مقدمه
آمار عنوان دانش‌آموزان با توجه به استعداد ها، علایق، توان و تفاوتهای فردی در راستای پیشرفت تحصیلی از اهداف اصلی نظام تعلیم و تربیت هر کشوری می‌باشد در صورتی که این مهم اتفاق بیافتد قطعاً مردان و زنان آینده این جامعه با علاقه و جدیت در عملکرد خود موفق‌تر بوده و جامعه‌ای ایده‌آل را می‌سازند. لذا تمامی دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت و محقق جامعه باید سعی داشته باشند به شناسایی عوامل عدم موفقیت و موفقیت دانش‌آموزان را در جهت پیشرفت تحصیلی سوق دهند تا اهداف مورد نظر نظام تعلیم و تربیت محقق شود. به عبارت دیگر با اینکه چرخ تکامل علم بشریت چنان با سرعت پیش می‌رود که تشخیص مقصد نهایی این حرکت شتابدار، کاری بس دشوار است ولی بازهم جوامع بشری حین پیشرفت به سوی تکامل علمی مواجه به مشکلات لاینحل و صعب‌العبوری است که وظیفه مسئولان نظام تعلیم و تربیت و محققان را سنگین‌تر می‌کند. از همه مهمتر آفت‌های نظام آموزشی کشور ما افت تحصیلی است که همه ساله به صورت گوناگون مقدار بسیار زیادی از استعدادهای بالقوه انسان و منابع اقتصادی جامعه را هدر داده و نابسامانی‌های فردی، اجتماعی را به جای می‌گذارد همه ساله این پدیده در ایران به صورت جنبه‌های مختلف شکست تحصیلی چون غیبت مطلق از مدرسه، ترک تحصیل قبل از موعد مقرر، تکرار پایه تحصیلی، غیبت میان سؤالات تحصیلی دانش‌آموزان کیفیت عزل تحصیلات دانش‌آموزان در مقایسه با آن چه باید باشد. کسب محفوظات به جای معلومات جلوه می‌نماید که آثار اجتماعی روانی، اخلاقی، عاطفی و اقتصادی زیاد مترتب است. بنابراین باید شرایطی پیش‌بینی کرد که پیشرفت تحصیلی مطلوب حاصل و افت تحصیلی به حداقل ممکن بر سر یکی از راه‌های که می‌توان در جهت افزایش پیشرفت تحصیلی کمک گرفت شناخت. مسائل و مشکلاتی است که مانع رسیدن دانش‌آموزان بر پیشرفت تحصیلی و برطرف عنوان این موانع است. بر همین اساس این‌جانب تحقیق خود را به بررسی پیشرفت تحصیلی و موفقیت کنونی آن درروند تعلیم و تربیت و نقش وضعیت اقتصادی والدین اختصاص داده و حاصل کاوش‌های خود را در این مقاله گرد آورده‌ام.
اساس هر جامعه خانواده های آن جامعه است، به عبارت دیگر خانواده است که تا حد زیاد چگونگی گذشته، حال و آینده هر فرد و جامعه را پی ریزی کند. چگونگی ارتباط والدین و اعضای خانواده بی تأثیر از سطوح معلومات و اطلاعات والدین نیست. والدین به منظور آگاهی بیشتر از مسائل تربیتی به یادگیری و آموزش هایی نیاز دارند، نقش پدر و مادر در تربیت و پیشرفت تحصیلی فرزندان برکسی پوشیده نیست و نقش آنان مهم و تعیین کننده است، زیرا والدین شکل دهندگان و معماران شخصیت فرزند خود هستند. در جامعه امروزی ممکن است هر پدر و مادری در یک یا چند رشته اطلاعات تخصصی داشته باشند و در زمینه چگونگی برقراری روابط خانوادگی آگاهی ها و تجربیات در خانه پدری خود کسب کرده باشند. اما آنچه مسلم است شیوه زندگی امروز مانند شیوه زندگی قبل نیست، زیرا نیازهای جامعه امروزی با نیازهای جامعه نسل گذشته همانندی ندارد. تحصیلات والدین و داشتن اطلاعات به روز آنان موجب می گردد که والدین و داشتن اطلاعات به روز آنان موجب می گردد که والدین محیط مناسبتری برای رشد و شکوفایی استعدادهای بالقوه فرزندان خود فراهم آورند و فرزندان کمتر دچار مشکلات عاطفی و اجتماعی می گردند، ولی در خانواده هایی که اولیاء فاقد حقی سواد خواندن و نوشتن هستند، قادر به برقراری ارتباط صحیح با فرزندان خود نبوده و حتی در امر آموزش و تحصیلات، اکثراً فرزندانشان دارای مشکل هستند، ولی این امر در خانواده های کم سواد تا حدودی فرق می کند، زیرا آنان گرچه اطلاعات به روز ندارند ولی قادر به خواندن و نوشتن و حساب کردن در حد ابتدایی می باشند و می توانند تا حدودی در امر تحصیل فرزندانشان را کنترل نمایند.
بیان مسئله
قدم اول درموفقیت این است که پیروز شدن را بخواهیم، تنها به این صورت است که اصول موفقیت را به آسانی خواهیم آموخت. موفقیت درتحصیل به عوامل گوناگونی بستگی دارد واین عوامل در مجموعه ای فردی، آموزشگاهی، خانوادگی واجتماعی طبقه بندی می شود. بی تردید پیشرفت تحصیلی دانش آموزان به عوامل مختلفی نظیر درآمد، سطح تحصیلات والدین، رفتاروالدین، محیط خانواده، نوع مدرسه، امکانات آموزشی، رفتار معلم و... بستگی دارد.
«فقر نسبی که وضع نامناسب اقتصادی فرد را نسبت به افراد دیگر ارائه می کند، ممکن است خود نتیجه عوامل و متغیرهای زیادی باشد، ولی بدون شک عاملی برای افت تحصیلی به حساب می آید زیرا که این نوع فقر اختلافات طبقاتی ایجاد می کند که در نتیجه آن تفاوتهایی در رشد و تکامل و تفکر، زبان ، رفتار و نگرش افراد نسبت به کار و استراحت بروز می نماید و علایق و انگیزه های پیشرفت آنان را تحت تأثیر قرار می دهد، و همه این عوامل برای پیشرفت تحصیلی افراد و یا عدم آن اهمیت حیاتی دارند.
فقر مطلق عموماً در جوامعی وجود دارد که کار افراد جهت تأمین امکانات اولیه برای بقاء و زیست آنان بوده و به صورت زندگی کشاورزی قدیم و یا کار غیرماهرانه افراد در شهرها و زندگی آنان در حداقل معیشت جلوه می کند. این نوع فقر به همراه خود مسائل و مشکلات انسانی گوناگونی از قبیل: سختی معیشت، گرسنگی و کم غذایی، بدغذایی، بیماری، خستگی و افسردگی و عدم وجود تفریح و استراحت در بردارد که هریک باعث مشکلات و موانع برای جلوگیری از ورود افراد به نظام آموزش و پرورش و یا ترک آن و عدم موفقیت در آن به حساب می آید.» (امین فر، 1367).
«افرادی که در شرایط فقر و محرومیت اقتصادی به سر می برند عموماً در مکانهایی زندگی می کنند که فاقد امکانات بهداشتی بوده، از آب سالم و نور کافی محروم بوده و منزل آنها عموماً یک فضای اتاق مانندی است که تمام فعالیتهای زندگی خانواده، و حتی آشپزی در آن انجام می گیرد. بدین لحاظ محلی است دودزده، پررفت و آمد و بسیار شلوغ و پرسروصدا و مکانی برای انجام کارهای شخصی و تکالیف درسی دانش آموزان در آن موجود نیست. کمبود نور کافی و نبودن برق برای روشنایی نیز وضع را بدتر نموده، امکان ادامه امور تحصیلی در منزل را غیرممکن می سازد که این امر بر عدم پیشرفت تحصیلی آنان تأثیر مستقیم دارد.» «نیاز به کار کودکان و نوجوانان و جوانان نیز که در شرایط فقر و محرومیت اقتصادی وجود دارد یکی دیگر از عوامل افت تحصیلی به حساب می آید، زیرا که در این قبیل شرایط امور زیادی در خانه، مزرعه و کسب و کار وجود دارند که می توان آنها را به عهده کودکان شش، هفت ساله و بالاتر قرار داد و منافع حاصل از آنها را جهت کمک به اقتصاد ناچیز خانواده اختصاص داد. برای این خانواده ها مخصوصاً فصل جمع آوری محصول کشاورزی، فصل حیاتی است و نیاز به کار کودکان را تشدید می کند. بدین لحاظ کار کودکان مانع رفتن آنان به مدرسه خواهد بود و یا باعث حضور نامرتب آنان در مدرسه و کلاس می گردد و این امر نیز عاملی برای ترک تحصیل، مردودی و افت تحصیلی می باشد.» (امین فر،1367).
پدران و مادران باید بدانند که چگونه برای تحقق هدف خود بکوشند، یعنی ما باید هدف مشخصی از تربیت فرزندان داشته باشیم و مهم ترین هدف باید رشد و تکامل شخصیتی آنان باشد. برای بهبود کیفیت آموزشی و نیز دستیابی مطلوب تر به اهداف آموزشی عمومی، لازم است بجز مدرسه به همکاری و همفکری بنیادهای اجتماعی دیگری که به نحوی در پرورش افرا موثرند، از جمله خانواده توجه نمود. تحقیقات فراوان نشان داده اند که اگر اولیاء علاقه مند به مسائل آموزشی فرزندان باشند، کودکان و فرزندان آنان نیز با ذوق و شوق بیشتری تحصیل خواهند نمود. تحقیقات نشان داده است که بخش بزرگی از تغییرات پیشرفت تحصیلی ناشی از تفاوتهای محیط خانوادگی است.
ضرورت و اهمیت تحقیق
با توجه به اینکه در جامعه کنونی ما معیار و ارزش‌های حقیقی و دانش علم و آگاهی و کسب مدارک تحصیلی به اندازه بعضی از مشاغل موجود در جامعه برای خانواده‌ها و فرزندان از ارزش اقتصادی و مادی قابل توجهی برخوردار نمی‌باشد و همین امر باعث شده است که فرزندان و دانش‌آموزان ما ارزش‌های کاذب در نظرشان خوب و زیبا جلوه نموده‌اند لذا به دنبال همین امر باعث شده که ما در آینده پدران و مادران داشته باشیم که سطوح علمی و تربیتی، فرهنگی، اجتماعی، قابل توجهی برای هدایت فرزندان در جهت علمی و تربیتی برخوردار نباشند. بنابراین حقیر خواسته با اعلام و برجسته نمودن این ضرورت را به عنوان یک درد اجتماعی که آثارش در آینده این مرزوبوم قطعاً هویدا می‌گردد نشان داده و خوانندگان این تحقیق را به این ضرورت را به عنوان یک درد اجتماعی اهمیت بالای موضوع تحقیق معطوف نمایم باشد که ملت فرهنگ دوست ما همیشه اهمیت یادگیری و علم را مد نظر قرار داده و در فراهم نمودن خانواده‌های دارای وضعیت تحصیلی فرهنگی و تربیتی مطلوب تلاش نمایند.
تا آثار سازنده این مجموعه از ارزش‌های انسان‌های فهیم و باارزشی را به جامعه اعاده نماید و باعث شکوفایی استعدادهای انسانی شده و راه رسیدن به کمال آنها را فراهم آورد.
اهداف تحقیق
1- اهداف کلی: بررسی رابطه وضعیت اقتصادی خانواده و تاثیر آن بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان
2- اهداف فرعی:
بررسی تاثیر سطح تحصیلات والدین در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان
فرضیه و فرضیات تحقیق
1- فرضیه اصلی:
«بین سطح اقتصادی بالا و پایین والدین و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه وجود دارد»
2- فرضیه فرعی:
الف: «بین میزان پیشرفت تحصیلی و سطح سواد والدین همبستگی وجود دارد.»
تعریف نظری موضوع
در این قسمت از تحقیق دو متغیر با عناوین خانواده و پیشرفت تعریف می شوند.
تعریف خانواده :پس از ازدواج یک مرد و یک زن مجموعه ای تشکیل می یابد و از وجود آنها تعدادی فرزند متولد می گردد که به مجموعه آنها خانواده گفته می شود. خانواده اولین پایگاه تعلیم و تربیت فرزندان و کودکان می باشد.
تعریف پیشرفت :پیشرفت از نظر لغوی به معنی پیش رونده و سیر کننده به طرف بالا و جلو در جهت مثبت می باشد.
تعریف نظری پیشرفت :تعریف نظری پیشرفت عبارت است از معدل نمره های امتحان دانش آموزان در رسیدن به هدفهای از پیش تعیین شده درسی از وضع موجود به وضع مطلوب.