پایان نامه بررسی رابطه بین خود کارآمدی و تنظیم هیجان با اضطراب مدرسه در دانش آموزان

پایان نامه جهت دریافت مدرک روانشناسی بالینی 

مقدمه

با شروع ماه مهر و بازگشایی مدارس، عده ای از والدین با کودکان خود دچار مشکل می شوند که یکی از این مشکلا ت بهانه گیری کودکان در مورد رفتن به مدرسه است. بسیاری از آنها از همان روزهای اول با رفتن به مدرسه مشکل دارند و عده ای دیگر پس از گذشت چند روز از بازگشایی مدارس دچار این مشکل می شوند، که باید دلا یل آنها را پیدا و سعی در رفع آن داشته باشیم.یکی از این دلایل اضطراب کودکان هنگام رفتن به مدرسه است. دلایل متعددی وجود دارد که چرا کودکان ۶ ۵ ساله از رفتن به مدرسه می گریزند، مهمترین و معمول ترین نارضایتی آنها عبارتند از: «من می خواهم فقط در خانه بمانم!» بعضی کودکان در این سن به زمان بیشتری برای سازگارکردن خود با قوانین و محیط های جدید نیاز دارند.بازگشایی مدارس پس از تعطیلات تابستانی، به دنیا آمدن خواهر یا برادر، بیماری و یا مرگ یکی از اقوام می تواند باعث اضطراب و دلشوره کودک شود، حتی بچه ای که قبلا این طور نبوده ، ممکن است دچار این اضطراب ها شود. برای رفع این مشکل با فرزندتان درباره آنچه که در روزهای مدرسه انجام می داده صحبت کرده و روی نکات مثبت و جالب توجه تاکید بیشتری کنید. ساعات روز او را طوری برنامه ریزی کنید تا احساس رضایت بیشتری کند. استفاده از وسایل کوچک و جالبی که به طور چشمگیری باعث کاهش اضطراب و تقویت اعتماد به نفس او می شود بسیار موثر است.عامل دیگری که سبب فرار کودکان از مدرسه می شود همان ترس از مدرسه است.بعضی کودکان ۶ ساله به طور عجیبی از مدرسه می ترسند و مدام بهانه گیری می کنند و به مادرشان می گویند: «من به مدرسه نمی روم و در خانه می مانم».

هنگامی که کودکان برای سلامت جسمانی و عقلانی به مراکز سنجش سلامت مراجعه می کنند، اضطراب آنها به طور فزاینده ای زیاد می شود. در این مراکز کودکان ۵ ۶ ساله ای هستند که احساس بدی درباره موفقیت شان در مقایسه با دیگر همکلاسی هایشان دارند.راه حل این مساله این است که اگر فکر می کنید که فرزندتان به کمک بیشتری نیاز دارد، به معلمش بگویید به او توجه و کمک بیشتری کند یا یک معلم خصوصی برایش بگیرید. به جای این که سعی کنید خودتان معلم کودک تان شوید همانند یک راهنمای خوب عمل کرده و به آن کاری که فرزندتان خوب انجام می دهد، تکیه کنید. او را مطمئن سازید که در صورت اشتباه انجام دادن کاری هیچ مساله ای پیش نمیآید و تنها انتظاری که از او دارید این است که سعی کند بهترین باشد. در انتها سعی کنید که کودک را به مدرسه و محیط آن علاقه مند کنید.این راهها را برای تشویق کودک به منظور به مدرسه رفتن بیازمایید. با نظری مساعد درباره مدرسه صحبت کنید. روزهایی را که قرار است اتفاق خاصی در مدرسه بیفتد یا برنامه خاصی در مدرسه وجود دارد در تقویم علامت بگذارید، مثلا به کودک بگویید: «این هفته قرار است تمام بچه های کلاس تان را برای بازدید ببرند. فکر می کنی چه چیزهای تازه ای ببینی؟ یادت باشد همه چیز را برای من تعریف کنی.بنابراین هدف اصلی در پژوهش حاضر بررسی رابطه بین خود کارآمدی و تنظیم هیجان با اضطراب مدرسه در دانش آموزان می باشد.

بیان مسئله

هراس از مدرسه یکی از نشانه ها و زیرمجموعه های اضطراب جدایی است . هراس از مدرسه به بی میلی شدید به رفتن به مدرسه گفته می شود. اضطراب شدید و عوارض جسمی مانند : رگیجه، درد معده و تهوع و ... کودک را در منزل نگه می دارد . والدین که نگران سلامتی کودک هستند، غالبا رغبتی ندارند که برای رفتن کودک به مدرسه از زور استفاده کنند.تنها 50 درصد هراس از مدرسه ، ترس به عملکرد تحصیلی یا برخی جنبه های محیط مدرسه مربوط می شود و در موارد مربوط به بی میلی کودک به جدا شدن از مادر و خانه است. تصور اصلی بر این است که مادر و کودک به گونه ای شدید به هم وابسته اند. وابستگی شدید کودک برایش این ترس را به وجود می آورد که امکان دارد برای خود یا مادرش اتفاق روی دهد برخی کودکان مدرسه را مکانی پر اضطراب و ترسناک می‌یابند. کودکانی که ناتوانایی‌هایی دارند ممکن است به خوبی در نیابند که چه توقعی از آن‌ها می‌رود و در نتیجه دچار انزوای ناخوشایند اجتماعی می‌شوند و حتی ممکن است درس خواندن را مساله‌ای دشوار و پرتنش بیابند. شاید والدین خیال کنند که به‌عنوان نگهبان کودکشان باید آمادهء حل مشکلات باشند، ولی غالبا گوش شنوا، کلمات محبت‌آمیز و ابراز مهربانی می‌تواند بسیار مفید واقع شود. این وظیفه دشواری است و تا هنگامی که کودک شما نیاز داشته باشد باید زمان صرف آن کنید. مفهوم خودکارآمدی[1] از نظریه شناخت اجتماعی آلبرت باندورا[2] (1997) روان‌شناس مشهور، مشتق شده است که به باورها یا قضاوتهای فرد به توانائیهای خود در انجام وظایف و مسئولیتها اشاره دارد. نظریه شناخت اجتماعی مبتنی بر الگوی علّی سه جانبه رفتار، محیط و فرد است. این الگو به ارتباط متقابل بین رفتار، اثرات محیطی و عوامل فردی(عوامل شناختی، عاطفی و بیولوژیک) که به ادراک فرد برای توصیف کارکردهای روان شناختی اشاره دارد، تأکید می کند. بر اساس این نظریه، افراد در یک نظام علّیت سه جانبه بر انگیزش و رفتار خود اثر می گذارند. باندورا(1997) اثرات یک بعدی محیط بر رفتار فرد که یکی از فرضیه های مهم روان شناسان رفتار گرا بوده است، را رد کرد. انسانها دارای نوعی نظام خود کنترلی و نیروی خود تنظیمی هستند و توسط آن نظام برافکار، احساسات و رفتار های خود کنترل دارند و بر سرنوشت خود نقش تعیین کننده‌ای ایفا می کنند. بدین ترتیب رفتار انسان تنها در کنترل محیط نیست بلکه فرایندهای شناختی نقش مهمی در رفتار آدمی دارند. عملکرد و یادگیری انسان متاثر از گرایشهای شناختی، عاطفی و احساسات، انتظارات، باورها و ارزش هاست. انسان موجودی فعال است و بر رویدادهای زندگی خود اثر می گذارد. انسان تحت تاثیر عوامل روان شناختی است و به‌طور فعال در انگیزه ها و رفتار خود اثر دارد. براساس نظر «باندورا»، افراد نه توسط نیروهای درونی رانده می شوند، نه محرکهای محیطی آنها را به عمل سوق می دهند، بلکه کارکردهای روان شناختی، عملکرد، رفتار، محیط و محرکات آن را تعیین می کند.  باندورا [3](1997) مطرح می کند که خود کارآمدی، توان سازنده ای است که بدان وسیله، مهارتهای شناختی، اجتماعی، عاطفی و رفتاری انسان برای تحقق اهداف مختلف، به گونه ای اثربخش ساماندهی می شود. به نظر وی داشتن دانش، مهارتها و دستاوردهای قبلی افراد پیش بینی کننده های مناسبی برای عملکرد آینده افراد نیستند، بلکه باور انسان در باره توانائیهای خود در انجام آنها بر چگونگی عملکرد خویش مؤثر است. بین داشتن مهارتهای مختلف با توان ترکیب آنها به روشهای مناسب برای انجام وظایف در شرایط گوناگون، تفاوت آشکار وجود دارد. "افراد کاملاً می دانند که باید چه وظایفی را انجام دهند و مهارتهای لازم برای انجام وظایف دارند، اما اغلب در اجرای مناسب مهارتها موفق نیستند (باندورا، 1997 ).

خودشناسی از طریق پردازش مهارتهای شناختی، انگیزشی و عاطفی که عهده دار انتقال دانش و توانائیها به رفتار ماهرانه هستند، فعال می شود. به‌طور خلاصه، خودکارآمدی به داشتن مهارت یا مهارتها مربوط نمی شود، بلکه داشتن باور به توانایی انجام کار در موقعیتهای مختلف شغلی، اشاره دارد.

باور کارآمدی عاملی مهم در نظام سازنده شایستگی انسان است. انجام وظایف توسط افراد مختلف با مهارتهای مشابه در موقعیتهای متفاوت به‌صورت ضعیف، متوسط و یا قوی و یا توسط یک فرد در شرایط متفاوت به تغییرات باورهای کارآمدی آنان وابسته است. مهارتها می توانند به آسانی تحت تأثیر خودشکی[4] یا خود تردیدی قرار گیرند، درنتیجه حتی افراد خیلی مستعد در شرایطی که باور ضعیفی نسبت به خود داشته باشند، از توانائیهای خود استفاده کمتری می کنند (باندورا 1997). به همین دلیل، احساس خودکارآمدی، افراد را قادر می سازد تا با استفاده از مهارتها در برخورد با موانع، کارهای فوق العاده ای انجام دهند(وایت[5] 1982). بنابراین، خودکارآمدی درک شده عاملی مهم برای انجام موفقیت آمیز عملکرد و مهارتهای اساسی لازم برای انجام آن است.عملکرد مؤثر هم به داشتن مهارتها و هم به باور در توانایی انجام آن مهارتها نیازمند است. اداره کردن موقعیتهای دایم التغییر، مبهم، غیرقابل پیش بینی و استرس زا مستلزم داشتن مهارتهای چندگانه است. مهارتهای قبلی برای پاسخ به تقاضای گوناگون موقعیتهای مختلف باید غالباً به شیوه های جدید، ساماندهی شوند. بنابراین، مبادلات با محیط تا حدودی تحت تأثیر قضاوتهای فرد در مورد توانائیهای خویش است. بدین معنی که افراد باور داشته باشند که در شرایط خاص، می توانند وظایف را انجام دهند. خودکارآمدی درک شده معیار داشتن مهارتهای شخصی نیست، بلکه بدین معنی است که فرد به این باور رسیده باشد که می تواند در شرایط مختلف با هر نوع مهارتی که داشته باشد، وظایف را به نحو احسن انجام دهد. تنظیم هیجان را می توان به صورت فرایندهایی تعریف کرد که از طریق آن، افراد می توانند بر اینکه چه هیجانی داشته باشند، چه وقت آنها را داشته باشند، و چگونه آنها را تجربه و ابراز کنند، تأثیر بگذارند .راهبردهای شناختی تنظیم هیجان شامل 9 مولفه (در جای حقیقی خود قرار دادن، مصیبت بار تلقی کردن، باز ارزیابی مثبت، مقصر دانستن خود، توجه مثبت مجدد، توجه مجدد به برنامه ریزی، پذیرش، مقصر دانستن دیگران، نشخوار ذهنی یا تمرکز بر تفکر)می باشد. بررسی متون و مطالعات روانشناختی نشان می دهد که تنظیم هیجان، عامل مهمی در تعیین سلامتی و داشتن عملکرد موفق در تعاملات اجتماعی است و نقص آن با اختلالات درونریز (مانند افسردگی، اضطراب، انزوای اجتماعی) و اختلالات برونریز (مانند بزهکاری و رفتار پرخاشگرانه) ارتباط دارد. (آیزنبرگ و همکاران[6]، 2001؛ به نقل از یوسفی، 1385).بنابراین سوال اصلی تحقیق که آیا خود کارآمدی و تنظیم هیجان با اضطراب مدرسه دانش آموزان شهرستان اردبیل رابطه وجود دارد؟

ضرورت و اهمیت تحقیق

از جمله مهمترین نگرانی های استادان، مسئولان آموزش مدرسه و خانواده های دانش آموزان، اضطراب مدرسه و جلوگیری از افت آنها است . نقطه مقابل اضطراب مدرسه ، اضطراب مدرسه است که بر اساس مطالعات متعدد تأثیر بسزایی در سرنوشت فرد داشته و همچنین هزینه ی گزافی به خانواده و جامعه تحمیل می کند. در ایران، این امر از مهم ترین مشکلات کنونی نظام آموزشی است که هر ساله ده ها میلیارد ریال بودجه کشور را هدر می دهد و نیروهای بالقوه و سرمایه های جامعه که همان نیروی انسانی است بی ثمر می ماند.

اهداف کلی

 هدف کلی

هدف کلی از پژوهش رابطه بین خود کارآمدی و تنظیم هیجان با اضطراب مدرسه دانش
آموزان شهرستان اردبیل است .

 اهداف جزئی

-بررسی رابطه خود کارآمدی با اضطراب مدرسه دانش آموزان

بررسی رابطه تنظیم هیجان  با اضطراب مدرسه دانش آموزان

بررسی رابطه اضطراب امتحان با اضطراب مدرسه دانش آموزان

فرضیه تحقیق

بین خود کارآمدی با اضطراب مدرسه دانش آموزان رابطه وجود دارد .

تنظیم هیجان  دانش آموزان با اضطراب مدرسه دانش آموزان رابطه وجود دارد.

اضطراب امتحان با پیشرفت تحصیلی  دانش آموزان رابطه دارد .

تعریف متغیرها

1- خودکارامدی کلی:[7] این انتظار نشان دهنده مهارت های معلمان در انجام اعمالی که منجربه پیشرفت دانش آموزان شود است. در اینجا پیشرفت دانش آموز توسط متغییرهایی که در بیرون مدرسه هستند تحت تاثیر قرار نمی گیرد. مثلا بافت خانوادگی دانش آموز. خودکارامدی عمومی مطابق است با انتظار نتایج تدریس. (مانوئل و آریاس[8]، 2007)

2-  خودکارآمدی شخصی[9] مطابق با انتظار کارامدی، خودکارامدی شخصی بیانگر این است که فرد به توانایی خود در موقعیت های تدریس اطمینان دارد. در اینجا دیگر بحثی از تاثیر تدریس معلم در دانش آموزان به میان نمی آید بلکه فقط خودکارامدی معلم مورد نظر است (مانوئل و آریاس، 2007).

تنظیم هیجان

تنظیم هیجان را می توان به صورت فرایندهای تعریف کرد که از طریق آن، افراد می توانند برای اینکه چه هیجانی داشته باشند، چه وقت آنها را داشته باشند و چگونه آنها را تجربه و ابراز کنند، تاثیر بگذارند (گروس[10]، 2008)