پایان نامه جهت دریافت مدرک کارشناسی
چکیده
در این پروژه می خواهیم بدانیم که چه نوع تشویق اثر مثبت در زمینه یادگیری دارد و چه نوع آن اثر منفی و آیا تشویق تنها راه موفقیت یک دانش آموز است ؟ تشویق باید چگونه باشد آیا به نوع و اندازه کاری که انجام داده می شود بستگی دارد؟ آیا واقعا تشویق بیش از روش های دیگر مانند تنبیه بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تاثیر دارد؟ تشویق در منزل و از طرف والدین موثر تر است یا از طرف اولیا مدرسه؟ آیا از طریق تشویق می توان از نیروی یک فرد حداکثر فایده را برد و تمام خواسته خود را بدست آن ها (دانش آموازان ) برآورده ساخت ؟ و آیا تشویق فردی موثر تر است یا تشویق گروهی؟ از آن جایی که خانواده ها و مدارس ابتدایی ترین و مهم ترین کانون پرورش و تربیت کودکان و نوجوانان هستند و گردانندگان آن ها والدین و آموزگاران هستند و اصلی ترین نقش را در این زمینه به عهده دارند باید با اصول و قوانین تربیت آشنایی کامل داشته باشند و آن را به عنوان احسن بکار گیرند. چرا که اگر این اصول و قوانین بکار برده نشوند نباید در انتظار موفقیت آموزش و پرورش باشیم. بنابراین فساد و تزلزل جبران ناپذیر آینده مان دور از انتظار نخواهد بود.
فصل اول
کلیات پژوهش
مقدمه
جامعه سالم و پویا متشکل از افرادی است که به اندازه کافی از تخصص و تعهد برخوردار باشند دراین صورت رسالت اساسی تعلیم وتربیت پرورش انسانهایی است که متناسب با نیازها و اهداف جامعه ازیک سو و امکانات و استعدادهای خودازسوی دیگر به نحو متعادلی از دانش و بینش و مهارت لازم بهره مند باشند، لذا می توان گفت تجزیه و تحلیل و بهبود فراگردهای بنیادین نظام های آموزشی و آموزشگاهی از اهمیت و اولویت ویژه ای برخوردار است. تشویق وتنبیه به عنوان دو ابزار و مکانیزم انگیزشی از دیرباز مورد توجه و استفاده مربیان بوده است به نحوی که می توان گفت تاریخ بکارگیری اصل تشویق و تنبیه و استفاده از آن به عنوان انگیزه ای برای تربیت انسانها به قدمت تاریخ تعلیم و تربیت است.
هر جا نشان و اثری از تعلیم و تربیت بیابیم بدون شک همراه و همزمان با آن نیز کاربرد انواع مکانیزم های تشویقی و تنبیهی را مشاهده خواهیم نمود. حضورهمیشگی و قدمت تشویق و تنبیه را می توان دلیلی برضرورت آن دانست علاوه براین با مراجعه به منابع و مآخذ دینی و علم نیز مشاهده می شود که تبشیر و انذار و پاداش و عقوبت به کرات در آیات و احادیث گوشزد شده است.
بررسی نظرات مربیان و اندیشمندان اخیر نیز نشانگر ضرورت و اهمیت استفاده از هر دو عامل تشویق و تنبیه در جریان تعلیم وتربیت است. تشویق و تنبیه همچنانکه می تواند آثار مطلوب و سازنده داشته باشد همچنین می تواند موجب بروز پیامدهای منفی و نامطلوب نیز باشد.
تشویق چنانچه صحیح و به موقع انجام شود عامل تقویت و ترغیب دانش آموزان و چنانچه مبتنی بر اصول علمی نباشد موجب غرور و خودخواهی و انحراف مسیر تعلیم و تربیت می گردد. همچنین تنبیه صحیح می تواند باعث آگاهی و هوشیاری دانش آموزان و اعمال نسنجیده آن موجب سرخوردگی یأس و ناامیدی می گردد. براین اساس، در رابطه با اجرای تشویق و تنبیه همواره سوالات مهمی چون چه زمانی باید از تشویق و تنبیه استفاده نمود؟ تا چه اندازه باید دانش آموزان را تشویق و یا تنبیه نمود؟ چگونه و از چه طریقی باید تشویق و تنبیه را اعمال کرد؟ تشویق و تنبیه با مراحل رشد شناختی و عاطفی و اجتماعی دانش آموزان چه
رابطه ای دارد؟ و ...
بیان مسئله
در هر نظام آموزشی و تربیتی، دانش آموزان به عنوان عنصر اساسی مطرح هستند و کلیه برنامه آموزشی و درسی به منظور ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار وی طراحی و اجرا می شود این برنامه ها زمانی می تواند از کارائی لازم برخوردار باشد که طراحان و مجریان آن با ویژگیها و خصوصیات دانش آموزان در هر سن آشنا باشند. معلم که نقش اصلی در اجرای برنامه های درسی و فرایند تدریس به عهده دارد بیش از شخصی دیگر باید با شیوه های مختلف ایجاد تغییرات مطلوب در دانش آموزان آشنا باشد تا بتواند جریان آموزشی و یادگیری را مطابق با توانائیها و علایق آنها پیش ببرد.
در تربیت اولیا و مربیان می توانند از طریق تشویق کودک را به کاری وا دارند که مطلوب آنهاست و از کاری که بدان راضی نیستند باز دارند کودک در سایه تشویق از بسیاری از خواسته ها و توقعات خود چشم پوشی می کند و عملاً به راهی می رود که مشوق او خواهان آن است. امّا آنچه که در اینجا مورد بحث است بیش از هر چیز دیگر مورد توجه می باشد بهره گیری از نقش تشویق در فرایند یادگیری و پیشرفت تحصیلی است. چه بسا استفاده نادرست و نابجا از تشویق و تنبیه نه تنها نمی تواند در درازمدت مؤثر واقع شود بلکه ممکن است اثرات نامطلوب و نتایج سوئی نیز به همراه داشته باشد به خصوص زمانی که رفتار تشویقی ما متأثر از احساسات و هیجانات زودگذر بوده و تنبیه هائی را که اعمال می کنیم برخواسته از خشم و عصبانیت و برآشفتگی روانی می باشد.
اگرچه مسئله تشویق از دیرباز توجه متخصصان تعلیم و تربیت و روانشناسان را به خود جلب کرده است و گاه عقیده و نظریه های ضد و نقیضی در این مورد مطرح شده است..
اهداف تحقیق
در تربیت فرزند آدمی توبیخ و تشویق دو داروی مفید و موثر تربیتی است و لازم است از آنها در مواقع ضروری به اندازه متناسب استفاده شود . وقتی رفتارها افزایش می یابند و تداوم انها بیشتر می شود ، کودکان از احساس خود ارزشمندی و اعتماد به نفس بیشتری برخوردار می شوند. همین احساس و اعتماد به نفس خود زمینه ساز بروز رفتارهای مطلوب دیگر است . تشویق به جا ولو به یک نگاه و لبخند اعتماد به نفس را افزایش داده انرژی روانی او را بیشتر می کند و موجب شکوفایی و خلاقیت ذهنی وی می شود.
تقویت های مطلوب قدرت یادگیری ، سازگاری شخصی و مهارت های اجتماعی کودکان را افزایش می دهد. بدین ترتیب بخش قابل توجهی از توفیقات دانش آموزان در امر تحصیل مرهون تشویق های بجا و به موقع والدین و مربیان است .( افروز ، روان شناسی تربیتی کاربردی ، ص 44 )
سوالات تحقیق
1- آیا تشویق در فراگیری کودکان مفید است
2- آیا تشویق موجب پیشرفت تحصیلی کودکان می شود
3- آیا تشویق نقشی در پیشبرد خلاقیت ، حس اعتماد به نفس و رشد شخصیت کودکان دارد.
اهمیت و ضرورت تحقیق
تشویق اغلب با اصل تقویت در روانشناسی مترادف است . اصل تقویت مثبت بدین معناست که برای آنکه رفتاری در کودک تقویت شود یا دوام یابد باید ترتیبی داده شود که پس از اینکه کودک هربار رفتار مورد نظر را انجام داد پاداش به او داده شود. از به کار بردن تشویق 2 هدف عمده حاصل شود.
اول اینکه رفتار های مطلوب و مورد نظر در کودک نگهداری و تقویت شود و استمرار پیدا می کند و از سوی دیگر از بروز رفتارهای نامطلوب پیشگیری به عمل می آید . در جهان امروز تربیت از راه تشویق را بهترین و موثرترین نوع تشویق می دانند. تشویق از مهم ترین ارکان نظام تعلیم و تربیت است . بدون تردید می توان ادعا کرد که در پرتو آن خلاقیت و ابداعات به وجود می آید و شاید بتوان ادعا کرد که اساساً پیدایش هنرهای زیبا و علوم گوناگون مدیون تشویق ها و ترغیب ها بوده است ( رشید پور ، مجله پیوند شماره 84 ص 5 )
فرضیه های تحقیق
فرضیه 1 : بین تشویق و یادگیری دانش اموزان رابطه ی مستقیم و معنی داری وجود دارد ؟
فرضیه 2 : بین تشویق و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ارتباط تنگاتنگی موجود است ؟
واژه ها و اصطلاحات
تشویق: از نظر لغوی تشویق از واژه شوق و علاقه گرفته شده است و از نظر اصطلاحی بر ایجاد رغبت و علاقه به انجام کاری در فراگیران گفته می شود .
یادگیری : ایجاد تغییر نسبتاً ثابت در رفتار بالقوه یادگیرنده مشروط به اینکه این تغییر بر اثر اخذ تجربه رخ داده باشد ، نه اینکه حاصل عواملی چون : خستگی ، استعمال دارو های مخدر ، تغییرات ناشی از بلوغ باشد ( سیف ، روانشناسی یادگیری و تدریس ، ص 17 )
پیشرفت تحصیلی : فرد در راه کسب علم و دانش جهد نماید و ترقی کند و رفتار و مهارتهای جدید را با درک کامل و با کمیت و کیفیت مطلوب دریافت نماید ( رشید پور مجله پیوند شماره 158 ص4)
دانش آموز : کسی که دانش می آموزد ،
نقش تشویق در یادگیری به مراتب مهمتر از نقش تنبیه است . همچنین تشویق در یک درس اگرچه سبب رشد و پیشرفت در همان درس می شود ولی اثر عام آن ، آنقدر پردامنه است که دروس دیگر را نیز در بر می گیرد .
اصول تشویق :
1- شرط سنی : در تشویق کودکان شرط سنی بسیار مهم است در هر سنی مقتضیاتی را باید در نظر گرفت و این امر شدنی نیست مگر اینکه آگاهی از متون روانشناسی و اطلاعات روان شناسی کودک ونوجوان داشته باشیم .
2 - شرط جنس: تشویق بهتر است برای دختر و پسر متفاوت باشد
3- شرط روانی: نکته مهم در این زمینه در نظر گرفتن شرط روانی در سنین مختلف و نوع پایبندی آنها به لذات است .
4- شرط کار وتلاش : باید با میزان کار و تلاش و میزان تشویق رابطه وجود داشته باشد تا اثر تربیتی آن از بین نرود.
محاسن تشویق :
1- تشویق محرک قدرتمند : تشویق سبب پیدایش رغبت و شوق به کار و کوشش وتحصیل می شود و میتواند زمینه تفکر آینده ساز و آینده گزین گردد.
2- مداومت در کار نیک: زمانی که شخص احساس می کند که مفید واقع شده است ، تلاش می کند تا کار و مساعی اش مستدام باشد .
3- تشویق عامل پیدایش شهامت : به گونه ای که فرد جرات پیدا میکند که به کاری اقدام کرده یا دست از کاری بردارد .
4- تشویق عامل شادابی فرد : تشویق سببی است برای شادابی ونشاط روانی ومیل به زندگی و انجام وظیفه در فرد.
5- تشویق محرک خلاقیت : تشویق عامل است برای به کار انداختن ابتکار و خلاقیت و ابداع و اختراع
فصل دوم:
پیشینه پژوهش
مقدمه تحقیق
یکی از مسائل بسیار مهم تربیتی در آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان مسئله تشویق و تنبیه است. این موضوع از دیرباز توجه متخصصان تعلیم وتربیت،روان شناسان، اولیاء و مربیان را به خود جلب کرده است وگاه عقاید و نظریه هایی ضد ونقیض نیز در این مورد مطرح شده است، در این راستا تلاش داریم تا با بررسی روشهای مختلف تشویق وتنبیه(یا روش های تغییر رفتار) و نیز محاسن و معایب هر یک از آنها شناختی جامع و نو به خوانندگان گرامی ارائه نمائیم.
در ابتدا لازم به یاد آوری است که در عالم روانشناسی از واژه تقویت به جای تشویق استفاده می شود و ما نیز در این مقوله سعی می کنیم از کلمه تقویت استفاده کنیم.
رفتار بوسیله متغیر یا متغیرهایی که به دنبال آن می آید کنترل می شود یعنی این متغیرها در احتمال وقوع آن رفتار مؤثر هستند. به این ترتیب که احتمال وقوع رفتار مزبور را زیاد یا کم می کنند و یا اینکه رفتار را در همان سطح نگه می دارند. مثلا اگر کودک چیزی بخواهد و در دسترس قرار بگیرد این عمل که در روان شناسی به آن(تقویت) می گویند احتمال وقوع رفتار یعنی تقاضای کودک را زیاد می کند. همچنین اگر دانش آموزی برای جلب توجه معلم به رفتار ناپسند دست بزند و این رفتار او منجر به توجه معلم به صورت سرزنش یا اخراج او از کلاس یا بصورت عصبانیت شود، احتمال وقوع رفتار ناپسند زیاد شده است، زیرا توجه معلم به هر طریق که باشد جنبه تقویتی دارد.
چنانچه عملی که بدنبال رفتار می آید جنبه تنبیهی داشته باشد احتمال وقوع آن رفتار را کم می کند.مثلا در مورد مثال بالا اگر کودک چیزی را بخواهد در دسترسش قرار نگیرد احتمال وقوع آن رفتار کم خواهد شد،هرگاه این عمل چندین بار تکرار شود،یعنی کودک چیزی بخواهد و در دسترسش قرار نگیرد به تدریج این رفتار تضعیف می شود و از بین می رود، که در اصطلاح روان شناسی می گویند رفتار خاموش شده است(نشریه ماهانه آموزشی_ تربیتی پیوند،ش157،ص48)
بنابراین چنانچه بخواهیم رفتاری آموخته و تکرار شود باید آن را تقویت کنیم و هرگاه بخواهیم رفتاری تضعیف گردد و از بین برود باید آن را تقویت ننموده، نسبت به آن بی تفاوت باشیم و یا آن را تنبیه کنیم.
تشویق یا تنبیه در مواردی بکار می رود که بخواهیم:
الف) رفتارهای مطلوب موجود کودک یا نوجوان افزایش یابد.
ب) رفتارهای تازه و جدید را بیاموزد.
ج) رفتارهای نامطلوب را کاهش دهد.
تنبیه
در مواردی بکار می رود که رفتار کودک یا نوجوان ناپسند و بر خلاف مقررات است می خواهیم آن را تضعیف و خاموش کنیم این روش باید به طرز صحیح و بجا بکار رود تا آرامش خاطر و تعادل کودک را سبب شود.( نشریه آموزشی- تربیتی پیوند ش 157ص49)
بنابر آنچه گفته شد می توان تقویت مثبت را چنین تعریف کرد: برای اینکه رفتاری در کودک تقویت شود یا دوام یابد باید ترتیبی داد که پس از اینکه کودک هر بار با رفتار مورد نظر را انجام داد پاداشی به او داده شود به بیان دیگر هر رفتار مطلوب کودک نتیجه ی خوشایندی برایش داشته باشد.
در مورد تقویت و تنبیه روانشناسان مطالعات و تحقیقات زیادی انجام داده اند حاصل مطالعات آنها چنین است که تقویت و تنبیه در موقعیت ها و افراد مختلف حتی در یک فرد در زمان های گوناگون تاثیرات متفاوت دارد. مثلا غذایی که ممکن است برای یک فرد گرسنه تقویت کننده باشد ، برای یک فرد سیر تقویت کننده نخواهد بود. در این ارتباط با تاثیر تقویت و تنبیه بر یادگیری دالنیز(1976) و همکاران پژوهشی انجام دادند(1976) این پژوهش در سه کلاس چهارم انجام گرفت. به این ترتیب که در یکی از کلاس ها پیشرفت دانش آموزان به مدت ده روز مورد تشویق قرار گرفت و به آنها جایزه داده شد در حالیکه در کلاس دیگر دانش آموزان مورد تشویق قرار نگرفته اند و در کلاس سوم دانش آموزان به خاطر پیشرفت بیست روز مورد تشویق قرار گرفته اند. در امتحانی که به عمل آمده مشاهده شد که میانگین نمرات سه کلاس با میزان تشویقی که از آنها به عمل آمد ارتباط داشت. به این ترتیب که میانگین نمرات گروه اول یعنی گروهی که اصلا مورد تشویق قرار نگرفته بود12.64، میانگین گروه دوم یعنی گروهی که به مدت ده روز مورد تشویق قرار گرفته بودند15.64 و میانگین گروه سوم یعنی گروهی که به مدت بیست روز مورد تشویق قرار گرفته بودند18.77 بود.( نشریه آموزشی- تربیتی پیوند،ش157ص49و50).
آزمایش ذکر شده به خوبی تاثیر تشویق و تقویت را در کارکرد و یادگیری دانش آموزان دارد زیرا مطالعه نشان داده است که تشویق و تمجید نه تنها در پیشرفت درس مورد نظر بلکه در پیشرفت دروس دیگر نیز موثر است، به این معنی که یک نگرش مثبت نسبت به یادگیری در دانش آموزان ایجاد می کند و او را متمایل به یادگیری و کسب می نماید.
انواع تقویت کننده ها( تشویق ها)
1.تقویت کننده های نخستین
تقویت کننده هایی را که ذاتا خاصیت تقویت کنندگی دارند. تقویت کننده های نخستین یا غیر شرطی نامند. تقویت کننده های مثبت نخستین نیازهای فیزیولوژیکی جانداران را برآورده می سازند مانند آب، هوا ، خواب و غذا، تقویت کننده های منفی نخستین ذاتا خاصیت آزار دهی دارند مانند ضربه های شدید بدنی، حرارت زیاد که موجب سوختن بدن می شود و نور شدید که به چشم آزار می رساند. این دو دسته تقویت کننده مثبت و منفی تاثیر ذاتی دارن و خاصیت آنها ناشی از تجربه و یادگیری نیست استفاده از این نوع تقویت کننده ها بویژه درشرایط آموزشگاهی محدود است با این وجود کسانی که به کودکان خردسال و افراد عصبی مانده سروکار دارند می توانند از غذا به عنوان یک تقویت کننده نیرومند استفاده کنند( نشریه آموزشی- تربیتی- پیوند،ش157،ص50)
2. تقویت کننده های ثانویه یا شرطی:
این تقویت کننده ها در اصل خاصیت تقویت کنندگی ندارند. اما در اثر مجاورت با تقویت کننده های نخستین خاصیت تقویتی پیدا کرده اند، جایزه، نمره، ستاره، مدرک، مقام، پول و نظایراینها تقویت کننده های شرطی یا ثانویه هستند، تقویت کننده های شرطی در محیط آموزشگاه و خانواده کاربرد فراوان دارند و اولیا و مربیان می توانند از آنها برای مقاصد مختلف آموزشی – تربیتی استفاده کنند.
3. تقویت کننده های پته ای:
پته نوع دیگری از تقویت کننده های شرطی است. پته یک تکه کاغذ( ستاره یا ژتون) یا یک مهر پلاستیکی یا فلزی است که پس از رفتار مطلوب دانش آموز به عنوان تقویت کننده به او داده می شود. دانش آموز می تواند آن را با غذا، شیرینی، نوشابه، انجام فعالیت های مختلف و سایر تقویت کننده ها مبادله کند.
4. تقویت کننده های اجتماعی:
نمونه های تقویت کننده های اجتماعی عبارتند از: لبخند زدن، توجه کردن، تمجید کردن، نوازش کردن. این تقویت کننده ها اثر تقویتی نیرومند دارند، بسیاری از صاحب نظران این تقویت کننده ها را در ردیف تقویت کننده های شرطی قرار داده اند و معتقدند اثر تقویتی آنها ناشی از همراه بودن آنها با تقویت کننده های نخستین است. این تقویت کننده ها از وسیل معمول و قابل دسترس خانواده ها و مربیان هستند و بهتر است حداکثر استفاده از آنها را به عمل آورند( نشریه آموزشی – تربیتی پیوند ش157ص51)