پایان نامه بررسی رابطه بین عزت نفس و سلامت روان در اضطراب امتحان دانشجویان

پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی در رشته ی روان شناسی عمومی

فصل اول

مقدمه

یکی از متغیرهایی که می تواند در دانشجویان تأثیر منفی بر عملکرد تحصیلی داشته باشد اضطراب امتحان است اضطراب امتحان در ارزیابی شناختی منفی واکنش های فیزیولوژیکی نامطلوب و افت عملکرد تحصیلی منجر می شود و نقش مضطرب و بازدارنده ای در سلامت روانی و تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان ایفا می کند (سارسون[1]، 1975، به نقل از گلپور 1385)

یکی از انواع اضطراب آموزشگاهی که به عنوان یک پدیده متعادل و هم آموزشی رابطه ی تنگاتنگی با عملکرد و پیشرفت تحصیلی کودکان و نوجوانان دارد اضطراب امتحان است این پدیده یکی از متغیرهای شناختی هیجانی بسیار مهم است که به طور جدی توسط ومندلر از سال 1952 شروع شده است (هیل[2]- 1984) ساراسون و مندلر (1952) معتقدند موقعیت امتحان دو نوع سایق را فرا می خواند.

الف)ابتدا سایق های تکلیف محوری برانگیخته می شود که موجب بروز رفتارهایی برای انجام تکلیف می گردد.

ب)دوم سایق های اضطراب آموخته شده است که این سایق ها دو نوع رفتار و پاسخ های مربوط به تکلیف و نامربوط به تکلیف را به وجود می آورد. 1-پاسخ های مربوط به تکلیف که افراد بر اساس آن می توانند تکلیف و امتحان را به پایان برسانند و اضطراب خود را کاهش دهند. 2-پاسخ ها و رفتارهای نامربوط به تکلیف که با احساسات و هیجاناتی از درماندگی، واکنش جسمانی شدت یافته، پیش بینی و انتظار تنبیه و توبیخ و ... مشخص از جمله متغیرهای تأثیر گذار بر اضطراب امتحان عزت نفس[3] است.

مفهوم روان شناختی بسیار عام و در عین حال بسیار مهم است اما به طور کلی می توان عزت نفس را احساس ارزشمندی شخص تعریف نفوذ احساسات و افکار مردم درباره ی خودشان اغلب بر احساس تجارب روزانه تغییر پذیر است وبه طور موقت بر احساس خود تأثیر می گذارد.

عزت نفس معمولاً به عنوان ارزیابی شخص از ارزشمندی خویش تعریف می شود افرادی که عزت نفس بالایی دارند خود پذیرا و خود ارزشمند هستند. روان شناسان اجتماعی عزت نفس را ارزیابی مثبت و منفی از خود می دانند به طوری که فرض می شود عزت نفس تا حدودی با ثبات است. عزت نفس یکی از خصوصیات مهم و اساسی شخصیت هر فردی را تشکیل می دهد و به طور حتم روی جنبه های شخصی انسان اثر می گذارد و کمبود آن باعث عدم رشد سایر جنبه های شخصیت به صورت ناهماهنگ خواهد شد وحتی ممکن است باعث پذیرایی بیماری های روانی گوناگون مانند افسردگی – اضطراب- کم رویی-پرخاشگری و ترس و... می شود (بیابانگرد)

از دیگر متغیرهای تأثیر گذار بر اضطراب امتحان سلامت روان است که در رشد و بالندگی خانواده و جامعه موثر است سازمان بهداشت جهانی (2004)[4] سلامت روانی را به عنوان حالتی از بهزیستی که در آن فرد توانمندی خود را شناخته از آن ها به نحو موثر و مولد استفاده کرده و برای اجتماع خویش مفید است تعریف می کند به طور کلی بهداشت روانی ایجاد سلامت روان به وسیله ی پیشگیری از ابتلا به بیماری های روان- کنترل عوامل مؤثر بروز آن- تشخیص زودرس، پیشگیری از عوامل ناشی از برگشت بیماری روانی و ایجاد محیط سالم در برقراری روابط صحیح انسانی است (میلانی فر 1386) به نظر می رسد که برخورداری از سلامت روانی مثبت می تواند در میزان اضطراب و کاهش آن در دانشجویان نقش داشته باشد بنابراین در این تحقیق سعی می شود که به نحوی رابطه بین سلامت روان و عزت نفس بالا را لازمه ی سلامت روانی خوب و مثبت و ارتباط آن ها با اضطراب امتحان پرداخته شود.

بیان مسأله

یکی از اهداف مهم دانشگاه ها رشد ابعاد گوناگون روان شناختی در همه جنبه های جسمانی، ذهنی، روانی و اجتماعی است به طوری که رشد شناختی و روانی به عنوان بخشی از فرآیند آموزش و پرورش مورد تأیید قرار گرفته است زیرا سلامت روانی دانشجویان می تواند نقش مهمی در رشد و بالندگی جامعه و عملکرد تحصیلی دانشجویان ایفا نمایند. دانشجویان دانشگاه به محض ورود به دانشگاه استرس های زیادی را تجربه می کنند که می توانند نقش عمده ای در افت تحصیلی آن ها داشته باشد با استرس های تحصیلی دانشجویان اغلب استرس های هیجانی را تجربه می کند که ممکن است با روابط خانوادگی و مسئولیت پذیری آن ها تعارضات مرتبط با برخورد بین نقش جنسیتی و توقعات دانشگاهی مرتبط از جمله متغیرهای مهم که با پیشرفت تحصیلی رابطه دارد اضطراب امتحان است.

در طول یک قرن گذشته بسیاری از روان شناسان اتفاق نظر دارند که انسان نیازمند عزت نفس است در ادبیات روان شناختی مطالب فصلی درباره ی عزت نفس وجود دارد و تا امروز تحصقیقات و مطالب زیادی درباره ی عزت نفس و ارتباط آن با متغیرهای دیگر انجام شده که اساس آن ها این مطلب را تأیید می کند که عزت نفس بالا از عوامل مهم و مؤثر در سلامت روانی و عزت نفس پلین از عوامل مستعد کننده ی ناراحتی های روانی می باشد.

سلامت روان می تواند به اضطراب امتحان دانشجویان تأثیر بگذارد. در سال های اخیر در کشورها به اهمیت این موضوع پرداخته شده است و نمود آن را می توان در بهبود و اوضاع بیمارستان های روانی و به کاربردن روش های صحیح در پیشگیری مشاهده می شود برخی از تحقیقات نشانگر تأثیر مثبت سلامت روان بر پیشرفت تحصیلی می باشد آموزش راهکارهای بهبود سلامت روان و افزایش عزت نفس می تواند رفتارهای مناسب برای کاهش اضطراب امتحان دانشجویان داشته باشد بنابراین این تحقیق بررسی رابطه بین عزت نفس و سلامت روان در اضطراب امتحان دانشجویان می باشد می کوشد به این سؤال پاسخ دهد که آیا بین عزت نفس و سلامت روان در اضطراب امتحان رابطه ی معنادار وجود دارد.

اهمیت و ضرورت پژوهش

اضطراب امتحان مسأله ای است که در سالیان اخیر مورد توجه ویژه ای قرار گرفته است نوشته ها و پژوهش های انجام شده در این سال ها دلالت بر اهمیت این پدیده دارد این پدیده غالباً به ارزیابی شناختی منفی،واکنش های فیزیکی نامطلوب افت تحصیلی منجر می شود و نقش مخرب و بازدارنده ای در سلامت روانی و عزت نفس دانشجویان ایفا می کند(ساراسون 1075- نقل از گلپور 1385) بنابراین اهمیت و حساسیت موضوع پژوهش می تواند انگیزه ی خوبی برای انجام این تحقیق باشد زیرا نقش سلامت روان و عزت نفس در اضطراب امتحان در پژوهش های قبلی مورد بررسی قرار نگرفته است انجام این پژوهش و نتایج آن می تواند مراکز مشاوره ی دانشجویان را در شناساندن متغیرهای روانی شناختی مهمی که با اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی پایین دانشجویان در ارتباط باشد یاری نماید تا این مراکز بتواند نقش مؤثرتری در کمک به دانشجویان دانشگاه داشته باشند.

علاوه بر این نتایج این نوع تحقیقات می تواند راهگشایی باشد برای پژوهشگران و دانشجویان روانشناسی که در این زمینه به تحقیق خواهند پرداخت.

اهداف پژوهش

الف)اهداف کلی

هدف کلی این پژوهش بررسی رابطه ی عزت نفس و سلامت روان در اضطراب امتحان دانشجویان پسر رشته ی روان شناسی دانشگاه می باشد.

ب)اهداف جزئی

اهداف جزئی این پژوهش عبارتند از:

1-تعیین رابطه ی عزت نفس با اضطراب امتحان در دانشجویان

2-تعیین رابطه ی سلامت روان با اضطراب امتحان در دانشجویان

3-تعیین رابطه ی سلامت روان و عزت نفس در دانشجویان

4-تعیین رابطه ی سلامت روان با عملکرد تحصیلی دانشجویان

فرضیه های پژوهش

فرضیه های این تحقیق عبارتند از

1-بین عزت نفس با اضطراب امتحان در دانشجویان رابطه معنادار وجود دارد

2-بین سلامت روان با اضطراب امتحان در دانشجویان رابطه ی معنادار وجود دارد.

3-بین سلامت روان وعزت نفس در دانشجویان رابطه ی معنادار وجود دارد.

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

اضطراب امتحان

ساراسون (1975) اضطراب امتحان را نوعی خود اشتغالی می داند که با خود کم انگاری و تردید درباره ی توانایی های خود مشخص می شود و غالباً به ارزیابی شناختی فنی از خود، عدم تمرکز حواس، واکنش های فیزیولوژیکی نامطلوب و ناخوشایند در موقعیت اطلاق می شود که حداقل یک سال از زمان شروع آن گذشته باشد و تاکنون اقدامات روانی درمانی و یا دارو درمانی برای کاهش آن انجام نشده است منظور از اضطراب امتحان میزان نمره ای است که دانشجویان از پرسش نامه ی اضطراب امتحان اپسیل برگر به دست می آورند مقیاس اندازه گیری در این متغیر فاصله ای می باشد.

عزت نفس

عزت نفس معمولاً به عنوان ارزشیابی شخص از ارزشمندی خویش تعریف می‌شود افرادی که عزت نفس بالایی دارند خودپذیرا و خود ارزشمند هستند. روانشناسان اجتماعی عزت نفس را ارزیابی مثبت و منفی از خود می‌دانند به طوری که فرض می شود عزت نفس تا حدودی با ثبات است عزت نفس یا همان خود بزرگواری یکی از خصوصیات مهم واساسی شخصیت هر فردی را تشکیل می‌دهد(شاطرلو،1386). 

سلامت روان

سازمان بهداشت جهانی (2004) سلامت روانی را به عنوان حالتی از بهزیستی که درآن فرد توانمندی خود را شناخته از آنها به نحو موثر و مولد استفاده کرده و برای اجتماع خویش مفید است تعریف می‌کند. به طور کلی بهداشت روانی ایجاد سلامت روان به وسیله پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های روانی، کنترل عوامل موثر بروز آن، تشخیص زودرس، پیشگیری از عوامل ناشی از برگشت بیماریهای روانی و ایجاد محیط سالم در برقراری روابط صحیح انسانی است(میلانی فرد، 1386).

تعریف عملیاتی

سلامت روانی

میزان نمره ای است که آزمودینهای از پرسشنامه 28 ماده ای سلامت روان(GHQ) کسب نمایند.

عزت نفس

میزان نمره ای است که آزمودینهای از پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت کسب نمایند.

اضطراب امتحان

میزان نمره ای است که آزمودینهای از پرسشنامه اضطراب امتحان اسپیل برگر اسمیت کسب نمایند

فصل دوم

عزت نفس

   یکی از موضوعات مهم مورد توافق نظریه پردازان روانشناسی عملکرد مهم "خود1  " در فرآیند شخصیت2 است. اگر چه امروزه، این نظریه پردازان در مورد کانونی بودن "خود" و اهمیت آن در فرایند شخصیت توافق دارند، دیدگاههای مختلف روان شناسی تعاریف مختلفی از "خود" ارائه می دهند. در زمانهای مختلف توجه به خود دستخوش تغییراتی گشته است. اگر چه در بعضی از زمانها مطالعات روی "خود مورد غفلت قرار گرفته اند، در دهه های اخیر این مفهوم بار دیگر مورد توجه فراوان روان شناسان قرار گرفته است.

      عزت نفس یکی از عوامل مهم و اساسی در رشد و شکوفایی انسانهاست که در دهه های اخیر مورد توجه بسیاری از روان شناسان و پژوهشگران امور تربیتی قرار گرفته است. عزت نفس به معنای قضاوت شخص از ارزشمندی خود است و به نگرش فرد از خود دلالت می کند.  افراد با بررسی نحوه ی کنار آمدن با استانداردها  و ارزشهای مورد نظر خود و مقایسه ی چگونگی عملکرد خود با دیگران به این قضاوت دست می پردازند. عزت نفس چگونگی احساس خود درباره ی خود است و بر همه ی افکار، ادراکات، هیجانات، آرزوها، ارزشها و اهداف شخصی نفوذ دارد و کلید رفتار آدمی می باشد. بنابراین، عزت نفس هسته ی مرکزی ساختارهای روانشناختی فرد است که وی را در برابر اضطراب محافظت نموده و آسایش خاطر وی را فراهم می آورد. عزت نفس نقش محافظت کننده ای در مقابله با فشارهای روانی دارد که از فرد در مقابل وقایع فشار آور منفی زندگی حمایت می کند. فردی که از ارزشمندی بالایی برخوردار است، به راحتی قادر است با تهدیدها و وقایع فشارآور بیرونی بدون تجربه ی برانگیختگی منفی و از هم پاشیدگی سازمان روانی مواجه شود.  عزت نفس پائین به عنوان عامل خطر برای پرخاشگری، بزهکاری، سوء مصرف مواد، افسردگی، عملکرد ضعیف تحصیلی، همسر آزاری، کودک آزاری و نظایر آن مشاهده شده است. اخیراً برخی سیاستمداران و مسئولان مدارس پیشنهاد کرده اند که مدارس و دیگر مؤسسات اجتماعی باید برنامه هایی برای ارتقای عزت نفس افراد طراحی کنند. این پیشنهاد بر این فرض استوار است که عزت نفس علت و نه معلول مشکلات اجتماعی است، مستقل از موقعیت های خاص وجود دارد و می تواند با مداخلات خارجی ارزیابی شود. بی تردید عزت نفس یکی از مهمترین و اساسی ترین جنبه های شخصیت و تعیین کننده ویژگیهای رفتاری ما است .توجه به این امر، به ویژه در مورد کودکان دارای نیازهای آموزشی ویژه و نیز کسانی که به آنها آموزش می دهند، از اهمیت خاصی برخوردار است. عزت نفس به مانند یک سرمایه ی ارزشمند حیاتی از مهمترین عوامل پیشرفت و شکوفایی استعداد و خلاقیت افراد می باشد. افراد دچار ناتوانی، به دلیل نگرشهای منفی والدین، تجارب منفی در برخورد با همسالان عادی و ناکامی های پی در پی در مدرسه به تدریج دلسرد و سرخورده شده و توالی چنین شکست ها و مشکلاتی موجب می شود که آنها نسبت به خود احساس بی ارزشی داشته باشند و در نتیجه این احساس منجر به آسیب در عزت نفس آنها شود(ولی زاده و همکاران،1387).

    عزت نفس یک شاخص بسیار مهمی در شخصیت افراد است و به مقدار ارزشی که ما به خود نسبت می دهیم و فکر می کنیم دیگران برای ما قائل هستند، گفته می شود. قدمت تاریخی این موضوع به مباحثی که علما و فلاسفه تعلیم و تربیت در گذشته داشته اند برمی گیرد. در طول صد سال گذشته بسیاری از روان شناسان این نظر را پذیرفته اند که انسان دارای یک نیاز به عزت نفس می باشد(آدلر[1] 1390).

     بعضی از نظریه پردازان اظهار می دارند که به طور کلی ارزش گذاری نسبت به خویشتن را می توان عزت نفس نامید(آلپورت [2]1937، راجرز[3] 1959 ، سالیوان[4]1953، طارن هورنی[5]1937، جیمز[6]1890،مازلو[7]1970). اسمیت هارتر و روزنبرگ عزت نفس را عنصری از خود پنداره می دانند که به قضاوت ما نسبت به تواناییهای بالقوه و بالفعل دلالت دارد. فردی که عزت نفس بالایی دارد خود پذیرا و خود ارزشمند است. روانشناسان اجتماعی عزت نفس را ارزیابی مثبت و منفی از خود می دانند. به طور کلی فرض می شود عزت نفس تا حدودی باثبات است. همچنین عزت نفس به عنوان یک احساس کلی از خود ارزش و کفایت شخصی یا به عنوان احساس عمومی پذیرش خود، خوبی و احترام به خود تعریف می شود(کوپر اسمیت [8]، 1967، وایلی[9] ،1990، شهرآرای، 1387). عزت نفس یا همان خود بزرگواری یکی ا ز خصوصیات مهم و اساسی شخصیت هر فردی را تشکیل می دهد و به طور حتم روی سایر جنبه های شخصی انسان اثر می گذارد و کمبود یا فقدان آن باعث عدم رشد سایر جنبه های شخصیت یا ناموزونی آنها خواهد شد و حتی ممکن است پایه گذار بیماریهای روانی گوناگونی مانند افسردگی، کمرویی و ترس و...شود(بیابان گرد1373).

     تحقیقات نشان داده است که بچه هایی که دچار ناتوانی یادگیریی هستند احتمالا سیکل منفی از عزت نفس پایین را تجربه می کنند، انگیزه و پشتکارشان برای انجام تکالیف کاهش می یابد و این باعث می شود شکست بیشتری را تجربه کنند(کاور، بروکواسکی [10]1999، گریز[11]1994، گارنی1988[12]، به نقل از کوزن1999[13]).

عزت نفس درقرآن مجید

    قرآن مجید در سه مورد، همه را از آن خداوند می داند و می فرماید:

ولله العزه و لرسوله وللمومنین ؛(منافقون آیه،  8)یعنی اینکه عزت، مخصوص خدا و رسول او و مومنان است .

این آیات بیانگر آن است که خصلت عزت نفس، از صفات الهی است. آنان که دارایی این خصلت برزگ هستند، مظهر یکی از صفات الهی می باشند.

در قرآن آمده است که: لیتغون عندهم العزه فان العزه الله جمعیاً؛( نساء آیه 139) یعنی اینکه آیا آنان(منافقان عزت را نزد غیر خدا می جویند،  با این که) قطعا همه عزت نزد خداست .

      در جای دیگری از قرآن کریم آمده است که: من کان یرید العزّه فللّه العزّه جمیعا( فاطر آیه، 10) یعنی اینکه کسی که خوانان عزت است(باید از خدا بخواهند ، چرا که) تمام عزت برای خدا است .

     با توجه به این آیات، پایه اساسی و شرایط اصلی تحصیل عزت، اعتقاد به خداست. بنابراین در کارها و برنامه ها ی غیر خدایی، هیچ گونه عزتی به دست نخواهد آمد.