پایان نامه تعیین رابطه بین شادکامی و منبع کنترل درونی و بیرونی در دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آزاد اسلامی

پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی در رشته راهنمایی و مشاوره

چکیده :

پژوهش حاضر باهدف یافتن رابطه بین شادکامی[1]ومنبع کنترل[2] درونی[3] و بیرونی[4]در بین دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آزاد اسلامی واحداردبیل انجام شده است . طرح پژوهش از نوع توصیفی همبستگی است . جامعه آماری شامل120 نفر ازدانشجویان دختر و پسر ، شامل 60 دختر و 60 پسر مشغول به تحصیل در دانشکده فنی دانشگاه آزاد اسلامی در سال تحصیلی 90-91بود. نمونه های مورد مطالعه از بین دانشجویان دختر و پسر با روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه های شادکامی آکسفورد و منبع کنترل نوویکی و استریکلند[5]استفاده شده است. متغیرهای مورد بررسی در پژوهش شامل جنسیت ، شادکامی ، منبع کنترل درونی و بیرونی ، ... است . نتایج پژوهش و تحلیل داده ها نشان داده است که دخترها و پسرها از نظر شادکامی با یکدیگر تفاوت معنا داری ندارند ، یعنی فرضیه مربوط به شادکامی رد گردید . همچنین مشخص شد که دخترها و پسرها از نظر استفاده از انواع منبع کنترل با یکدیگر تفاوت دارند ، به این صورت که دخترها بیشتر از منبع کنترل درونی استفاده می کنند و پسرها از منبع کنترل بیرونی . یعنی فرضیه مربوط به تفاوت  منبع کنترل مورد تایید قرار گرفت . برای بررسی تفاوت بین شادکامی و منبع کنترل در دانشجویان ، نتایج به دست آمده نشان می دهد که آزمون لوینز برای ارزیابی فرض همگنی واریانس ها معنی دار نیست بنابراین تفاوت معنی داری بین شادکامی و منبع کنترل دختران و پسران دانشجو به دست نیامد .

 کلید واژه

شادکامی ، منبع کنترل ، کنترل درونی ، کنترل بیرونی

مقدمه

شادکامی از جمله موضوعاتی است که از دیر باز اندیشمندانی نظیر ارسطو ، زنون[6] و اپیکور به آن پرداخته اند . ارسطو ، دست کم به سه نوع شادمانی معتقد است ؛ در پایین ترین سطح ، عقیده مردم عادی است که شادکامی را معادل موفقیت و کامیابی می دانند و در سطح بالاتر از آن ، شادکامی مورد نظر ارسطو یا شادکامی ناشی از معنویت قرار می گیرد(آیزنگ ، 1378). 

روانشناسان در سالهای آخر قرن بیستم توجه به احساسات مثبت را آغاز کرده اند و روز به روز به این توجه افزوده اند(وینهوون،1988).سلیگمن[7] (1999) اظهار می کند که طی دهه 1980، تعداد چکیده های مقالات روانشناسی درباره رضایت از زندگی ، سلامت روان و شادکامی به حدود 780 مقاله رسیده است . به نظر می رسد که روند توجه محققان به دردها و رنج های انسانی ، در حال تغییر جهت به سوی رضایت از زندگی و شادی است . در این فرآیند ، سه جهت گیری قابل تشخیص وجود دارد که به سنجش میزان شادکامی ، بررسی عوامل مؤثر بر شادکامی و شیوه های افزایش شادکامی مربوط می شود . شادکامی عبارت است از مقدار ارزش مثبت که یک فرد برای خود قایل است (وینهوون،1997).این سازه دو جنبه دارد،یکی عوامل عاطفی که نمایانگر تجربه هیجانی شادی ، سرخوشی ، خشنودی و سایر هیجانهای مثبت هستند و دیگری ارزیابی شناختی رضایت از قلمروهای مختلف زندگی که بیانگر شادکامی و بهزیستی روانی است(آندروز و مک کنل،1980) . با وجود این ، شادکامی نشانه فقدان افسردگی نیست ؛ بلکه نشان دهنده وجود شماری از حالتهای شناختی و هیجانی مثبت است(دینر،1999 به نقل از استفان و همکاران،2004).

خُلق و خوی خوب (احساسات وشخصیت متعادل) به طرز قابل ملاحظه‌ای ، سطح امید را در فرد ، بالا می برد که در نتیجه ، فرد ، بهتر می‌تواند از پس موانع اضطراب‌آفرین زندگی برآید . بنا براین، مشاهده می‌شود که شادکامی، با شخصیت و روحیه افراد ، ارتباط مستقیم دارد . فردی که روحیه شاد دارد ، در انجام دادن فعّالیت‌‌های روزانه ، مثبت‌اندیشی را سرلوحه فعالیت‌‌های خود قرار می‌دهد و بهتر از دیگران برای مشکلات کوچک و بزرگ ، چاره‌اندیشی می‌کند . به تعبیری دیگر، شادکامی ، زمانی به وجود می‌آید که انسان ، از خود و محیط اطراف خود ، احساس رضایت بیشتر داشته باشد . بر اساس تحقیقات روان‌شناسان ، مغز انسان‌های برون‌گرا و اجتماعی و خوش‌مشرب ، یعنی کسانی که شخصیتی متعادل و نسبتاً سالمی دارند ، به عوامل مثبتی مانند یک چهره شاد و خوشحال ، واکنش بیشتری نشان می‌دهد . این ، دلیل روشنی برای وجود ارتباط مستقیم ، میان شادکامی و شخصیت و موفّقیت است . برخی روان‌شناسان ، معتقدند که شادکامی ، همان برون‌گرایی یا ثبات در نظریه آیزنگ است وبرون‌گرایی ، قوی‌ترین زمینه‌ساز شادکامی (بویژه در بخش اجتماعی) است .یکی از مفاهیم ویژه و پراهمیت در نظریه یادگیری اجتماعی راتر منبع یا مکان کنترل است . این مفهوم دارای دو بعد کنترل درونی و بیرونی است . بنابر فرضیات راتر، افرادی که دارای کنترل بیرونی هستند دارای ادراک مثبت یا منفی از حوادث و رویدادهایی هستند که ارتباطی با رفتار فرد ندارد ، راتر این افراد را معتقد به شانس یا بیرونی فرض می کند و در بعد دیگر ،کنترل درونی قرار دارد ، این کنترل فردی است، راتر این افراد را معتقد به مهارت یا درونی فرض می کند (راتر، 1972).

بیان مساله و سوال های پژوهشی

شادکامی یکی از مفاهیم مؤلفه های اساسی زندگی افراد به ویژه دانشجویان به شمار می رود و بسیاری از رشته ها از جمله شاخه هایی از روانشناسی،سعی در فهم و تسهیل آن در زندگی افراد دارند.شادکامی دارای سه مؤلفه اصلی است:هیجان مثبت،رضایت از زندگی،فقدان هیجان منفی از قبیل افسردگی و اضطراب.روابط مثبت با دیگران،هدفمند بودن زندگی،رشد شخصی،دوست داشتن دیگران و طبیعت نیز از اجزای شادکامی به حساب می آید (کار،2004 با نقل از بیات ریزی،1383). 

این مؤلفه روانی از عوامل متعددی از جمله شناخت و تفکر ناشیمی شود.با توجه به روابط متقابل بین شناخت و عواطف،رویکرد درمان عقلانی عاطفی معتقد است که احساسات نارضامندی،اضطراب و افسردگی تحت تاثیر تفکر غیر منطقی است(سلمانپور،1384 به نقل از بیات ریزی ، 1383).

شادکامی یکی از مهمترین نیازهای روانی بشر است که تاثیر عمده ای بر شکل گیری شخصیت و سلامت روان دارد و تمام افراد شادکامی را برای خود و افراد مورد علاقه شان می خواهند.شادکامی تاثیر مهمی در موفقیت افراد دارد.افراد شادکام ، نگرش خوش بینانه ای نسبت به وقایع و رویدادهای اطراف خود دارند و به جای جبهه گیری منفی نسبت به اتفاقات پیرامون خود سعی در استفاده بهینه از این رویدادها دارند.همچنین انسان های شاد و دارای شخصیت سالم انسان هایی مسئولیت پذیرو شهروندانی خوب خواهند بود.شادکامی بر اساس تعریف وینهوون(1992) درجه و میزانی است که با آن یک فرد کیفیت کمی زندگی اش را به عنوان یک زندگی کاملا مطلوب مورد قضاوت قرار می دهد.در نتیجه شادکامی،درد و ناراحتی کاهش پیدا می کند.با پیشرفت علم و صنعتی شدن جوامع و افزایش مشکلات زندگی و دغدغه های ذهنی در بین افراد جوامع مختلف توجه به اصلی ترین نیازهای بشر از جمله شادکامی ازاهمیت زیادی برخوردار است. انسان به طور فطری از غم گریزان و به سوی شادی در حرکت است.شادی و نشاط نه تنها بر روح و روان انسان بلکه بر جسم او نیز تاثیر می گذارد.از نگاه اجتماعی نیز شادکامی قلبها را به هم نزدیک وترس ،نگرانی ،ناکامی و بدگمانی را بی اثر می کند.ارسطو می گوید:شادی بهترین چیزهاست وآن قدر اهمیت دارد که دیگر چیزها وسیله به دست آوردن آن هستند.دین مقدس اسلام نیز که تامین کننده صلاح دنیا و آخرت آدمی است، شادی های مناسب و حلال را تایید می کند و پیروانش را از افسردگی و بی حالی برحذر می دارد. ارتباط مستقیم شادی کارکنان و بهره وری سازمان ها موجبگردیده تا سازمان ها جهت دست یابی به بهره وری بیشتر اقدام به ایجاد آموزش های شادی برای کارکنان خود نموده و آنها را ترغیب نمایند تا شاد بوده و این شادی را به خانه های خود ببرند. در دانش روانشناسی تعریف های پراکنده ای از هیجان شادی شده است ودرآنها شادی به عنوان ترکیبی از عاطفه مثبت بالا و عاطفه منفی پایین و احساس مثبتی که از حس ارضا و پیروزی ناشی می شود معنی شده است.هنری موری می گوید:یکی از غریب ترین نشانه های مشخص عصرما که کمتر قابل تفسیر است غفلت روانشناسان از موضوع شادی است یعنی همان حالت درونی که افلاطون و ارسطو و تقریبا تمام متفکران برجسته گذشته آن را بهترین متاعی دانسته اند که از راه فعالیت قابل حصول است.   متغیردیگری که در این تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد منبع کنترل است. منبع کنترل دارای دو بعد است کنترل درونی (ما بر سرنوشت خود کنترل داریم و دلیل شکست ما و موفقیت هایمان خود ما هستیم) ومنبع کنترل بیرونی  ( ما بر سرنوشت خود کنترل نداریم و دلیل شکست ما و پیروزی ما سرنوشت و بخت و اقبال است). مسئله در این پژوهش این است که آیا بین شادکامی و منبع کنترل دانشجویان دختر و دانشجویان پسر رابطه معنا داری وجود دارد ؟ آیا بین دختران و پسران دانشجواز نظر شادکامی تفاوت معنا داری وجود دارد؟ و همچنین اینکه آیا بین کنترل درونی و بیرونی دختران و پسران دانشجو تفاوت معنا داری وجود دارد یا خیر؟

اهمیت و ضرورت پژوهش

امروزه خانواده،جامعه،سازمان ها و مؤسسات مختلف اهتمام ویژه ای به کیفیت زندگی و ارتقاء سطح بهداشت جسمانی و روانی افراد زیر نظر خود دارند.زیربنای منطقی این اقدامات این فرضیه است که ارتقاء بهداشت روانی و شادی افراد به طور مستقیم یا غیر مستقیم موجب ارتقا بهره وری ،افزایش رضایت شغلی و خانوادگی و در نهایت افزایش رضایت از زندگی خواهد شد.در این راستا،فرض دیگر این است که وضعیت شادکامی افراد تاثیر متقابل بر یکدیگر و بر بهداشت روانی خانواده دارد.جهت برنامه ریزی مؤثر در این زمینه،شناخت عوامل مؤثر در شادکامی افراد و خانواده های آنها ضرورت دارد . 

مسایل روانی در چند دهه اخیر بر عملکرد فردی وسازمانی کارکنان تاثیر منفی گذاشته و این مسایل و تاثیر آن در قرن بیست و یک فزاینده است به طوری که برنامه های بهبود سلامتی فقط شامل ارایه خدمات بهداشتی نمی گردد ، بلکه بیش از گذشته باید به سلامتی روانی وفکری افراد توجه گردد ، زیرا رفتار افراد تحت تاثیر سلامتی جسمی وروانی آنان قرار می گیرد . وقتی نیروی انسانی شاغل درسازمانها وکارخانه ها شاد و سالم باشند بی تردید میزان کارایی آنها نیز افزایش می یابد . سالها پیش پژوهشگران کشورهای صنعتی دریافته بودند که تنظیم میزان روشنایی ، دما ، رطوبت و سر و صدای اطراف بر افزایش کارایی افراد اثر مستقیم دارد . بنابراین میتوان نتیجه گرفت که یک راه بسیارموثردرافزایش بهره وری درمحیط کار استفاده ازکارکنان شاد است . با اینکه شادی و نشاط احساسی درونی است که اگر خود فردنخواهد ، هیچ کس قادر نخواهد بود آنها را به شادی وادار کند ، ولی با توجه به ارتباط مستقیم شادی کارکنان با بهره وری سازمان ها و اینکه ثابت گردیده سازمان هایی که دارای کارکنان شادتری هستند بهره ورترند،  لذا سازمان ها و مدیرانی که به دنبال افزایش بهره وری هستند ، می توانند با صرف حداقل هزینه و ایجاد محیطی شاد که در آن افراد راحت تر شادی خود را به دست بیاورند، در جهت ارتقاءسازمان خود بکوشند . مطالعات نشان داده اند که انسان های شاد و سالم در جامعه متمدّن ، انسانهایی مسئولیت پذیر و شهروندانی خوب خواهند بود . هرچه هوش هیجانی (مهارتی اکتسابی) درما بالاترباشد ، هیجانات واحساسات ، به ما بیشترکمک می کنند تا اطّلاعات مربوط به پایه واساس سلامتی (یعنی شادی)  راجمع آوری واولویت بندی وپردازش کنیم تا به بهترین شکل از آنها استفاده گردد . کسانی که هوش هیجانی بالاتری دارند ، با توسّل به مهارت خودشناسی ، بیشتر میتوانند به ریشه های پنهان شادی یا غم خود ، آگاه شوند وآنرامدیریت کنند وطبعاًچنین کسانی به موفّقیت نزدیک ترند .   

اهداف پژوهش

هدف پژوهش حاضر تعیین رابطه بین شادکامی و منبع کنترل درونی و بیرونی در دانشجویان دختر و پسر است ، لذا در این پژوهش :

- تعیین رابطه بین شادکامی و منبع کنترل درونی و بیرونی در بین دانشجویان دختر و پسر؛

- تعیین رابطه شادکامی بین دانشجویان دختر و پسر؛

- تعیین رابطه منبع کنترل درونی و بیرونی بین دانشجویان دختر و پسر؛

را مورد بررسی قرار داده ایم.

فرضیه های پژوهش

- بین شادکامی و منبع کنترل درونی و بیرونی در دانشجویان دختر و پسر تفاوت وجود دارد .  

- بین شادکامی دانشجویان دختر وپسر تفاوت وجود دارد.

- منبع کنترل درونی و بیرونی دانشجویان دختر و پسر با یکدیگر تفاوت دارد .

تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها

تعاریف نظری

شادکامی : به نظر آرجیل مارتین ولو(1995) سه جز اساسی شادکامی عبارتند از : هیجان مثبت ، رضایت از زندگی و نبود هیجانات منفی از جمله افسردگی و اضطراب .    

منبع کنترل:برخی افراد معتقدند تقویت کننده ها به رفتار خود آنها وابسته اند  (منبع کنترل درونی) ، در حالی که برخی دیگر فکر می کنند تقویت کننده ها توسط نیروهای بیرونی کنترل می شوند(منبع کنترل بیرونی) (راتر1975).

تعاریف عملیاتی

شادکامی:متغیر شادکامی بین 120 نفر از  دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آزاد اسلامیبه وسیله آزمون شادکامی آکسفورد که توسط آرجیل ولو(1989) ساخته شده ، مورد ارزیابی قرار گرفته است. این آزمون حاوی 29 سوال چهارگزینه ای است.محتوای پرسشنامه به بررسی عزت نفس،رضایت از زندگی،کارآمدی،خلق مثبت،سلامتی و به طور کلی شادکامی افراد پرداخته است.

منبع کنترل:منظور از منبع کنترل درونی بیرونی نمره ای است که120 نفراز دانشجویان دختر و پسردانشگاه مورد نظر، شامل 60 دختر و 60 پسر ،  از آزمون منبع کنترل نوویکی و استریکلند (1973) به دست آورده اند.