پایان نامه جهت اخذ مدرک کارشناسی رشته مشاوره و راهنمایی
فصل اول
کلیات پژوهش
مقدمه
ادوارد دوبونو[1] ( 1992) درکتاب خلاقیت کارآمد می گوید " هیچ چیز سودمندتر و باشکوهتر از این نیست که ایده ی جدید و ثمربخشی اهداف شما را برآورده سازد. خلق فکر ، ایده و مفاهیم نو همواره اساس اختراعات ، اکتشافات و پیدایش راههای مناسب برای حل مسائل و مشکلات در زندگی انسان به شمار می آیند . جوامع پیشرفته و متمدن گذشته وحال پیوسته به ارزش و اهمیت این جنبه از توانائیها ی ذهنی و فکری انسان توجه نموده و در صدد تقویت آن برآمده و از این طریق به توسعه ، رفاه ، ترقی و خوشبختی نائل آمده اند. چراکه بقول ارسطو " ابتکار یگانه عامل مؤثر در پیشرفت انسان به شمار می آید "(موید نیا ، 1384، ص 165). به این ترتیب ضعیف بودن فرآیند بروز خلاقیت ها در جوامع عقب مانده نیز موجب بدبختی ، فقر و فلاکت خواهد بود . در دنیای پیچیده کنونی که شاهد رقابتهای بسیار فشرده جوامع مختلف برای دستیابی به جدیدترین تکنولوژیها و منابع قدرت هستیم ، افراد تیزهوش ، خلاق و صاحبان اندیشه های نو و مبتکرانه ، همانند گرانبهاترین سرمایه ها، از جایگاه بسیار والا و ارزشمندی برخوردار هستند بطوریکه بقول توین بی[2] شانس بدست آوردن خلاقیت بالقوه ، می تواند موضوع زندگی و مرگ هرجامعه ای باشد( کفایت ، 1373، ص 3). بی مبالغه می توان گفت که وجه مشخص و بارز جهان امروز ، همانا تغییر و تحول است که هیچ زمینه ای بدون تاثیر آن باقی نیست چرا که بقول هراکلیتوس در حیات چیزی پایدار نیست مگر دگرگونی. براین اساس امرسون ثبات احمقانه را زائیده مغزهای کوچک می شمارد (مویدنیا،1384،ص 164). صرف تغییر ارزش تلقی شده و عاملان تغییر نوآوران ارزشمند محسوب می شوند که دگرگونی ها را با امید به بهبودی هرچه بیشتر و بیشتر سبب می شوند از این رو هرگونه اختراع ، اکتشاف ، ابداع و ابتکار خود اشکال تحول بوده و موجب تغییرند .
بدیهی است خلاقیت صرفا مشتمل بر تفکر و عملکرد ذهنی افراد خاص و عرصه های ویژه ی زندگی نیست بلکه تقریبا تمامی افراد اعم از دانش آموز ، دانشجو ، کارمند ، کشاورز ، خانه دار و... در مدرسه ، محیط کار و مزرعه حتی با دارا بودن حد متوسط بهره هوشی می توانند دارای عملکرد خلاقانه در زمینه های مختلف زندگی باشند . تحقیقات اخیر تورنس[3] ( 1973) و پارنز ( 1963) و دیگران نشان داده است که خلاقیت در تمام فعالیتهای فردی و گروهی مشاهده شده و با شدت و ضعف بالقوه قابل پرورش ، در همه ی انسانها وجود دارد. ( همتی ، 1387،ص 12). تورنس و تورنس اشاره می کنند که طی 15 سال تجربه مطالعاتی و آموزش تفکرات خلاق ، شواهدی را یافته اند که نشان می دهند خلاقیت را می توان آموزش داد براین اساس است که طی سالهای اخیر پژوهش و ساخت آزمونهای خلاقیت رونق پیدا کرده است .
نوآوری و خلاقیت بعنوان ویژگی شگرف انسانی نه تنها در دوران کودکی و جوانی ، بلکه درتمامی طول عمر قابل ظهور است . در واقع توانایی شخص برای خلاق و نوآور بودن ممکن است در مراحلی بصورت کمون باقی بماند اما می توان آنرا دوباره احیاء کرد .پس همه ی ما ذاتا واجد توانائی تفکر و عملکرد خلاقانه هستیم لکن به واسطه شرائط محیطی به جای آنکه راههای بروز آنرا یاد بگیریم چگونگی سرکوب آنرا فرا می گیریم یعنی می آموزیم که چگونه خلاق نباشیم ( همتی ، 1378،ص 1) چنین برخوردی با خلاقیت نیاز مسلم جوامع ، خانواده ها ، محیطهای آموزشی و کاری سنتی است . در محیطهای سنتی رویاروئی با مسائل ، مشکلات و پدیده ها ، واکنشهای قالبی و راههای تجربه و تائید شده را می طلبد( آقایی فیشانی ، 1377، ص 158) . برعکس برخی جوامع توسعه یافته فضای بسیار مساعدی برای بروز و رشد خلاقیت دارند مثلا امروزه در ایالات متحده آمریکا، خلاقیت در زمینه های علمی و تکنولوژی ، بالاترین پاداشها را دریافت می دارد . بنابراین بی جهت نیست که حدود یک سوم اختراعات مهم جهان بنام آمریکا ثبت شده است.
هرچند فرض است که خلاقیت به عنوان توانائی ذهنی ابداع و نوآوری از ابتدای زندگی بشر وجود داشته و همواره نیز ارزشمند بوده است لکن توجه به آن در طول تاریخ ، بیشتر به عنوان نتیجه ی طبیعی عملکرد ذهنی افراد با هوش و مستعد تلقی گردیده و تا یک قرن پیش مطالعه ی اختصاصی در مورد آن صورت نگرفته بود. اما خوشبختانه امروزه دانشمندان ، متخصصان ، کتابها ، مجلات ، تست ها و... زیادی وجود دارند که اختصاصاً به بحث خلاقیت می پردازند . با وجود این ، توجه علمی به بحث خلاقیت عمر چندان طولانی ندارد در واقع تاریخچه ی مطالعات علمی در مورد خلاقیت و عناصر تشکیل دهنده ی آن به بیش از یک قرن نمی رسد. موضوع خلاقیت ابتدا مورد توجه دانشمندان علوم اجتماعی و روانشناسی قرار گرفته و برای اولین بار دانشمندی بنام گیلفورد[4] درسال 1950 میلادی تحقیقات علمی خود را در مورد ماهیت ، عناصر تشکیل دهنده و کارکرد تفکر خلاق شروع نموده است(طالب زاده ،1375،ص 1و2). با فرض اینکه والدین و مربیان از مهم ترین عوامل حمایت کننده ی بروز خلاقیت کودکان هستند ضروری خواهد بود که برنامه ی آگاه سازی خانواده ها ، معلمین و مسئولان آموزشی کشور در این خصوص با اهمیت تلقی گردیده و شناخت شیوه های تقویت بروز خلاقیت کودکان و نوجوانان مد نظر قرار گیرد. پژوهش حاضر هدف شناخت ماهیت خلاقیت ، تأثیر رفتار متقابل والدین و مربیان با دانش آموزان و ارائه پیشنهادهای لازم به آنان را در نظر دارد .
بیان مسأله
آدمی ذاتاً خلاق متولد می شود با این حال خلاقیت در مراحل ابتدایی زندگی،تکامل یافته و پیشرفته نیست و به همین دلیل نیازمند به توجه و هدایت می باشد . قطعاً نخستین جایگاه خلاقیت دوران کودکی است بنابراین مدت زمان زیادی لازم است که کودک تجربه اندوزی کند و خلاقیت اش را غنا بخشد ، بدون تردید خلاقیت تنها برای دوران کودکی مورد نیاز نیست ، کودک به خلاقیت برای تمامی عمر نیاز دارد .گیلفورد خلاقیت راعمل یا رفتاری میداند که راه حل مناسب برای مشکل ارائه نماید او می گوید : خلاقیت عبارت است از نشان دادن عمل یا رفتار و توانایی خلاق و به طورکلی عمل خلاقانه یعنی ارائه ی راه حل مناسبی برای مسائل و مشکلات بنابراین انسان تا با مشکلاتی روبرو نشود خلاقیتی از او صادر نمی شود ، بنابراین مستلزم بهره گیری ازنوعی تفکر است که گیلفورد آن را تفکر واگرا می نامد یعنی یافتن راه حل مسأله به صورت متفاوت از راه حل معمولی .(پیرخانی:1384) با پیشرفت روز افزون دانش و تکنولوژی و جریان گسترده اطلاعات ، امروزه جامعه ما نیازمند آموزش مهارت هایی باشد که بتوانند با مغزی خلاق با مشکلات روبرو شده و به حل آنها بپردازند. (خداپناهی:1379) هیچ کس قادر نیست به میزان اطلاعات واقعی هرکس که درگوشه ی ذهن او نهفته است پی برد این اطلاعات زمانی به حرکت در می آید که انگیزه ای قوی سبب رها شدن آن به بیرون ذهن می شود دراین مرحله دانش آموزان به سرنوشت یکدیگر حساسند و درجهت رشد یکدیگر می کوشند و در نهایت سبب می شود جریانی از علم و دانش و تجربیات میان آنها جاری می شود که همین امر زمینه ساز نوآوری و خلاقیت خواهد بود .(کلثومی :1377) یکی از مسائل اصلی درخلاقیت دوران کودکی است.دوران کودکی مسأله آزادی در رشد و آزادی در تجربه اندوزی است در این دوران چون ذهن کودک هنوز رشد کافی نکرده است عملاً برای تجزیه و تحلیل عقلی آمادگی ندارد و از طرفی حواس نقش بسیار مهمی در فعالیت های کودک بازی می کند . آزادی در استفاده و بهره گیری از این حواس و عضلات است که موجب خلاقیت و رشدو شکوفایی حس و حرکتی کودک می شود . و دراین دوران والدینی در پرورش فرزندان خود موفق هستند که برای تربیت کودک خویش وقت می گذارند که بسیاری از والدین این کار را نمی کنند و این یکی از مهمترین مسأله ها در پرورش خلاقیت است . (احمدوند :1382)
بنابراین محقق در پی پاسخ به این مسأله است که دانش آموزانی که رشته نظری مانند معارف اسلامی یا رشته عملی مانند تربیت بدنی را انتخاب میکنند دارای خلاقیت متفاوتی هستند و اگر خلاقیت در دو گروه متفاوت است در کدامیک بالاتر از دیگری است .
اهمیت و ضرورت پژوهش
عالی ترین هدف آموزش و پرورش در تمامی سطوح تحصیلی ، ایجاد توانایی در حل مسأله و خلاقیت در یادگیرندگان است ازراه ایجاد این تواناییها در دانش آموزان می توان آنان را برای برخورد درست با شرایط متغییر زندگی و موقعیتهای جدیدی که مرتباً با آنها روبه روخواهند شد آماده کرد وقتی یاد گیرنده با موقعیتی روبه رو می شود که نمی تواند ازطریق استفاده از اطلاعات و مهارت هایی که در آن لحظه در اختیار دارد به آن موقعیت به سرعت پاسخ دهد با مسأله روبروست . (سیف ،1382) در حل مسأله باید اطلاعات آموخته شده ی قبلی ، به ویژه اصولی که یاد گیرنده قبلاً آموخته است به طریقی تازه با هم ترکیب شوند بنابراین داشتن اطلاعات و مفاهیم اصول به تنهایی برای حل مسائل کافی نیستند بلکه یادگیرنده برای حل مسأله ، با ترکیب اصول و اطلاعات از پیش آموخته شده راههای تازه ای را کشف کند .(سیف :1382) برخی از معلمان فقط به این دلیل که برخی از دانش آموزان هوش کمتری نسبت به دیگر دانش آموزان هم طراز خود دارد توجه کمی به کارهای خارق العاده ی آنها می دهند و از این نظر به دانش آموزان بهاء نمی دهند و حتی خلاقیت دانش آموزان از این قبیل را در نطفه خفه می کنند و همچنین نبود یک شیوه و ابزار سنجش خلاقیت دقیق در مدارس موجب ضربه رسیدن به فرهنگ و پیشرفت جامعه شده است و همچنین ذکر این جمله که این نتایج تحقیقات هستند که برنامه ریزان آموزشی و کشوری را در طرح وبرنامه ریزی هدایت می کنند پس اگر چنین تحقیقاتی از این جمله انجام داده نشوند ممکن است جامعه را ازداشتن خیلی از دانشمندان و مخترعان بی نصیب گرداند و به عواقبی که از نظر اقتصادی ، فرهنگی و غیره متوجه جامعه می شود . (تهمتن؛1377)
در نهایت یافته های این تحقیق که به بررسی مقایسه ی خلاقیت دانش آموزان متوسطه ی دخترانه ی رشته ی تربیت بدنی با معارف اسلامی می پردازد راه گشای بعضی از مشکلات و مسائل در نظام آموزشی و نظام برنامه ریزی بشود و باشد که با اتخاذ تصمیم صحیح در این باره و ارائه روش سنجشی صحیح خلاقیت در مدارس جامعه را از گزند آسیب وارده ازجهت عدم شناسایی دانش آموزان حفظ نماید.
اهداف کلی پژوهش
بررسی مقایسه ی خلاقیت دانش آموزان متوسطه ی دخترانه ی رشته ی تربیت بدنی با معارف اسلامی ناحیه ی 1 و 2 اردبیل در سال تحصیلی 1391-1390 .
ارائه پیشنهاد بر اساس نتایج این پژوهش به مسئولین دست اندرکار به ویژه به وزارت آموزش و پرورش جهت فراهم سازی زمینه های لازم برای رشد خلاقیت دانش آموزان .
فرضیه های پژوهش
خلاقیت دانش آموزان رشته ی تربیت بدنی با معارف اسلامی متفاوت است.
بین سطح تحصیلات پدر و عوامل مؤثر بررشد خلاقیت دانش آموزان رابطه وجود دارد .
بین سطح تحصیلات مادر و عوامل مؤثر بررشد خلاقیت دانش آموزان رابطه وجود دارد.
بین سطح رفاه اقتصادی و عوامل مؤثر بررشد خلاقیت دانش آموزان رابطه وجود دارد.
بین تعداد فرزندان و عوامل مؤثر بر رشد خلاقیت رابطه وجود دارد.
بین شاغل بودن پدر و عوامل مؤثر بر رشد خلاقیت دانش آموزان رابطه وجود دارد.
بین شاغل بودن مادر و عوامل مؤثر بر رشد خلاقیت دانش آموزان رابطه وجود دارد.
تعریف مفهومی و نظری
: خلاقیت عبارت است ازدور شدن از چیزهای واضح ومعمولی یا قطع رابطه با تفکر مبتنی برعادات است (تورنس،1375)
تعریف عملیاتی
خلاقیت :کمیتی است که با استفاده از پرسشنامه خلاقیت تورنس هر آزمودنی آن را کسب می کند.
تعریف عملیاتی سطح تحصلات پدر: منظوراز سطح سواد ، میزان تحصلاتی است که پدر در یکی از مقاطع تحصلی آن را کسب کرده است واز طریق پرسشنامه ی دموگرافیک معین خواهد شد.
تعریف عملیاتی سطح تحصیلات مادر: منظور از سطح سواد ، میزان تحصیلاتی است که مادر در یکی از مقاطع تحصیلی آن را کسب کرده است واز طریق پرشسنامه ی دموگرافیک معین خواهد شد.
تعریف عملیاتی سطح رفاه اقتصادی خانواده: منظور میزان در آمدی است که از طریق اعضای خانواده وارد خانه شده و خرج مایحتاج زندگی زندگی می شود چه ازطریق نهادها وارگان های دولتی واز طریق پرسشنامه ی دموگرافیک معین خواهد شد.
تعریف عملیاتی تعداد فرزندان خانواده: منظور تعداد فرزندان است که آیا کم یا زیاد بودن فرزندان در رشد خلاقیت اثر دارد و از طریق پرسشنامه ی دمو گرافیک معین خواهد شد.
اشتغال: منظور از اشتغال در این پژوهش، اشتغال فرد به کار در محیط بیرون از خانه با کسب درآمد معین است که از طریق پرسشنامه ی دموگرافیک معین خواهد شد.