پایان نامه جهت دریافت مدرک روانشناسی بالینی
فصل اول
کلیات پژوهش
مقدمه
یکی از عوامل مهم و موثر که در آینده ی نوجوانان وجود دارد خانواده می باشد در این خصوص محیط خانواده اعم از رابطه ی بین پدرو مادر و همچنین رابطه ی آنها با نوجوانانشان نقش بسزایی در شخصیت و روان آنها دارد.
محیط گرم و دوستانه خانواده که در آن پدر و مادر و اعضای دیگر خانواده دارای روابط خوب و صمیمانه ای هستند معمولا نوجوانان سالم و با شخصیت مثبت و فعال بار می آیند که بازتاب عشق و علاقه ی خانوادگی را به صورت کار و کمک به دیگران نمایش می دهند.برعکس خانواده از هم پاشیده و زندگی در محیط آلوده و منحرف کنند،عدم مراقبت دقیق والدین و بی توجهی آنان در امر تعلیم و تربیت فرزندانشان، رفتارهای پرخاشگرانه را در نوجوانان پایه گذاری می کنند که این امر در جوانی با شدت وحدت ظاهر می گردد.
پرخاشگری از جمله مشکلات عمده ی عاطفی در دوران نوجوانی است.همه روزه در مدارس نوجوانانی مشاهده می شوند که گردنده نوجوانان پرخاشگر معمولا قدرت مهار رفتار خود را ندارند و رسوم و اخلاق جامعه ای را که در آن زندگی می کنند زیر پا می گذارند.در اغلب موارد والدین و اولیای مدارس با آنها درگیری پیدا می کنند و حرکات آنها گاهی به حدی باعث آزارو اذیت دیگران می شود که به اخراج از مدرسه می انجامد.آنچه که باعث توجه به رفتار پرخاشگرانه شده است اثرات نامطلوب آن بر رفتار بین فردی و همچنین اثرات ناخوشایند آن بر حالات درونی و روانی افراد است.
عدم رفتار پرخاشگرانه علاوه بر اینکه می تواند باعث ایجاد مشکلات بین فردی و جرم،بزه و تجاوز به حقوق دیگران شود،می تواند درون ریزی شده و انواع مشکلات جسمی و روانی،مثل زخم معده،سردردهای میگرنی و افسردگی گردد.
پرخاشگری مربوط به یک سن و دوره ی خاص نیست،همانطور که در تحقیقات مختلف مشخص شده است پرخاشگری و خشونت از سنین خردسالی وجود داشته و در طول زمان تداوم یافته و در دوران نوجوانی و بزرگسالی ادامه می یابد.(راس-1980)
نتایج تحقیقات انجام شده نشان میدهد که تنبیه های نامناسب و ناکامیهای آموزشی،زمینه های خشم و پرخاشگری را آماده می کنند و بی توجهی به نیازهای جسمانی و عاطفی افراد،بد بینی و ناامیدی آنان را بیشتر می کند.(نسلن وایز رائیل-1376)
بیان مسئله
از آنجا که پرخاشگری یکی از مشکلات نوجوانان در خانواده و بخصوص عکس العمل آنها در مدارس به حساب می آید،لذا پژوهشگر را بر آن داشت که علل و عوامل پرخاشگری را هرچند بصورت محدود در دوره راهنمایی(مقطع سوم راهنمایی)شهرستان نیر را مورد مطالعه قرار دهد.مسأله ای که باید مورد توجه قرر گیرد ،این است که متأسفانه بعضی از خانواده ها و حتی معلمان در مورد پرخاشگری و علل آن اطلاعاتی به آن صورت ندارند و این موجب می شود که در کلاس بعضی از نکات ریز و حساس از نظر آنها دور بماند و در نتیجه منجر به پرخاشگری بعضی از دانش آموزان شود و اگر خانواده ها از علل و عوامل پرخاشگری اطلاعاتی داشته باشند منجر به بروز مشکلات رفتار نمی شوند.
اقدامات پرخاشگرانه به جهت آنکه به خود فرد،خانواده،همکلاسان و مسئولان مدرسه و نظام تعلیم و تربیت مشکلات جدی به بار می آورد یکی از موضوعات مورد توجه مسئولین آموزش و پرورش می باشد.
اغلب پدران و مادران امروزه گله دارند که جوانان کمتر از گذشته در مقابل بزرگترها رعایت ادب را می کنند.داوری ها نشان می دهند که خانه،مدرسه را و مدرسه خانه را مقصر می داند و هر یک دیگری را متهم به داشتن روی تربیتی غلط می کنند.البته توقع بزرگترها از نوجوانان کاملا بجاست و این حق پدر و مادر و معلمی است که انتظار داشته باشند فرزندشان ویا کسی که تحت تعلیم اوست به او احترام بگذارد.پس از این رو کاملا بجاست علل بروز این نوع رفتارها را در نوجوانان بررسی کنیم و عوامل پرخاشگرانه و گستاخانه را در آنها جستجو کنیم و تحقیق حاضر در پی پاسخ به سوالات زیر است:
1-آیا در دختران دوره ی راهنمایی پرخاشگری وجود دارد؟اگر چنین است آیا فراتر از حد معمول است یا خیر؟
2-آیا بین سن والدین و پرخاشگری والدین رابطه وجود دارد؟
3-آیا بین تحصیلات والدین و پرخاشگری فرزندان رابطه وجود دارد؟
بیان فرضیه
1-بین پرخاشگری و جو عاطفی خانواده رابطه وجود دارد.
2-بین سن والدین و پرخاشگری رابطه وجود دارد.
3-بین تحصیلات والدین و پرخاشگری رابطه وجود دارد.
ضرورت واهمیت تحقیق
عدم پاسخگویی به نیازها،نشان دادن بی حوصلگی و در ناراحتی نگه داشتن نوجوانان تاثیر بسیار مخربی بر آنان بجای میگذارد و هر عاملی که سدی در برابر رشد جسمانی و عاطفی نوجوانان به شمار می رود می تواند ایجاد طرح و الگویی از اختلالات عاطفی را سبب شود که همواره ریشه رفتارهای ضد اجتماعی ناسازگارانه است.(ابراهیما-1350)
نازاسگاریهای عاطفی شدید پیشرفت نوجوان در مدرسه و رفاه اجتماعی او را مختل می سازد. ارضای تمایلات درونی و خواهش های روانی نوجوان و پرورش درست از اساسی ترین مسائل تربیتی است.روابط نادرست والدین با نوجوان از نظر مهرورزی و عاطفه ،ضعف احساس پیوستگی بین اعضای خانواده ،عدم احساس حمایت،امنیت و پذیرش در نزد والدین به همراه سخت گیری های افراطی آنها،کمبود اقتدار پدر و افراط و تفریط در آزادی از عوامل پرخاشگری نوجوانان است.(توکلاین برگ_ترجمه ی کاردان_1362)
حال با توجه به اهمیت و نقش خانواده و بویژه والدین در رشد و شکوفایی استعدادهای نظری و بوجود آمدن پرخاشگری در نوجوانان در خانه،مدرسه،جامعه و خانواده مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.از این رو هر گونه اقدام در جهت شناسایی و درمان اختلالات عاطفی رفتارهای نوجوانان مستلزم به دست آوردن تصویرهای واقعی از وضعیت عاطفی و رفتارهای آنها در خانواده ی آنها میباشد.
اهداف تحقیق
عمده ترین هدف این پژوهش بررسی رابطه ی جو عاطفی بین خانواده ها می باشد.همچنین اهداف زیر منظور نظر این تحقیق می باشد:
شناسایی وضعیت عاطفی حاکم بر خانواده در جامعه ی آماری
ارائه ی اطلاعات درست به خانواده ها،مراکز مشاوره ی خانواده ها
ارائه ی اطلاعات درست برای متخصصان روانی بهداشت
شناسایی علل پرخاشگری دختران و راهنمای مقابله با آن
چگونگی طرز برخورد خانواده با احساسات دخترانشان در این دوره
شناسایی خانواده با طرز تفکر دختران خود در این دوره
آشنایی خانواده با مسائل جنسی خانواده
تعاریف عملیاتی
جو عاطفی خانواده: منظور از جو عاطفی خانواده روابط پدر و مادر با فرزندان و چگونگی ارضای نیازهای عاطفی نوجوانان است بطور مشخص اجزای این متغیر عبارت است از محبت، نوازش،تاکید کردن،تجربه های مشترک،هدیه دادن،تشویق،اعتماد،اهمیت.بسیاری از روان شناسان معتقدند که تعریف جامع و دقیقی برای پرخاشگری فوق العاده دشوار و چه بسا غیر ممکن است.(چویسکی-1994)
هرچند اصطلاح پرخاشگری در متن بازنگری ویرایش چهارم کتابچه ی آماری و تشخیص، تعریف شده است اما بسیاری از روان شناسان به تعریف پرخاشگری پرداخته اند معمولا به رفتارهایی اطلاق می شود که با شیوه های مختلفی بر وارد کردن صدمه روحی یا جسمی به دیگران اعمال می شود.(اتکینسون و همکاران-1983)
بسیاری از رفتارها با اینکه منجر به آسیب نمی شود پرخاشگرانه محسوب می شوند پرخاشگری کلامی نیز نمونه ای از این رفتارهاست و رفتارهایی از این قبیل نظیر اعمال زور،ارعاب و سبک های مدیریتی که پیامدهای روان شناختی زیان باری را در دیگران ایجاد می کند و نیز طرد اجتماعی دیگران نیز جزء اعمال پرخاشگرانه محسوب می شود.
محدودیت های تحقیق
هرکار تحقیقی ممکن است یک سری محدودیت هایی را داشته باشد خصوصا در حوزه ی علوم انسانی که در هنگام تحقیق هرچند به نتایج این تحقیق اعتماد دارند و نتایج را قابل تصمیم به موقعیت های مشابه می دانند ولی این محدودیت هایی که در زیر عنوان می شوند دامنگیر آنها نیز بود.
این پژوهش مربوط به شهرستان نیر و سال تحصیلی 90 – 89 می باشد.
تحقیق ما مربوط به مقطع سوم راهنمایی و جنس دختر می باشد.
ابزار دقیقی برای سنجش در دست نداریم.
مبتدی بودن پژوهشگران،عدم تجربه ی کافی در بررسی مسائل بالینی و روانشناسی ممکن است محدودیت هایی را در اجرای دقیق تحقیق را باعث می شود.
تعاریف مفهومی
شیوه های تربیتی: منظور روش هایی است که والدین در تربیت فرزندان خود به کار می برند.
شیوه های تربیتی شامل: سهل گیرانه ، مستبدانه ، مقتدرانه .
سهل گیرانه: الگویی است که درآن والدین فرزندان خود را کنترل نمی کنند و از آنان توقعی ندارند،در امور خانه نظم و ترتیبی ندارند،در تنبیه کردن یا پاداش دادن به فرزندان خود جدی نیستند و به آنها آموزش استقلال و به خود متکی بودن را نمی دهند.
مستبدانه: الگویی است که در آن والدین بیشتر بر اعمال قدرت و انضباط اجباری تاکید دارند با فرزندان خود کمتر گرم و با محبت هستند آنها را کنترل و تشویق به فعالیت و قوائد و تصمیمات خود نمی کنند.
مقتدرانه: الگویی است که در آن والدین گرم و با محبت هستند و با فرزندان خود رابطه دارند ولی در عین حال آنها را کنترل می کنند از آنان انتظار دارند که رفتارهای عاقلانه داشته باشند و به استدلال و تصمیمات فرزند خود احترام قائل هستند.(ماسن – 1985 ، ترجمه ی یاسابی - 1368)
نیاز فرزندان کلیه نیازهای مادی و معنوی ام از وسائل مورد نیاز برای ساختن محیطی آرام و مناسب برای آنان را شامل می شود.
فصل دوم:
پیشینه پژوهش
خانواده
مهمترین عامل اجتماعی شدن در زندگی هر انسان،تجارب دوران کودکی وی در محیط خانواده است.فضای خانواده آکنده از مهر و محبت ،فداکاری و گذشت ،صمیمیت و گرمی در عین حال گاهی توأم با رشک ،دشمنی ،کینه توزی،نفرت و خشم است.
کودکان در جریان اجتماعی شدن این گونه عواطف را در کنار والدین و خواهران و برادران خود تجربه می کنند.اعضای خانواده آنقدر به هم وابسته اند که هر گونه مشکل یا مسئله یک عضو خانواده به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر زندگی سایر اعضا تاثیر می گذارد.به همین علت روانشناسان بالینی گاهی در درمان یک فرد ترجیح می دهند همه ی اعضای خانواده را از نزدیک ملاقات کنند.
روانشناسان سالهاست با ابداع روش هایی ویژه کوشیده اند تاثیر خانواده را بر چگونگی رشد شخصیت روشن کنند،اما در سیر این بررسی ها با مشکلات متعددی مواجه بوده اند.یکی از این مشکلات،نادیده گرفتن تاثیری است که کودکان بر والدین دارند.اکثر محققان در گذشته تاثیر رابطه میان فرزندان و والدین را نوعی رابطه یک طرفه تلقی می کردند و تنها تاثیر رفتار والدین را بر شخصیت فرزندان در نظر می گرفتند:یعنی به اثرهایی که کودکان بر کل رفتار والدین داشتند،توجه چندانی نمی شد.
مشکل دوم در مطالعه خانواده به تغییراتی مربوط است که هرچند صباح در نگرش و رفتار مردم نسبت به فرزند پروری بوجود می آید.تا نیم قرن پیش،بسیاری از والدین انتظار داشتند که فرزندان آنها بی چون و چرا از اوامر آنها پیروی کنند،ولی در حال حاضر بسیاری از والدین واقع بین دیگر چنین انتظارتی ندارند.با توجه به گسترش اطلاعات،در مورد شیوه های فرزند پروری نگرش والدین نیز در بسیاری از زمینه ها دستخوش تغییر شده است.به نظر می رسد که در قرن معاصر والدین نسبت به نیازهای فرزندان خود آگاهتر،هشیارتر،و احتمالا به مراتب انعطاف پذیرترند.
مشکل سوم مطالعه خانواده،تبیین ارزش هاست و سنت های فرهنگی بر شیوه های فرزند پروری است.در هر فرهنگ،ارزش های غالب،الگوهای خاصی از شیوه ی فرزند پروری را در بر می گیرد در فرهنگ ژاپن شخصیت آرمانی فرد به نسبت مطیع است که به آداب و رسوم اجتماعی احترام فراوان می گذارد.در آمریکا،کودک آرمانی رقابت طلب و مستقل است در پاره ای از قبایل سرخپوست کودک مطلوب، کسی است که شجاع و نترس باشد.
به هر حال والدین ارزش های موجود در فرهنگ خود را به فرزندان منتقل می کنند،وبا توجه به این واقعیت،بحث از تاثیر والدین،بدون توجه به عوامل فرهنگی از اعتبار لازم برخوردار نخواهد بود.
هر فرهنگ نیز متشکل از چندین خرده فرهنگ است که وابستگان به آن از نظام های ارزشی متفاوتی پیروی می کنند.این واقعیت چهارمین مشکل مطالعه تاثیر والدین بر فرزندان است.
سرانجام مشکل دیگری که روان شناسان در مطالعه خانواده با آن مواجهند،انواع متعدد خانواده هاست.امروزه با شنیدن کلمه ی خانواده،خانواده صرفأ ترکیب خاصی از والدین و فرزندان القا نمی شود.بلکه به خاطر افزایش طلاق،ازدواج های مجدد،وجود برادران و خواهران ناتنی،وجود نامادری و ناپدری و نیز خانواده های تک والدی برای ما شکل های متنوعی از خانواده تداعی می شود.افزون بر آن،در قرن حاضر خانواده های گسترده به تدریج جای خود را به خانواده های هسته ای داده اند ولی خانواده های هسته ای نیز خود شکل های گوناگونی دارند.
ابعاد خانواده
در مطالعات متعددی که بر روی انواع خانواده ها انجام پذیرفته است،محققان به دو بعد عمده که در شکل دادن به رفتار کودکان و نوجوانان نقش مهمی دارند،دست یافته اند.بعد اول،سهل گیری در مقابل سخت گیری و بعد دوم،پذیرش در مقابل طرد است.
بعد اول:مربوط به میزان استقلالی است که والدین برای فرزندان خود فراهم می کنند.طبیعی است که خانواده های سخت گیر رفتار فرزندان خود را بیشتر جهت می دهند،از آنان توقعات بیشتری دارند،مقررات دشوارتری تعیین می کنند و انتظار دارند که فرزندان بدون چون و چرا مقررات وضع شده را رعایت کنند.برعکس ،والدین سهل گیر از فرزندان خود انتظارات کمتری دارند،به آنان آزادی بیشتری می دهند و در بیان عقاید و عواطف به فرزندان خود،استقلال بیشتری می دهند.
بعد دوم:یعنی پذیرش در مقابل طرد،والدین پذیرنده کودکان را ترغیب و تعیین می کنند،با آنان روابط گمتری دارند،بیشتر لبخند می زنند و در مجموع محبت بیشتری نشان می دهند.در حالی که والدین طرد کننده غالبأ فرزندان خود را تحقیر و تنبیه نموده و از رفتار و گفتار آنان انتقاد می کنند در مواردی نیز به خواسته های آنان بی تفاوت بوده و به ندرت نسبت به آنان ابراز محبت می کنند.(دکتر حسن احدی-1322)
با تلفیق دو بعد می توان به چهار نوع الگوی فرزند پروری رسید:پذیرنده ی سخت گیر،پذیرنده ی سهل گیر،طرد کننده ی سخت گیر و طرد کننده ی سهل گیر.
بدیهی است که خانواده های پذیرنده که به فرزندان خود محبت بیشتری دارند،در تضمین سلامت روانی آنان موفق ترند.بسیاری از بررسی ها نشان می دهد که ابراز محبت از طرف والدین موجب رشد سالمتر فرزندان می شود.از سوی دیگر فرزندان طرد شده از لحاظ روانی مشکلات متعددی پیدا می کنند.
با توجه به اهمیتی که خانواده در رفتار خود دارد بسیاری از روان شناسان و محققان از جمله فروم اینسکرووین،به کل فضای خانواده و ویژگی های کیفی آن اهمیت داده اند.فروم معتقد است که میزان یا کمیت وجودی پدر و مادر با کودک مطرح نیست بلکه آنچه بیشتر اهمیت دارد رشد روانی کودک و کیفیت رابطه بین پدر و مادر فرزند می باشد.(سیف نراقی 73)
در واقع بسته به اینکه خانواده از چه ساختاری برخوردار می باشد،نحوه ی شکل گرفتن رفتار و خصوصیات شخصی کودک نیز متفاوت خواهد بود.گرمی،تعلق پذیرش،وابستگی شدید،آزادی،سخت گیری،مداخله و انتظارات والدین از کودکان در کیفیت این ساختار تاثیر دارد،بیان می کند.(ماسن،ترجمه ی پاشایی-1373)
خانم دایا بارم ریند در تحقیقی کلاسیک سه نوع الگوی فرزند پروری را بررسی کرده است.استبدادی،قاطع و سهل گیر.(برک،لورا-1993)