پایان نامه بررسی عوامل موثر بر اعتماد اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه پیام نور مرکز اردبیل در سال تحصیلی 89-90

پایان نامه جهت دریافت مدرک کارشناسی علوم اجتماعی گرایش پژوهشگری

چکیده ی تحقیق

تحقیق حاضر به بررسی اعتماد اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن درمیان دانشجویان دانشگاه پیام نور مرکزاردبیل می پردازد. متغیر وابسته در این تحقیق اعتماد اجتماعی است که با ابعاد اعتماد بین شخصی و اعتماد نهادی با معرف های میزان صمیمیت و اطمینان مورد سنجش قرار گرفته است. متغیرهای مستقل در این تحقیق عبارتند ازسن ،جنسیت،وضعیت تأهل،رشته تحصیلی. این تحقیق به روش پیمایش و با ابزار پرسشنامه انجام پذیرفته است که داده های حاصل از پرسشنامه با استفاده از روش های آماری در دو بخش آمار توصیفی و آمار استنباطی، مورد توصیف و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

نتایج تحقیق، حاکی ازاین است که با استفاده از آزمون t  نشان می دهد که بین میزان جنسیت و میزان اعتماد میان فردی رابطه معنی داری وجود دارد ولی در رابطه با اعتماد عام و نهادی رابطه معنی داری  وجود ندارد.

بین وضعیت تأهل دانشجویان و اعتماد میان فردی رابطه معنی دار می باشد ولی در رابطه با اعتماد عام و نهادی رابطه معنی داری وجود ندارد. همچنین با استفاده از تحلیل واریانس یک طرفه  بین رشته تحصیلی وهر سه نوع اعتماد( میان فردی، عام و نهادی )رابطه معنی داری وجود ندارد.

کلید واژها: اعتماد ،عتماد اجتماعی، سرمایه اجتماعی، مشارکت اجتماعی ، تعهد اجتماعی ،دانشجو ، دانشگاه پیام نور

مقدمه

انسان به حکم اینکه موجودی اجتماعی است وبه تعبیری تمایل به زندگی اجتماعی ریشه در فطرت اودارد ناگزیر از ایجاد ارتباط با دیگران است.ارتباطی که درپرتو آن موفق گردد مشکلات ونارسایی های خود را مرتفع نماید وبطور متقابل در رفع مشکلات وکاستیهای متعدد دیگران مؤثر باشد.اعتماد یکی از جنبه های مهم روابط انسانی است وزمینه ساز مشارکت وهمکاری در میان اعضای جامعه می باشد در فضای مبتنی براعتماد ابزارهایی چون زور واجبار برای رعایت قوانین ومقررات وحق وحقوق دیگران،کارایی خود را ازدست می دهند.اعتماد درسطح کلان ودر روابط اجتماعی یکی از مهمترین شروط مبادله است.به قول جورج زیمل :بدون اعتماد عمومی افراد به یکدیگر،جامعه تجزیه می شود. به گفته کلمن:اعتماد آن نوع رابطه کیفی است که قدرت عمل کردن را سرعت می بخشد اعتماد تسهیل کننده مبادلات در فضای احتماعی است که هزینه مبادلات اجتماعی را به حداقل می رساند و برای حل مسائل مربوط به نظم اجتماعی نقش تعیین کننده ای دارد وعنصر پیش قرار دادی ومقدم برحیات اجتماعی است.

اعتماد اجتماعی صورتی از روابط اجتماعی است که محصول تعامل وکنش اجتماعی جمعی

اعضای جامعه در عرصه های مختلف اجتماعی،سیاسی، اقتصاد وفرهنگی است.اما اعتماد دارای سطوح متفاوتی است که ازسطح فردی گرفته تا سطح اجتماعی قابل ملاحظه است اعتماد فردی عبارتست از اعتماد شخص به یک موضوع یا پدیده در یک مقوله فردی واعتماد اجتماعی که درسطح بالاتر میباشد عبارتست از اعتماد مردم وگروهها در نظام اجتماعی به همدیگر یا به سازمانهای اجتماعی، اعتماد نتیجه تعاملات اجتماعی موجود در گروهها وانجمن ها درباب فعالیتهای اجتماعی است که اگر این اعتماد درحد کامل شکل بگیرد، یکی از مهمترین سرمایه های اجتماعی محسوب می شود.از آنجایی که اعتماد شالوده زندگی وبی اعتمادی در جامعه سرچشمه بسیاری از گرفتاریهاست بنابراین سؤال

اصلی وآغازین که انجام مطالعه حاضر را برانگیخت همانا این است که میزان اعتماد بین دانشجویان دانشگاه پیام نور مرکز اردبیل متاثر از چه عواملی است.

                                                فصل اول:

کلیات تحقیق

بیان مسئله

موضوع تحقیق حاضر بررسی عوامل مؤثر بر اعتماد اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه پیام نور مرکزاردبیل است.

اعتماد اجتماعی عبارت است از :درجه ای از شناخت و اطمینان نسبت به غیر [از نظر شخصیت،جایگاه،نقش اجتماعی و...]که زمینه ساز رابطه متقابل اجتماعی آسان تر،سریع تر،بی پیرایه تر و هدفمند تراست.این غیر می تواند یک (tajbakhsh، 2oo5) فرد، نهاد ساختار یا حتی یک امر انتزاعی باشد 

زتومکا که در میان جامعه شناسان معاصر بحث اعتماد اجتماعی را مورد توجه ویژه قرار داده ، معتقد است که توجه به اعتماد اجتماعی ایده جدیدی نیست،بلکه یک جریان فکری چند قرنی است.به نظر او "برخورداری جامعه جدید از ویژگیهای منحصر به فردی چون آینده گرایی،شدت وابستگی متقابل،گستردگی و تنوع جوامع،تزاید نقشها و تمایز اجتماعی، بسط نظام انتخاب، پیچیدگی نهادها و افزایش ابهام، نا شناختگی وتقویت گمنامی وغریبه بودن نسبت به محیط اجتماعی، توجه به اعتماد اجتماعی و نقش آن در حیات اجتماعی را به واقعیتی جدی مبدل کرده است.

در نوشته های جامعه شناختی مفهوم اعتماد اجتماعی هم به عنوان ویژگی افراد،ویژگی ارتباطات اجتماعی و هم ویژگی نظام اجتماعی با تاکید بر رفتار مبتنی بر تعامعلات و سوگیری ها در سطح فردی مفهوم سازی شده . در فرهنگ لغت آکسفورد اعتماد به معنی اطمینان به بعضی از صفات یا ویژگی یک شخص و یا درستی و حقانیت یک نظریه تعریف شده است . اندیشمندان علوم اجتماعی هر کدام از نقطه نظر خاص خود به تعریف اعتماد پرداخته اند. برای مثال لومان میان دو مفهوم اعتماد و اطمینان تفاوت قائل شده و معتقد است اعتماد با مفهوم مخاطره یا ریسک در ارتبات است و در دوران اخیر مطرح شده است .به اعتقاد لومان کارکرد اعتماد در نظام اجتماعی این است که عدم تعیین اجتماعی را کاهش می دهد (امیر کافی،1374،ص11)و یا گیدنز اعتماد را از عناصرومؤلفه های اصلی مدرنیته می داند و معتقد است که چهار زمینه محلی اعتماد یعنی خویشاوندی ،اجتماع محلی، سنت و کیهان شناسی مذهبی بر فرهنگهای پیش از مدرن تسلط دارند. حال آن که در دوران مدرن اعتماد به نظام های انتزایی و نمادها و نظام های کارشناسی جای این نوع از اعتماد را گرفته است.(گیدنز،1380،ص120).اعتماد را میتوان مهمترین مؤلفه نظم قلمداد کرد به همین جهت آیزنشتات به درستی متذکر می شود که مهمترین مسئله نظم اجتماعی برای بنیان گذاران جامعه شناسی اعتماد و همبستگی اجتماعی است. یعنی بدون انسجام و نوعی اعتماد پایداری نظم اجتماعی غیر ممکن است (چلبی،1375،ص12).از دید برخی صاحب نظران شواهد بسیاری دلالت بر کاهش اعتماد  اجتماعی در تمام ابعاد و سوگیری عاطفی و خاص گرا در روابط کنش گران در تمام سطوح در ایران دارد(همان،77).بعضی از صاحب نظران به وجوه خرده فرهنگ های متفاوت و چند پارگی های اجتماعی و فرهنگی(نظیر مسائل اقوام) اشاره کرده وآن را درایجاد روش های اجتماعی کردن مبتنی بر بد گمانی و نا باوری نسبت به دیگران مؤثرقلمداد می کند(بشیریه،1375،ص 78)

ابعاد اعتماد

زتومکا برای تکمیل مفهوم پردازی اعتماد،به تعیین پایگاه هستی شناختی مقوله اعتماد می پردازد و این سئوال را مطرح می کند که واقعاً شرط بندی ها ی اعتماد در چه جاها و چه حوزه ای از واقعیت قرار می گیرد؟وسه پاسخ ممکن برای این سئوال مطرح می کند که به نظر او این سه جواب نه تنها متضاد هم نیستند بلکه متمم همدیگرند،و با افزودن به همدیگر پایگاه سه بعدی و پیچیده از اعتماد را تشکیل می دهند(اسلوین،1380).

اعتماد به عنوان نوعی رابطه

اولین پاسخ به این سئوال از نظر زتومکا چنین است که اعتماد یک نوع ،رابطه ای کیفی است.اعتماد با آن که به طور اولیه یک انتظار و تعهد یک طرفه است،که همیشه در یک رابطه حاصل می شود،آن زمان که کنش اعتماد کردن،برانگیزنده تقابل به مثل است،اعتماد مبادله ای مستقیم است؛یعنی اینکه در برگشت دادن اعتماد دو جانبه،اعتماد حاصل می شود اما مبادله غیرمستفیم اعتماد زمانی است که،اعتماد یک جهت گیری انجام پذیرفته نسبت به دیگرانی است که کنش های آنان برای اعتماد کننده مهم هستند.اما این دیگران آگاهی خاصی از اعتماد و اعتماد کننده ندارند و فقط پاسخ نا غافلی است که فقط از طریق کنش هایی انجام می پذیرد که انتظارات اعتماد شونده به وسیله برآورده شدن نیازها و یا نایل شدن به اهداف خود بر آورده شود(عباس زاده،1384).

اعتماد و همکاری

همکاری زمانی اتفاق می افتد که افراد در کنش با همدیگر به صورت جمعی،هدف مشترکی داشته باشند که به تنهایی و انفرادی به آن نمی توانند دسترسی پیدا کنند.در چنین شرایطی موفقیت هر فردی به کنش های انجام یافته توسط دیگران وابسته است،و این امر به طور معنی داری،عدم قطیت و مخاطره را افزایش می دهد. بنابرین اعتماد پیش شرطی برای همکاری بوده و نیز محصولی از یک همکاری موفقیت آمیز می باشد پس می توان گفت اعتماد محور اصلی همکاری است و یا به بیانی اعتماد اساس عاطفی برای همکاری است. به همان صورتی که اعتماد اساس همکاری است،تی اعتمادی از بین برنده همکاری است،اگر بی اعتمادی کامل باشد همکاری در بین عاملان آزاد شکست می خورد (Adler&seok-woo2002 ).

درزیر و بم این اعتماد متقابل بین فردی متقاطع،نوعی اعتماد عمومی هم وجود دارد که به وسیله هر یک از افراد در گروه همکاری کننده وجود دارد. بدین خاطر که موفقیت هر کدام از افراد به کمک همه وابسته است(امیر کافی ،1380).

اعتماد  به عنوان یک ویژگی شخصیتی

انگیزه اولیه اعتماد ممکن است خاص یا عام باشد،اعتماد ممکن است به طبقه خاصی از افراد نسبت داده شود، یا در برگیرنده همه افراد باشند. در موارد بعدی،اغلب مربوط به جهت گیری های عمومی،بخشی شده نسبت به جهان از قبیل خوش بینی،گشاده رویی،فعال گرایی،جهت گیری نسبت به آینده،انگیزشی پیشرفت و از این قبیل بوده باشد.   

(cohen and prusak, 2001)  

اعتماد به عنوان قاعده فرهنگی

به نظر زتومکا نسخه اولیه رهیافت انتخاب عقلایی،به محیطی که قواعد هنجاری افراد را به اعتماد کردن تشویق،یا بر حذر می دارد،توجه نمی کند؛ یعنی تصمیم به اعتماد کردن یا بی اعتمادی در متن فرهنگی و از قبل موجود گرفته می شود. اگر قواعد اعتماد کردن به وسیله یک اجتماع شکل بگیرد و به عنوان واقعیتی بدیهی و خارجی توسط هر یک از اعضا پذیرفته شود،در آن صورت فشار اجبار آور و قدرتمندی،کنش های واقعی مبتنی بر  .(Putnam, 2000) تحت تاثیر قرار خواهد داد اعتماد یا بی اعتمادی را علائم اعتماد زتومکا بر مبنای ابعاد سه گانه اعتماد،سه نوع علامت را برای اعتماد مطرح می کند:به نظر او اعتماد به عنوان یک رابطه،اعتماد کردن مبتنی بر بر آوردی است که ما از قابلیت دیگران داریم و در این حالت ممکن است قابلیت اعتماد بازتابی از دیگران باشد که به عنوان عاملی ذهنی در بر آوردن اعتماد مطرح شود.این نشانه اعتماد یک ماهیت معرفت شناختی دارد؛در این موارد اطلاتی معینی از اعتماد شوند گان در دست اعتماد کنند گان وجود دارد که ممکن است درست یا غلط، راست یا دروغ باشد.بنابراین  احتمال اعتماد بجا و مناسب بستگی به میزان و تنوع  اطلات درستی دارد که از دیگران به دست می آید. بدون چنین برداشتی اعتماد کورکورانه است و خطر از دست دادن اعتماد بالاست (کاوسی،1385).

به طور مشابهی از لحاظ بعد فرهنگی نیز مبنای اعتماد شجره شناختی است. هر چند که در سطوح متفاوتی به اعتماد یا بی اعتمادی که به وسیله قواعد فرهنگی احاطه شده است تشویق می شویم. ما ممکن است به فشارهای اجبار آور فرهنگ گردن نهاده و از درخواست های فرهنگی در مورد اعتماد یا بی اعتمادی اطاعت کنیم بدون اینکه برآوردی از قابلیت اعتماد دیگران داشته باشیم،یا از تمایلات  اعتماد آمیز خود حرفی در میان باشد.فرهنگ اعتماد ممکن است فشار کافی برای اعتماد به دیگران به بار آورد درحالی که قرهنگ بی اعتمادی ممکن است رفتار بی اعتمادی را سبب شود. اما فرهنگ خدادادی نیست بلکه ته نشست هایی از تجربه جمعی از لحاظ تاریخی انباشت شده یک جامعه، اجتماع یا گروه اجتماعی خاصی می باشد؛ پس در این مورد نشانه های اعتماد ویژگی شجره ای دارند،اما بیشتر جمعی و تاریخی اند تا اینکه بیوگرافیک باشند(قانعی راد و حسینی،1384).

ازجمله عوامل مؤثر بر اعتماد اجتماعی، همستگی اجتماعی یا به تعبیری انسجام هنجاری در جامعه است.زتومکا(1999)با اشاره به راحتی اعتماد در اجتماعات کوچکتر بر این باور است که اعتماد کردن عموماً در اجتماعات کوچکتر،بسته و صمیمی نظیر اجتماعات قبیله ای و روستایی بر خلاف اجتماعات بزرگی چون شهرهای امروزی راحت تر است. مشارکت اجتماعی نیز یکی از عوامل اثرگذار در اعتماد اجتماعی است مشارکت چنانچه بر پایه و مبنای صحیح پایه گذاری شود، نتایج مثبت زیادی به دنبال دارد که از جمله آن ها این است که اعتماد مردم به یکدیگر افزایش می یابد (کلته، پاتنام در رابطه با تاثیر روابط اجتماعی در :۱۳۸۱) اشکال رسمی و غیررسمی اش بر میزان اعتماد اجتماعی افراد می نویسد این واقعیتی صحیح است که اعضای انجمن ها از افراد مشابه خود که عضو هیچ انجمن یا سازمانی نیستند مشارکت سیاسی بیشتری دارند؛ زمان بیشتری را با همسایه های خود سر می کنند و از اعتماد اجتماعی بالاتری برخوردار هستند . همبستگی نزدیک بین اعتماد اجتماعی و عضویت در انجمن ها به افراد خاص و موقعیت های زمانی ویژه مربوط نمی شود بلکه همه کشورها را شامل می شود پاتنام در مورد رابطه مشارکت و اعتماد به یک رابطه خطی معتقد نبوده، بلکه به رابطه متقابل این عوامل توجه اعتماد اجتماعی، هنجارهای معامله متقابل، » . دارد شبکه های مشارکت مد نی و همکاری موفقیت آمیز، متقابلاً یکدیگر را تقویت  می کنند.

وجود نهادهای همکاری جویانه کارآمد، مستلزم مهارت ها و اعتماد بین اشخاص می باشد اما آن مهارت ها و این اعتماد نیز به نوبه خود به وسیله همکاری سازمان یافته تلقین و تقویت می شوند. هنجارها و شبکه های مشارکت مدنی، به رفاه اقتصادی ‐ اجتماعی کمک می نمایند و به نوبه خود نیز توسط این رفاه تقویت می شوند بدین ترتیب مشارکت اجتماعی به عنوان یکی از متغیرهای اثرگذار بر اعتماد اجتماعی در نظر گرفته شد. در میان عناصری که در جامعه ، اعتماد اجتماعی را به وجود می آورند و یا آن را تقویت می کنند، نقش دین و مذهب می تواند » مذهب حائز اهمیت است . به اعتقاد و بر شبکه اعتمادی در بین افراد ایجاد کند که برای روابط فوکویاما ، ) « تجاری و مبادله اقتصادی نیز ضروری باشد. گیدنز معتقد است دین می تواند تأثیر دوگانه ای

داشته باشد از یک طرف می تواند منبع نگرانی و ناامیدی باشد و از دیگر سو می تواند پیوندهای اخلاقی و عملی در ارتباط با زندگی شخصی، اجتماعی و جهان طبیعی ایجاد کند و در ایجاد یک محیط امن برای معتقدان کمک کند و موجبات آسایش خاطر و هدایت مؤمنان را فراهم سازد. دین ها می توانند میانجی سازما ن بخش اعتماد باشند گیدنز در این خصوص که باورداشت های مذهبی چگونه زمینه اعتماد را فراهم می کنند، می نویسد: باورداشت های مذهبی مهم ترین کارشان این است که معمولاًبه تجربه رویدادها و موقعیتها،اعتماد تزریق می کنند(گیدنز،1380:12: در بحث کلمن، اطلاعات نقش مهم و تعیین کننده ای در فراگرد اعتمادکردن، بازی می کند و این نقش به اهمیت سود و زیان در موقعیت اعتماد بر می گردد. کلمن برای رسانه های همگانی، نقش ویژه ای به عنوان منابع  اطلاعاتی و نیز واسطه های اعتماد تعریف می کند به این معنی که با ظهور رسانه ها و فراهم شدن امکان ارتباط سریع و دسترسی به اطلاعات، اعتماد مبتنی بر احساس و اوهام در بین افراد کاهش می یابد. علاوه بر این وسایل ارتباط جمعی نقش مهمی در اعتماد افراد به نهادهای اجتماعی دارند . رسانه ها می توانند با ارائه گزارش های انتقادی از جامعه، اعتماد به نهادهای رسمی و غیررسمی را کاهش دهند. تعهد اجتماعی با تنظیم روابط اجزای هر سیستم به کاهش پیچیدگی روابط اجتماعی کمک می کند و رفتار دیگران را قابل پیش بینی می سازد(پارسونز،1959 :113).این امر خود به افزایش اعتماد اجتماعی(میلز،1988 :123)و در نتیجه افزایش احساس امنیت اعضای جامعه و کاهش ناهماهنگی شناختی آنان کمک می کند(تاپیا و دیگران،1380 :75).   

پرسش آغازین پژوهش این است:

1-وضعیت اعتماد اجتماعی در انواع سه گانه آن در بین دانشجویان دانشگاه پیام نور مرکز اردبیل چگونه است؟

2-آیا بین گروهای مختلف دانشجویی به لحاظ رشته تحصیلی و جنسیت با میزان اعتماد اجتماعی آنان تفاوت معناداری وجود دارد؟

3-آیا بین میزان دینداری، تعهد اجتماعی، استفاده از رسانه های جمعی با میزان اعتماداجتماعی دانشجویان رابطه معناداری وجود دارد؟

ضرورت و اهمیت تحقیق

سرمایه اجتماعی همچون مفاهیم سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی (یعنی ابزار و آموزش هایی که

بهره وری فردی را افزایش می دهند)، به ویژگی های سازمان اجتماعی از قبیل شبکه ها، هنجارها و اعتماد اشاره دارند که هماهنگی و همکاری برای کسب سود متقابل را تسهیل می کنند . سرمایه

اجتماعی سود سرمایه گذاری در زمینه سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی را افزایش می دهد. در جامعه ای که از نعمت سرمایه اجتماعی چشم گیری برخوردار است، همکاری آسان تر است . سرمایه اجتماعی به عنوان یک منبع با مالکیت جمعی متعلق به محله، جوامع، مناطق و بخش ها بوده و می تواندمتغیر، کوچک و بزرگ و یا زیاد و کم باشد. مفهوم سرمایه اجتماعی با سه عنصراصلی وشاخص معرفی می شود. در قالب گرایش ها و تمایلات رفتاری به اعتماد و هنجارها ی تمایل به کار گروهی و در بعد الگوهای ساختاری به انجمن پذیری و مشارکت اشاره می کنند.

اعتماد، در دو گونه قوی و ضعیف مطرح است. اعتماد ضعیف، به عدم ترس و شک نسبت به

رفتار احتمالی دیگران اطلاق می گردد و همچنین بی اعتمادی به دسته ی  گروهی همراه با نفرت

عمومیت یافته ، نیز شامل اعتماد ضعیف می گردد. اما اگر شخصی منتظر برخوردهای خصمانه، نیرنگ، فریب، عدم همکاری و رفتارهای نادرست از سوی دیگران باشد دیگر شخص از اعتماد ضعیف هم برخوردار  نیست و لازمه اعتماد ضعیف نداشتن بدبینی نسبت به دیگران است(افه و فوش:2002 ،191پاتنام: 1370کلمن، 2000). پژوهشگرانی که در این د یدگاه قرار می گیرند به

مؤلفه های سرمایه اجتماعی یعنی اعتماد اجتماعی، هنجارها ی تما یل به کار گروهی و مشارکت اشاره می کنند و معتقدند که عناصر مذکور منبعی بر ای کنش موثر مردمی است و اجتماعی که اعضاء آن به یکدیگر اعتماد دار ند و شعاع این اعتماد فقط در سطح خانواده و خو یشاوندان خلاصه نمی شود و در بررسی سرمایه اجتماعی در انواع نظام های بهره برداری مقایسه با اجتماعی که فاقد چنین اعتمادی در بین خود هستند، از توان بیشتری برای همکاری و انجام کار گروهی برخوردارند.