک و شپش زنده داشتند.
در زمینه ارزیابی تاثیر شپش کشهای مختلف روی شپش سر دانش آموزان دختر و پسر آلوده، تحقیق نشان داد که شامپو پرمترین(84%)و بیشتر از شامپو اکتوپار روی شپش سر تاثیر کشنده دارد.(0001/0).
دلائل انتخاب موضوع:
شپش سر بیشتر نزد کودکان 6 تا 11 ساله دیده می شود و ممکن است از فردی به فرد دیگر انتقال یافته و ضمن تاثیر منفی بر بهداشت عمومی منطقه باعث روان پریشی نیز گردد.
با مطرح شدن‌آلودگی به شپش سر در سالهای اخیر که به عنوان یک معضل بهداشتی در سطح برخی از مدارس دخترانه و پسرانه شهرستان ورامین از سوی مسئولین بهداشت به عنوان اولویت های بهداشتی عنوان گردید:
ضرورت ایجاد می کند تا جهت بررسی صحت و سقم موضوع این تحقیق اجرا شود و بر اساس جمع آوری اطلاعات میزان شیوع آلودگی بر اساس متغیرهای گوناگون به دست‌آید.
در حین بررسی آموزشهای لازم جهت درمان و پیشگیری به مربیان و اولیاء دانش آموزان نیز داده شود.
بیان مسئله:
آلودگی به شپش سر، توسط حشره ای به نام شپش سر[1] ایجاد می شود. این حشره که بدون بال و خونخوار و از انگلهای خارجی و اجباری انسان می باشد، زندگی آزاد ندارد و دارای رابطه اختصاصی با انسان است، با آنکه شپش بدن ناقل تیفوس، تب خندق و تب راجعه می باشد، ولی شپش سر بیماری خاصی را به انسان انتقال نمی دهد. شپش سر بالغ 3 تا 4 میلی متر طول دارد و به رنگ خاکستری و یا سفید دیده می شود. در انتهای هر پا یک ناخن درشت وجود دارد که برای چسبیدن به موها سازگاری پیدا کرده است. هر دو جنس نر و ماده تمام شپش ها هر سه تا شش ساعت از انسان خونخواری می کند. طول عمر ماده حدود یکماه است و در این مدت روزانه 7 تا 10 عدد تخم می گذارد. آلودگی به شپش سر دارای گستردگی جهانی است و هیچ محدودیت خاصی در ارتباط با سن، جنس، نژاد و وضعیت اقتصادی میزبان وجود ندارد(گرچه در سیاهان امریکا کمتر دیده می شود) (1و2). بیشترین موارد بروز آلودگی در بچه های مدرسه ای اتفاق می افتد و بیشترین ناحیه‌آلودگی در نواحی پشت گوش و پشت گیجگاهی می باشد. به طور میانگین هر میزبان حامل کمتر از 20 بالغ شپش بالغ است و کمتر از 5 درصد افراد آلوده بیش از 100 شپش بالغ روی سر دارند. شپش سر می تواند سه روز دور از میزبان انسان زنده بماند در حالی که رشک ها بیش از ده روز زنده باقی می مانند(3).
شپش سر به سادگی به طور مستقیم در جامعه انتشار می یابد(4) و راه اصلی انتقال آلودگی تماس مستقیم با انسان آلوده می باشد. ولی از طریق البسه‌آلوده هم انتقال صورت می گیرد(3) شپش سر می تواند به وسیله شانه کنده شده و به سر دیگری انتقال پیدا کند .
اگر به طور اتفاقی روی لباس یا پوست شخصی بیفتد می تواند به طرف سر حرکت کند (5) . آلودگی به شپش سر یکی از مشکلات عمده بهداشتی جوامع شهری و روستایی در کشورهای مختلف به شمار می آید شپش سر تقریباً در تمام دنیا به وفور دیده می شود. نقش شپش را امروزه در مناطق معتدله و سرد از نقطه نظر اذیت و آزار انسان ها قابل مقایسه با مشکلات ناشی از تهاجم پشه در مناطق گرمسیر شناخته اند.
اگر چه انواع شپش انسان در هر سه منطقه جغرافیایی گرمسیر، سردسیر و معتدله دیده می شود. ولی تصور می شود شپش در جوامع فقیر و متراکم شایع تر است. ولی در مواقع همه گیری همه طبقات اجتماعی، اقتصادی جامعه را فرا می گیرد. شیوع و آلودگی در جامعه متاثر از کم توجهی و یا بی توجهی افراد به رعایت نکات بهداشتی که خود معلول پایین بودن سطح فرهنگی بهداشتی، اقتصادی جامعه است، می باشد با این توضیح که‌آلودگی به شپش سر فقط مختص کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه (لیبی 6/87%) (6) عربستان سعودی(6/9%) (2) عمان(11%) (8) مالی(7/4%)(7) بلکه کشورهای پیشرفته نیز شیوع رو به فزونی آن را گزاش می کنند(فرانسه 7/15%) (9) امریکا 6 تا 12 میلیون نفر در سال (10) وهمچنین بی توجهی نسبت به مصرف شپش کشها[2] جهت درمان، شپش زدایی اعضاء خانواده که به عنوان کانون اصلی آلودگی به شمار می آید.
بلند بودن موی سر، تراکم جمعیت، بروز سوانح طبیعی و غیر طبیعی(مانند زلزله و جنگ) ، عدم شناخت کافی از وضعیت زندگی و شکل شناسی مراحل مختلف تکامل این حشره و تخم آن(رشک)، جدی نگرفتن مسئله مبارزه علیه شپش، دست کم گرفتن اهمیت آلودگی انسان به شپش سر به لحاظ عدم انتقال بیماری توسط این بندپا با این تذکر که در هر حال اظهار نظر قطعی پیرامون این مسئله توجه بیش از پیش میکروبیولوژیست ها و حشره شناس ها را به این حشره کوچک طلب می کند. (9و11و12) و بر اساس بررسی های انجام شده در سال 1372 در شهریار (13) در سال 77-1376 در شهرستان اراک(14) که میزان‌آلودگی دانش آموزان دختر و پسر مدارس ابتدایی را به ترتیب (24% و 8%) و (88/14% و 26/3%) گزارش کرده اند، ادامه بررسیهای اپیدمیولوژیک در این زمینه در سایر نقاط کشور نیز ضروری به نظر می رسد. لذا در این تحقیق مراجعه به مدارس دخترانه و پسرانه انتخاب شده در مناطق شهری و روستایی شهرستان ورامین شیوع آلودگی به شپش سر را در دختران و پسران تعیین می نمائیم. نتایج تحقیق حاضر میتواند ضمن احراز سهمی در تامین اطلاعات مستند بر اساس تحقیقات دانشگاهی جهت تدوین برنامه های خدماتی بهداشتی دولت، در تامین سلامت کودکان دانش آموز موثر باشد.
تعریف عملیاتی واژه ها:
شپش: حشرات کوچکی هستند با رنگ خاکستری و بدون بال.
تخم(رشک): بیضی شکل و سفید و دارای یک دریچه مشخص با منافذ متعدد و شبیه یک فلفلدان کوچک به وسیله ماده سیمانی یا سمنت به مو محکم می چسبد. با مشاهده یک تخم در سر آلودگی احراز می شود.
بازنگری منابع:
آلودگی به شپش سر یک مشکل جهانگیر است و در بعضی مناطق به علت شیوع آلودگی بالا از زمره مشکلات اساسی بهداشت محسوب می شود. از نظر میزان ابتلاء آلودگی به شپش سر بیشتر از همه نزد کودکان 6 تا 11 ساله مشاهده می شود که به این ترتیب قشر آسیب پذیرتر جامعه به حساب می آیند. ذیلاً چند گزارش علمی شیوع‌آلودگی به شپش سر در جوامع مختلف اشاره شود. زینی و همکار در سال 1365 تعداد 2260 نفر کودک را در مدارس ابتدایی و مهدهای کودک بندرچاه بهار از نظر آلودگی به شپش سر و بیماریهای قارچی سطحی مورد بررسی اپیدمیولوژیک قرار دادند.
و از افراد معاینه شده 304 نفر (4/13%) شپش سر داشتند و بیشترین درصد آلودگی در دختران دیده شد(15).
طی بررسی به عمل آمده توسط دکتر بشیری بد از 1921 دانش آموز تحت بررسی، 302 نفر(16%) آلودگی صرفاً به رشک و 83 نفر (4%) آلودگی تواماً به رشک و شپش زنده داشتند(13).
در جورجیا، طی مطالعه ای که در سال 2001 در مدارس ابتدایی آتالانتا از نظر آلودگی به شپش سر انجام دادند، 1700 دانش آموز مورد معاینه قرار گرفتند.
99 نفر به تخم و شپش سر آلودگی داشتند و 63 نفر دانش آموز فقط به تخم شپش آلودگی داشتند(10). در فرانسه، اپیدمیولوژی شپش سر بررسی شد و بیش از 15% کودکان آلوده بودند، آلودگی نسبت به سالهای 1974 و 1981 پیشرفت نداشت و به نظر می رسد :
بالا رفتن سطح‌آگاهی خانواده ها به رفع این مشکل کمک کرده است(9). طی بررسی انجام گرفته در ترکیه به وسیله Aydemir- Eletal که در استانبول و بر روی شپش سر در مدارس ابتدایی انجام گرفت، کودکان سنین بیش از دبستان دارای آلودگی بیشتری بودند. فقر بهداشتی- شرایط اقتصادی اجتماعی ضعیف فقدان آموزشهای بهداشتی و احتمالاً مقاومت شپش در این‌آلودگی موثر بود(11). در مطالعه ای که Wegner-Zetal در مدارس ابتدایی Gdansk و در Sopst Gdynias از نظر آلودگی به شپش سر انجام دادند، 2780 دانش آموز در سنین 15-6 ساله معاینه شدند و 881 نفر (2/3%) به شپش سر‌آلودگی داشتند و این آلودگی در دختران بیشتر بود. 382 مورد (3/1%) آلودگی مجدد داشتند که منشأ آلودگی مجدد تعدد اعضاء خانواده و پدر و مادر با سواد ابتدایی بود. بیش از 5% دانش آ«وزان در مدارس ابتدایی و روستایی آلودگی مجدد داشتند. این بررسی ارتباط بین‌آلودگی به شپش سر و شرایط اقتصادی اجتماعی و بهداشتی خانواده را نشان می داد(16)،
در نیجریه Ebomayiew بررسی شپش سر را در دانش آموزان مدارس ابتدایی لودوین انجام دادند. 7/3% از 9882 نفر افراد مورد مطالعه آلوده بودند. آلودگی در دختران6/5% و در پسران 1/2 % درصد بود. بالاترین میزان‌الودگی 4/28% در بین دخترانی بود که از وضعیت اقتصادی، اجتماعی پایینی برخوردار بودند عوامل موثر در آلودگی جمعیت موی بلند، تعداد اعضاء‌خانواده، سن، زندگی در محیط های نامناسب و عدم رعایت بهداشت فردی بود(17). در عربستان سعودی مطالعه ای که Bahamdank et al بر روی تعداد 647 دانش آ«وز پسر در سنین 11-19 سال به عمل آورد 6/9% آلوده به شپش سر بودند. (18) در عمان در مطالعه ای که W.A.Shakkour در مدارس ابتدایی از نظر آلودگی شپش انجام داد از 2788 نفر دانش آموز معاینه شده 11% آلوده به شپش سر بودند.(8)
هدف کلی تحقیق:
تعیین میزان شیوع آلودگی به شپش سر و عوامل همه گیری شناختی آن در دانش آموزان دختر و پسر مدارس ابتدایی شهرستان ورامین و مقایسه اثر درمانی شپش کشهای اکتوپار و پرمترین در سال 85-1384.
اهداف اختصاصی:
1-تعیین میزان شیوع‌آلودگی به شپش سر و عوامل همه گیری شناختی آن در دانش آموزان دختر و پسر مدارس ابتدایی شهرستان ورامین در سال 85-1384 .
2-مقایسه اثر درمانی شپش کشهای اکتوپار و پرمترین