پایان نامه بررسی رابطه بین تیپ شخصیتی و هوش هیجانی با تیز اندازی با تپانچه لیزری در کارکنان نیرو های مسلح

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1-مقدمه

علم روان شناسی شاخه ها و رشته های گوناگونی را به خود اختصاص داده است که می توان آنها را در دو طیف بنیادی و کاربردی تقسیم کرد. در طیف کاربردی از رشته های روان شناسی در راستای ارتقاء سطح زندگی استفاده می شود. روان شناسی ورزش از جمله رشته های کاربردی روان شناسی است که تلاش می کند با استفاده از اصول روان شناسی وضعیت ورزشکاران را به سطح مطلوب برساند(سروری، 1385).

در روان شناسی ورزش تلاش می شود تا با استفاده از اصول و متون روان شناسی، عملکرد مطلوب تری برای ورزشکاران ایجاد شود. امروزه روانشناسان ورزش تلاش می کنند تا با استفاده از نظریه های روانشناختی در حیطه انگیزش و هیجان بتوانند تا سطح تحریک  ورزشکاران را به حد مطلوب نزدیک تر کنند. علاوه بر آن روانشناسان ورزش به شناسایی اثرات ورزش بر روی ویژگی های شخصیتی پرداخته و حتی در برخی موارد خاص از ورزش برای درمان اختلال های روانی و بهسازی بهداشت روانی استفاده می شود (نوابی نژاد، 1378).

روان شناسی ورزش رشته نسبتا جدیدی است که در سالهای آغازین قرن بیستم به طور همزمان در نقاط مختلف دنیا سیر تکامل را آغاز کرد. شکوفایی این رشته نتیجه افزایش اقبال عمومی به ورزش در جامعه بود، تحقیق درباره روان شناسی ورزش و استفاده از این علم رو به گسترش است. روان شناسی ورزش دربردارنده گزینش درست و برانگیختن ورزشکاران است به گونه ای که هر ورزشکار بتواند در بالاترین حد توانایی خود به رقابت بپردازد (کشکر، 1387).

روان شناسی ورزش زیرشاخه ای از روان شناسی است که در آن بر ورزش و ورزشکار تمرکز می شود. ورزشکاران، در این راستا باید راهبردهایی را به کار گیرند تا رقیبان را روحیه زدایی کنند، با سطح بالای استرس مقابله یا آنرا کم کنند، از داروها سوءاستفاده نکنند، راهبردهای تیمی موفقیت آمیز را به کار بگیرند و مهارت ها را آموزش دهند و بیاموزند. بدیهی است که روان شناسی عنصر اصلی رقابت ورزشی است. مطالعه روان شناسی و کاربرد آن در موقعیت ورزشی، شخص را توانا می سازد تا رفتاری را توصیف، تبیین و پیش بینی کند (واعظ موسوی، 1387).

روان شناسی ورزش، ازنیمه سال 1980 بیشتر با زمینه هایی ارتباط یافت که فراتر از عملکرد ورزشی می روند. شایان توجه ترین زمینه های مطالعاتی، روان شناسی فیزیولوژی وروان شناسی تمرین بودند. در حالی که پژوهش و فعالیت روان شناسی ورزش به گونه سنتی متوجه پرسشنامه های روان شناسی و نتایج عملی بودند، پژوهش روان فیزیولوژیکی، پاسخ های فیزیولوژیکی را که بر شناخت، اندیشه و عواطف و عملکرد اثر می گذارند و یا آن را همراهی می کنند، مطالعه می کند. شاخه روان شناسی تمرین نیز توجه فزاینده ای را در نوشتار روان شناسی ورزش به خود جلب کرده است. روان شناسی تمرین به جای بررسی عملکرد ورزشی، بر عوامل شناختی، روان فیزیولوژیکی و موقعیتی که بر رفتار تمرین اثر می گذارند، توجه دارد (مقیمی، 1386).

در حیطه روان شناسی ورزشی از یک سو به عملکرد ورزشی و از سویی دیگر به عوامل روانشناختی پرداخته شده و همواره روانشناسان ورزش کاربردی تلاش می کنند تا بتوانند با توسعه توانمندی های روانشناختی ورزشکاران نخبه، عملکرد ورزشی آنها را بهبود بخشند. شیوه های گوناگونی که روانشناسان ورزش برای ارتقاء عملکرد ورزشی به کار می گیرند، تحت تأثیر ویژگی های روانشناختی تعریف گردیده و تمامی اقدامات روانشناختی را در زمینه های ورزشی شامل می شوند. ویژگی های شخصیتی و هوش هیجانی که به عنوان مؤلفه های شخصیتی محسوب می شوند، از جمله ویژگی های روانشناختی می باشند که به عنوان مهمترین فعالیت های روانشناسان ورزشی تعریف می شوند؛ زیرا این افراد می خواهند تا با شناسایی ویژگی های روانشناختی از جمله هوش و ویژگی های شخصیتی نه تنها کارکردهای روانشناختی ورزشکاران را افزایش دهند، بلکه عملکرد ورزشی را نیز بهبود بخشیده و بتوانند در زمینه های رقابتی موفقیت های چشمگیری را برای ورزشکاران به همراه آورند (شاهین- طبع، 1389).

از جمله متغیر هایی که به ارتباط تنگاتنگ بین ورزش و عملکرد اشاره دارد، ویژگی های روانشناختی از جمله هوش هیجانی و شخصیت است. عملکرد، تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد. از این رو، همواره ویژگی های روانشناختی می توانند عملکرد را کاهش و یا افزایش دهند (فلاحی و حاجیان، 1382).

روانشناسان ورزشی اعتقاد دارند که فعالیت های خاص ورزشی و مبادرت ورزیدن در رشته ورزشی خاصی می تواند تأثیرات ویژه ای را بر عملکرد به وجود آورد. همچنانکه در ورزش های رزمی با شیوه های تربیت جسمانی هوازی، مشخص گردیده که تجربه با اوج عملکرد  افزایش می یابد. این وضعیت در دوندگان استقامت نیز قابل توجه است. علاوه بر آن با مرور تحقیقات می توان مطرح نمود که ورزشکاران رزمی در مقایسه با ورزشکاران غیر رزمی از عملکرد بالاتری برخوردار هستند. در حالی که ورزشکاران رشته های بدنسازی در مقایسه با دیگر ورزشکارن از عملکرد پایین تری برخوردار هستند (فلاحی و حاجیان، 1382).

ورزشکاران رشته های ژیمناستیک از عملکرد بالایی برخوردارند. این وضعیت در بین بسکتبالیست ها نیز مشاهده شده است. با این حال هنوز نمی توان به شناسایی دقیق وضعیت عملکرد ورزشکاران رشته های مختلف و به خصوص تیراندازی دست یافت. زیرا که ویژگی های شناختی از جمله هوش هیجانی و ویژگی های شخصیتی در این رابطه موثراند (حسینی، 1382).

از این رو، پیش بینی عملکرد تیراندازان را نمی توان تنها از رهگذر متغیرهای فیزیولوژیکی پیش بینی کرد. در نتیجه، پیشنهاد شده است که عوامل روانشناختی نقش مهمی در دستیابی به اوج عملکرد ورزشکاران و این افراد دارد (ذولفقاری، 1385).

نیازهای جسمانی و چالش های روانشناختی ای که تیراندازان با آن روبه رو هستند، در بین ورزش ها منحصر به فرد است. عوامل جسمانی، دقت، استقامت و مهارت، مسیر حرکت آن ها را با چالش های کم مانندی مواجه می کند. تیراندازان نه تنها باید بر انگیزش، اعتماد به نفس، شدت تمرکز، دقت و هیجانات احاطه داشته باشند (تیلور، 2001)، بلکه باید تسلط خود را حتی در حادترین شرایط جسمانی و محیطی حفظ کنند. همه ورزشکاران در هر رشته ورزشی با عوامل روانشناختی گوناگونی رو به رو هستند (تیلور، 2001)، اما تیراندازان با چاالش های ویژه ای در چند سطح مختلف سر و کار دارند. موفقیت یک تیرانداز در گروی حفظ و نگهداری دقت و انرژی مورد نیاز در روند اجرا است (سروری، 1365).

بنابراین در حیطه روان شناسی ورزش از یک سو به عملکرد ورزشی و از سویی دیگر به عوامل روانشناختی پرداخته شده و همواره روانشناسان ورزشی کاربردی تلاش می کنند تا بتوانند با توانمدی های روانشناختی ورزشکاران، عملکرد ورزشی آنها را بهبود بخشند (مختاری، 1387). از این رو در تحقیق حاضر به بررسی رابطه ویژگی های شخصیتی و هوش هیجانی بر عملکرد تیراندازی با تپانچه لیزری پرداخته می شود.

1-2-بیان مساله

ابهامات گوناگونی در زمینه عوامل روانشناختی موثر بر عملکرد ورزشی وجود دارد و هنوز هم نمی توان ویژگی های روانشناختی موثر بر عملکرد ورزشی در ورزشکاران را فهرست بندی نمود. زیرا عملکرد ورزشی در رشته های گوناگون تحت تأثیر ویژگی های متفاوت روانشناختی قرار دارد (شمعونیان، 1388).

با این وجود، در زمینه عوامل روانشناختی موثر بر عملکرد ورزشی تیراندازان باید به ویژگی های شخصیتی و هوش هیجانی تأکید نمود. در زمینه اثر عوامل روانشناختی بر عملکرد ورزشی سایر ورزشکاران از قبیل بسکتبالیست ها، به هوش هیجانی، هوش شناختی و ویژگی های شخصیتی تأکید شده است(طیاری، 1389). با این حال، هنوز هم نمی توان به شناسایی دقیق و تجربی عوامل سازنده هوش هیجانی و شخصیتی بر انواع عملکرد در ورزش ها تأکید داشت (شاهین طبع و کامکاری، 1388).

تحقیقات بسیار گسترده ای در رابطه با سلامت روانی و ورزش، مهارت های روانی و ورزش، هدف گزینی در ورزش، انگیزه و ورزش، تأثیر ورزش بر کاهش اضطراب و افسردگی، استرس، پرخاشگری و افزایش تمرکز و توجه، اعتماد به نفس، تصویرسازی ذهنی و مهارت های تعاملی، شخصیت و .. در اروپا و آمریکا انجام شده است. به عنوان مثال، مورگان (2002) نقش هیجانات در فعالیت ورزشی؛ کوباسا (2003) کاهش استرس و افزایش فعالیت ورزشی؛ کروزو لندز (2003) به پاسخ روانشناختی کمتر و فشارهای روانی بر اثر ورزش؛ جونز (2004) تأثیر مهارت های روانی بر فعالیت ورزشی؛ واکس (2006) کاهش افسردگی و پرخاشگری بر اثر ورزش؛ لندز و همکاران (2006) کاهش اضطراب بر اثر تمرین مستمر و شدید و سگال (2008) به تأثیر شناخت و مهارت های شناختی بر افزایش عملکرد ورزشی و نقش ورزش در افزایش توجه و تمرکز در ورزشکاران گزارش کرده اند.

ابهامات گوناگونی پیرامون عوامل روانشناختی موثر بر عملکرد ورزشی وجود دارد که هنوز هم نمی توان ویژگی های روانشناختی تعیین کننده عملکرد در تیراندازان را عنوان نمود، از این رو ضعف دانش نظری و تناقض پیشینه تحقیق پیرامون تأثیرگذاری عوامل روانشناختی، منبع مسئله حاضر است.همانگونه که مطرح شد، ویژگی های روانشناختی با سازه های روانشناختی متعدد سر و کار دارد. در تحقیقاتی که پیرامون عوامل موثر بر موفقیت ورزشی صورت گرفته است، مشخص گردیده که ویژگی های روانشناختی می توانند عملکرد ورزشی را افزایش دهند (بشارت، 1384) و مهارت های آن در ورزش های مهارتی سهم به سزا و نقش تعیین کننده ای دارد (شاهین طبع، 1389)، همه ورزشکاران در هر رشته ورزشی با عوامل روانشناختی گوناگونی روبه رو هستند (تیلور،2001)، اما تیراندازان با چالش های ویژه ای سر و کار دارند.

مطالعه و بررسی احساسات، هیجانات و از همه مهمتر ویژگی های شخصیتی در روان شناسی ورزش از دیدگاه نظری و کاربردی به دو دلیل اصلی حائز اهمیت است. اول آنکه، به نظر می رسد که به طور مستقیم و یا غیر مستقیم عملکرد ورزشی را متاثر می سازند (هانین، 1999؛ لین و تری، 2000) و دوم آنکه، از طریق اطلاعاتی بنیادی در زمینه ارتباط ورزشکار-محیط (لازاروس،1999)، تحت عناوینی مانند اهمیت رویداد ورزشی، توانایی غلبه بر هیجانات و تمایلات واکنشی مربوط به آن، فراهم می آورد. این اطلاعات در درک هر چه بهتر برنامه های پیشبردی ورزشکاران در زمینه های رفتاری، تصمیم گیری و عملکردی و همچنین در زمینه پیشبرد بهبود روانشناختی ورزشکاران بسیار ضروری است (مرین، 2003؛ به نقل از ریموند، 2004).

یافته های پژوهشی نشان داده اند که ویژگی های روانشناختی و به خصوص ویژگی های شخصیتی و هیجانی از عوامل تعیین کننده اصلی گرایش ها و رفتارهای ورزشی محسوب می شوند (پیدمونت، هیل و بلانکو، 1999؛ دیویس و مگ، 1994؛ نیکوکام و بویل به نقل از عزیزیان، 1390). به عنوان نمونه چنین تصور می شود که افراد درون گرا زودتر احساس بیش انگیختگی می کنند و نسبت به برون گرایان اضطراب بشتر و در نتیجه عملکرد ضعیف تری دارند. با این وجود، نتایج تحقیقات همه همسو نمی باشد و یا اینکه پژوهش ها نشان داده است، تکانه ای بودن (ترکیبی از برونگرایی و روان رنجوری آیزنک) را می توان یکی از متغیرهای مهم شخصیتی در نظر گرفت. بدین صورت کسانی که بیشتر تکانه ای هستند، در ساعات واپسین روز برانگیخته می شوند، اما کسانی که کمتر تکانه ای هستند در ساعات اولیه روز برانگیخته می شوند. این موضوع پیامدهای خاصی برای عملکرد دارد. مثلا، ورزشکاری که میزان تکانه ای بودن او زیاد است، در مسابقات بعد از ظهر نیاز بیشتری به آرام سازی و استرس زدایی دارد تا مسابقاتی که در صبح برگزار می شوند. این وضعیت معرف ارتباط تنگاتنگ بین ویژگی های شخصیتی و هوش هیجانی می باشد (شاهین طبع، 1389).

یکی دیگر از عوامل تعیین کننده و تأثیر گذار بر کیفیت روابط اجتماعی و موفقیت در حوزه های گوناگون زندگی و حرفه ای،توانمندی ها و شایستگی های اجتماعی، هوش هیجانی می باشد (آیزنبرگ، فیبز، گادری و رایزر، 2000؛ میر و کاروسو، به نقل از قهرمانی، 1380).

هوش هیجانی عبارت است از ظرفیت ادراک، ابراز، شناخت، کاربرد و اداره هیجانات در خود و دیگران (میر و سالوی، 1997).  پژوهش های تجربی نشان دادند که هوش هیجانی می تواند عملکرد شغلی فرد را پیش بینی کند. توانمندی ها و شایستگی های هیجانی از عوامل تعیین کننده و موثر بر سلامت روانی و موفقیت شغلی به شمار می رود. ارتباط هوش هیجانی با عملکرد بهتر و چالش موفق تر در موقعیت های تحت استرس بر اهمیت هوش هیجانی در میزان سازش یافتگی فرد با موقعیت شخصی شغلی تأکید دارد (لایونر، اشنایدر، 2005؛ نقل از ازغندی و همکارانش، 1385). هوش هیجانی برای نخستین بار توسط سالووی و مایر مطرح شد. سالووی و مایر هوش هیجانی را توانایی ارزیابی، بیان، تنظیم عاطفه خود با دیگران و استفاده کارآمد از آنها تعریف کرده و برای آن ابعادی را به شرح زیر بیان کرده اند: 1- خودآگاهی 2- آگاهی اجتماعی 3- مدیریت روابط 4- خود کنترلی (سالووی و مایر، 1990، به نقل از گل پرور، آقایی، خاکسار، 1384). هوش هیجانی اهمیت زیادی در موفقیت شخصی، اجتماعی و حرفه ای دارد و در تعدیل هیجانهای منفی نقش اساسی را ایفا می کند. یافته های سکلوفسکی و همکارانش نشان می دهد که هوش هیجانی یا گستره شبکه روابط اجتماعی و کیفیت ارائه آن و اداره بهتر کار روابط مثبت داشته و با پریشانی روان شناختی و افسردگی رابطه منفی دارد (ساکلوفسگی، آستین، ایگان، 2003).

بنابراین، با وجود تحقیقات متعددی که در زمینه اثرات ویژگی های روانشناختی بر عملکرد ورزشی صورت گرفته، هنوز هم به درستی مشخص نمی باشد که ویژگی های روانشناختی باعث افزایش عملکرد ورزشکاران می شود. علی رغم اهمیت و علاقه روزافزونی که هوش هیجانی و عوامل پنچگانه شخصیت پیدا کرده، طی جستجوهایی که محقق انجام داده است تحقیقی درباره ارتباط مستقیم مؤلفه هوش هیجانی و پنج عامل بزرگ شخصیتی با کارایی در تیراندازی و به ویژه در کارکنان نیروی مسلح یافت نشده است. بنابراین محقق در پی پاسخگویی به این مسئله است که آیا بین تیپ شخصیتی و هوش هیجانی با تیز اندازی با تپانچه لیزری در کارکنان نیرو های مسلح رابطه وجود دارد؟

 با تأکید بر سوال اصلی، سوال های فرعی به شرح زیر عنوان می شوند:

تأثیرگذاری هوش هیجانی بر عملکرد تیراندازی با تپانچه لیزری کارکنان نیروهای مسلح به چه میزان است؟

تأثیرگذاری ویژگی های شخصیتی بر عملکرد تیراندازی با تپانچه لیزری کارکنان نیروهای مسلح به چه میزان است؟

1-3-اهمیت و ضرورت پژوهش

از طریق اجرای اینگونه تحقیقات می توان اطلاعات رهنمودی را برای توسعه روان شناسی کاربردی و از همه مهمتر روان شناسی ورزش و به دنبال آن بهره وری نیروی انسانی در نیروهای مسلح به دست آورد. زیرا از طریق شناسایی اثرات عوامل روانشناختی بر عملکرد تیراندازهای نیروهای مسلح می توان به شناخت دقیق اهداف و محتوای مداخلات روانشناختی دست یافت و می توان اطلاعات کاربردی را برای توسعه عملکرد تیراندازان نیروهای مسلح از طریق اقدامات روانشناختی به دست آورد.

ورزش مطرح و ارزشمند تیراندازی که کسب مهارت در آن مستلزم آمادگی های جسمی، روانی، تکنیکی و تاکتیکی می باشد، با توجه به عوامل اثرگذار، نیازمند آموزشی جامع است که در کنار مباحث فنی و توانایی های جسمانی باید به عناصر روانی و روانشناختی نیز تأکید شود (حیدری، 1387). پایان نامه مربوط به تیراندازی امروزه با توجه به نیازها و شرایط متفاوت رشته های ورزشی، تخصص گرایی در حیطه روان شناسی ورزشی بسیار مورد توجه قرار گرفته است که می توان به عنان مثال به تخصص هایی همانند روان شناسی فوتبال، روان شناسی بسکتبال، روان شناسی کشتی و حتی روان شناسی تیراندازی اشاره کرد. با توجه به این امر توجه به سازه های روانشناختی ضرورت یافته است. با توجه به اینکه مهارت های فنی ورزشکاران از یک سو و شناسایی روابط بین سازه های روان شناسی ورزشکاران، به ویژه ورزشکاران رشته تیراندازی در این تحقیق، از سوی دیگر با عملکرد آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار است، نیاز به انجام چنین تحقیقی بیش از پیش احساس می شود.

مطالعه و بررسی احساسات، ویژگی های شناختی و از همه مهمتر هیجانات در روان شناسی ورزش از دیدگاه نظری و کاربردی به دو دلیل اصلی حائز اهمیت می باشد.اول آنکه به نظر می رسد به طور مستقیم و غیر مستقیم اجرای ورزشی را تحت تأثیر می گذارد و دوم آنکه، از این طریق، اطلاعاتی بنیادی در زمینه ارتباط ورزشکار- محیط تحت عناوینی مانند اهمیت رویداد ورزشی و یا نبرد، توانایی غلبه بر هیجانات و تمایلات واکنشی مربوط به آن را فراهم می آورد (هانین، 1999).

این اطلاعات در جهت درک هر چه بهتر برنامه های پیشبردی ورزشکاران در زمینه های رفتاری، تصمیم گیری و عملکرد و همچنین در زمینه پیشبرد بهبود روانشناختی ورزشکاران بسیار ضروری است (مرین، 2003؛ به  نقل از ریمسیوند، 2004).

بنابراین از آنجایی که ویژگی های شناختی و شخصیتی از عامل تعیین کننده و بسیار مهم و موثر بر عملکرد ورزشی ورزشکاران در شرایط مختلف می باشد، اهمیت این عامل و زیرساخت های آن چنان است که حجم انبوهی از تحقیقات را به خود اختصاص داده است. در این زمینه، جونز معتقد است که ویژگی های شناختی و شخصیتی می توانند، هر دو اثر منفی و مثبت را بر عملکرد ورزشکاران داشته باشند (صنعتکار، 1386).

به علاوه ویژگی های روانشناختی ضمن توسعه توانمندی های علم روان شناسی در افزایش عملکرد و بهداشت روانی ورزشکاران و افراد، می تواند مسیر کاربردی را برای اقدامات روانشناسان ورزش در رشته های ورزشی و به ویژه رشته تیراندازی مهیا نماید. همچنین با توجه به اینکه مربیان و فرماندهان، اغلب نگران ورزشکاران و افراد خود قبل و بعد از رقابت می باشند و به دنبال آن هستند تا به شناخت عوامل روانی موثر بر عملکرد ورزشکاران و افراد، شرایطی جهت رسیدن به اوج عملکرد ورزشی در آنان فراهم آورند (بشارت، 1386)، انجام چنین تحقیقاتی می تواند مفید باشد.بنابراین از آنجایی که تفاوت های فردی و شخصیتی و همچنین نوع هیجانات و نحوه مدیریت آنها  با موفقیت افراد در ورزشی خاص و پیشرفت در مهارتی ویژه تأثیر مستقیم دارد و از سویی دیگر مهارت تیراندازی به عنوان مهارتی تخصصی و اصلی در نیروهای مسلح هم در میادین نبرد و هم در میادین رقابتی مطرح است؛ بررسی عوامل تأثیر گذار بر این مهارت از ابعاد مختلف در نیروهای مسلح بحثی ضروری به نظر می رسد تا با نتایج به دست آمده از تحقیقات بتوان باعث پیشرفت و توسعه این مهارت مهم و اساسی شد. به این دلیل محقق بر آن شده است تا رابطه بین تیپ شخصیتی و هوش هیجانی را با مهارت تیراندازی لیزری در دانشجویان علوم نظامی دانشگاه امام حسین (ع) سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مورد تحقیق و بررسی قرار دهد.

هچنین اجرای اینگونه تحقیقات و شناسایی اثربخشی ویژگی های روانشناختی در زمینه های عملکرد ورزشی، باعث می شود تا سیاست گذاری دقیقی در زمینه های متفاوت روانشناختی و استفاده از فنون روانشناختی و مشاوره ایجاد گردد. از دست آوردهای دیگر این تحقیق می توان به دادن الگویی واضح به تیرانداز در زمینه تشخیص عوامل موثر بر عملکرد مطلوب و یا ضعف در مسابقات اشاره کرد. ورزشکاران می توانند به مسابقه ای که در آن خیلی خوب اجرا کرده اند، بازگردند و سطح عملکرد خود را به یاد آورند (هانین، 1999؛ به نقل از مسدد،1380).