پایان نامه گاه نگاری مقایسه ای سفال های پیش از تاریخ تپه پردیس و دیگر مناطق باستانی دشت تهران

تعداد صفحات: 160 فرمت فایل: word کد فایل: 10001607
سال: 1387 مقطع: مشخص نشده دسته بندی: پایان نامه تاریخ
قیمت قدیم:۲۲,۶۰۰ تومان
قیمت: ۲۰,۵۰۰ تومان
دانلود فایل
  • خلاصه
  • فهرست و منابع
  • خلاصه پایان نامه گاه نگاری مقایسه ای سفال های پیش از تاریخ تپه پردیس و دیگر مناطق باستانی دشت تهران

    پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A)

    گرایش: پیش از تاریخ

     

    1-1مقدمه

    با مروری بر تاریخچه مطالعات باستان شناختی در فلات مرکزی ایران در می یابیم که بیشتر این مطالعات در دشت قزوین و شمال شرقی فلات متمرکز بوده است و در دشت تهران تا سالهای اخیر مطالعات اندکی صورت پذیرفته است. دشت حاصلخیز تهران در شمار یکی از مناطق مهم و کلیدی باستانی است که از دوره پارینه سنگی تا بحال و بطور پیوسته جمعیت های انسانی مختلفی را در خود جای داده است. این جوامع نقش اساسی در شکل گیری اولین هسته های حکومتی در هزاره پنجم و چهارم ق .م داشته اند. همین مطالعات اندک باستان شناسی در چند دهه اخیر بیانگر اهمیت دشت تهران در دوره های تاریخی و اسلامی نیز می باشد. وجود شهرری بعنوان پایتخت ایران در دوره های مختلف تاریخی خود گواه این واقعیت است.

    نگارنده در این پایان نامه سعی در معرفی مناطقی که در سالهای اخیر مورد بررسی و حفاری قرار گرفته اند نموده است. به علت غنای سفالهای بدست آمده از تپه پردیس (که تمام ادوار مس و سنگ را شامل میشود) من به مقایسه سفالهای این تپه با طیف وسیعی از مناطق دیگر دشت تهران مانند .تپه صادق آبادی.، . معین آباد. ، فخرآباد. و غیره نموده ام. نتیجه این مطالعات پایان نامه ای است که هم اکنون در دست دارید. این پایان نامه در چهار فصل به صورت زیر تنظیم شده است،

    در فصل اول به مطالعات جغرافیایی دشت تهران پرداخته ام. به دلیل وجود ارتفاعات متعدد، دشت ری همواره از منابع آبی مطمئنی برخوردار و کانونی برای زندگی انسانها بوده است . فصل دوم به تاریخچه مطالعاتی که در گذشته در این دشت صورت گرفته اختصاص دارد. در فصل سوم به معرفی بیشتر مناطق مورد بررسی و یا حفاری شده این دشت پرداخته ام. به دلیل اهمیت تپه چشمه علی به صورت کامل به مطالعات پیش از انقلاب و پس از انقلاب آن همت گمارده ام. مهمترین این مطالعات در تپه چشمه علی توسط اشمیت[1] انجام شده که فقط دو خبرنامه با گزارشی محدود از آن منتشر شده است. با مرگ دلخراش اشمیت در سانحه هوایی نتایج کارهای او در این محوطه منتشر نشده است لذا آگاهی ما از چگونگی شکل گیری فرهنگ ها، الگوی استقرار و به طور کلی تطور فرهنگی اقتصادی اجتماعی و سیاسی جوامع این منطقه بسیار اندک بوده است. از دیگر کسانی که در بعد از انقلاب به حفاری و مطالعه در این منطقه پرداخته دکتر حسن فاضلی است که رساله دکتری ایشان به منطقه چشمه علی اختصاص داده شده است. ایشان پس از بازگشت به ایران با بررسی تصادفی که در دشت تهران انجام دادند به معرفی 12 محوطه پیش از تاریخ (مربوط به هزاره ششم تا هزاره چهارم )پرداختند که 7 محوطه برای نخستین بار شناسایی شده .(فاضلی،1380: 214). طی بررسی های انجام شده مشخص شد که در میان محوطه های پیش از تاریخی دشت تهران تپه پردیس به دلیل دارا بودن سفالهای تمام ادوار مس و سنگ از اهمیت خاصی برخوردار است بنابراین دکتر فاضلی در سال 1383به حفاری در این منطقه پرداختند و با جمع آوری نمونه های کربن 14 ،گاه نگاری مطلق این ادوار را نیز مشخص کردند (فاضلی و دیگران،1385). در نهایت در فصل چهارم نتیجه گیری و کارهای باقیمانده آورده شده است.

    1-2 ویژگی های جغرافیای دشت تهران

    ماسیف عظیم البرز که در دوران چین خوردگی الپی تکوین یافته با قللی مرتفع و دره های عمیق مانند سد عظیم قوسی شکل به طول تقریبی 600 کیلومتر بین دریای خزر و فلات مرکزی ایران واقع شده است. این دیوار عظیم در غرب به وسیله دره عمیق سفیدرود از کوههای طالش جدا شده از سوی شرق به کوههای خراسان می پیوندد و حبله رود آنرا به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم می کند. ارتفاع و عرض رشته کوههای البرز متفاوت است. عریض ترین و مرتفع ترین ناحیه این کوهستان ها قله دماوند در البرز میانی یا اصلی است و هر چه از دو سوی آن به دو طرف شرق و غرب پیش برویم هم از ارتفاع و هم از عرض آن کاسته می شود. ارتفاعات البرز دارای دو دنیای اقلیم نباتی متمایز در دو سوی شمالی و جنوبی خود می باشد. اگر بر روی یکی از قلل این کوهستان بایستیم و به دو جبهه شمالی و جنوبی بنگریم بسهولت خواهیم دید که دو قضیه متفاوت اقلیمی و پوشش گیاهی در آن به وضوح مشاهده می شود. دامنه های شمالی با پوشش انبوه از نباتات و درختان جنگلی انبوه و دامنه  جنوبی خشک و بدون درخت و نبات می باشد. چون البرز تا دریای خزر فاصله چندانی ندارد اختلاف سطح موجب پیدایش جریانات جوی و رگبارها و بارانهای طولانی شدید می شود که به طور مداوم جبهه های شمالی مشرف به دریا را مورد حمله قرار می دهد، در حالی که همین ارتفاعات غالبا مانع بزرگی برای گذشتن بخارهای دریای خزر و جریانات جوی بسوی حاشیه های جنوبی می گردد و در این صورت است که تقسیم آب و رطوبت یکی از نقش های بارز این رشته کوهستانها می باشد. دشت تهران درست در  بخش جنوبی البرز مرکزی و در ارتفاع 1191 متر از سطح دریاهای آزاد جهان قرار گرفته است. در حد شمالی این دشت رودخانه های لار ، جاجرود، و کرج جاری می باشند و البرز مرکزی را به سه قسمت تقسیم می کند.

    کوههای توچال و لواسانات که بین رودخانه های لار و جاجرود قرار دارند و مشرف به دشت ورامین هستند.کوههای شمیرانات که بین سرچشمه های جاجرود و کرج قرار دارند و بلندترین نقطه آنها قله توچال با ارتفاع 3933 متر است.رشته کوههای ممتد فیروز کوه که از هزار تا گردنه عباس آباد کشیده شده است و سر انجام به سفید کوه متصل می شود.

    مهمترین بخش دشت تهران را دشت ری تشکیل می دهد که میانگین ارتفاع آن از سطح دریا حدود 1200 متر می باشد که بتدریج از ارتفاع آن به طرف جنوب کاسته می شود و به حدود 800 متر می رسد. بخش های شمالی دشت ری را دیواره جنوبی البرز مر کزی در بر می گیرد که ارتفاع بالای 1500 متر را شامل می شود. ارتفاعات و قله های بلند این ناحیه به صورت کانون آبگیر دایمی، رودهایی را که از این ارتفاعات سرچشمه می گیرند، در طول سال تغذیه می کند. بدین ترتیب دشت ری همواره از منابع آب مطمینی در طول فصل خشک و گرم برخوردار می باشد. کوههای مرکزی و جنوبی این ناحیه عبارتند از بی بی شهربانو، نامک، سه پایه، القدر و حسن آباد. در بخش جنوبی دشت تهران دریاچه ای به نام دریاچه قم که با نامهای دیگری همانند حوض سلطان، دریاچه ساوه، و دریاچه شاهی مشهور است به مساحت تقریبی 2400 کیلومتر مربع در جنوب تهران واقع شده است. طول آن حدود 80 و عرض آن حدود 30 کیلومتر می باشد. وسعت و شکل آن متناسب با واردات و میزان بارندگی در فصول مختلف سال متفاوت است. رودخانه هایی که به این دریاچه میپیوندند عموما از جهت شمال و مغرب اند. دریاچه از طرف شرق بهکویر متصل شده و هیچ نوع وارداتی ندارد. واردات شمالی آن رودخانه هایی هستند که آبهای دامنه جنوبی البرز را جمع کرده و با حفر دره های وسیع در جلگه تهران در جنوب این جلگه به هم نزدیک شده و در مجاورت یکدیگر وارد دریاچه می شوند. اهم این رودخانه ها عبارتند رود شور، کرج، جاجرئد، حبله رود و قره سو. در دشت ری رودهای متعددی جریان دارد که مهمترین رودهای دایمی آن عبارتند از :

    جاجرود. این رودخانه از کوههای گلون بسته که جزو ارتفاعات خرسنگ کوه است، سرچشمه گرفته و پس از عبور از روستای فشم به آن می ریزد و دیگری رود دماوند است که در نزدیکی های دشت ورامین به آن می پیوندند. این رودخانه پس از مشروب ساختن دشت ورامین در جهت جنوب به مسیر خود ادامه داده و در 2 کیلومتری جنوب سالاریه به رودخانه کرج متصل می شود.

     2)رود کرج.منبع اصلی آب بخش غربی و جنوب غربی دشت تهران، رودخانه کرج می باشد که از کوههای خرسنگ کوه به ارتفاع 4183 متر سرچشمه گرفته و رودخانه های متعددی در منطقه کوهستانی همانند ولات رود، وارنگ رود، رود گچسر و شهرستانک را می توان نام برد که در طول مسیر رودخانه به آن می پیوندند. این رود پس از مشروب نمودن دشت کرج وارد جلگه شهریار شده و اراضی شهریار را مشروب می نماید. این رود پر آب که در واقع به عنوان پرآب ترین رود سلسل جبال جبهه جنوبی البرز محسوب می شود، در کوهستان رود دایمی و در دشت پایکوهی و در مجاورت مسیله، از ویژگی رودهای اتفاقی برخوردار است. طول رود کرج حدود 220 کیلومتر می باشد و بازده متوسط آن 17 متر مکعب در ثانیه است که این مقدار در تابستان و اوایل پاییز کمتر، و در زمستان و اوایل بهار بیشتر می شود. آب این رودخانه از بارانهای فصلی ، و ذوب برفهای کوهستانی تامین می شود. رود کرج در مسیر خود که جهت شمال غربی-جنوب شرقی دارد و به موازات رود شور به جریان خود ادامه می دهد و ضمن یک گردش قوسی شکل به سمت جنوب متمایل می گردد و در 20 کیلومتری سالاریه به رود جاجرود ملحق می شود.

    دشت تهران با توجه به ارتفاع و شرایط جغرافیایی که از یک طرف بین رشته کوه البرز و از طرف دیگر منطقه بیابانی آنرا محصور کرده است از پوشش گیاهی یکسانی برخوردار نیست. مناطقی که بین 1000 تا 1300 متری واقع شده اند بواسطه کمی بارندگی و طولانی بودن فصل خشک، تنها گیاهانی که قادر به تحمل چنین شرایط دشواری باشند، امکان رویش پیدا می کنند در دشت تهران با توجه به سردی هوا در زمستان و خشکی آن در تابستان موانعی که پوشش قابل ذکر گیاهی داشته باشند وجود ندارد. در واقع پوشش گیاهی در دشت تهران عبارتند از: انواع بوته های خاردار, خشخاش، یونجه، کتیرا، خارشتر، انواع بوته های گز و انواع گیاهان خانواده گندمیان. دشت تهران نه تنها تحت تاثیر عوامل کلی اقلیمی مانند عرض جغرافیایی، ارتفاع و فاصله از دریاها و آبهای بزرگ جهان، تحت تاثیر سه نوع توده هوای مختلف است که عبارتند از:

    توده هوای محلی

    توده هوای غربی و شمالی

    توده هوای شرقی

    میزان متوسط بارش باران در تهران حدود 216 میلیمتر است. این بارندگیها بیشتر در ماههای آذر و دی بیشتر است.در کوهپایه های جنوبی ارتفاعات البرز بواسطه ارتفاع بیشتر مقدار بارندگی بیشتر می شود و با دشتهای حاشیه کویر متفاوت است چگونگی وزش باد در دشت تهران و نقاط اطراف آن با موقعیت جغرافیایی خود کاملا مرتبط است. در واقع می توان سه نوع منطقه جغرافیایی متفاوت از هم را در دشت تهران برشمرد که عبارتند از :

    منطقه کویر قم

    دشتهای حاشیه کویر در جنوب و جنوب شرق

    کوهستانهای مرتفع البرز و تپه ماهور های دامنه جنوبی آن در شمال.

    (فاضلی،1378، 3- 6)      (بدیعی،1362، 14 -10)

    فصل دوم

    مروری برتاریخچه مطالعات باستان شناسی در دشت تهران

    2-1نظری به تاریخ مطالعات باستان شناسی در دشت تهران

    بررسی های باستان شناختی در تپه چشمه علی با ورود دمورگان باستان شناس فرانسوی به این منطقه آغاز شد.(واندنبر،1959، . 121). وی در سالهای 1291و 1292 ه.ش نخستین بار دست به تحقیقات باستان شناختی در این محوطه زد. تحقیقات دمورگان را در سال 1303 ه.ش دایت وابسته امور سفارت فرانسه در ایران دنبال کرد.در سال 1312 ه.ش اریک اشمیت پس از پایان کاوش در تپه حصار از طرف موزه دانشگاه فیلادلفیا با مشارکت موزه هنرهای زیبای شهر بوستون و بنیاد ویلیام بویس به سرپرستی هیئت باستان شناختی ری در جنوب تهران منصوب شد. این حفاری طی سالهای 15-1313 ه.ش در سه فصل انجام شد اما بر اثر در گذشت اشمیت در سال 1964 نتیجه این کاوش مهم که از قدیمی ترین زمانها تا سده نهم هجری دوران اسلامی را در بر می گیرد تاکنون به چاپ نرسیده است. تنها اطلاعات قابل استفاده از این حفریات گزارشهای کوتاه بسیار کوتاهی است که در بولتن موزه دانشگاه فیلادلفیا چاپ شده است. کاوشهای اشمیت در چشمه علی مشخص نمود که جوامعی در حدود 7000 سال قبل در پایکوه های جنوبی دشت تهران استقرار یافته بودند که مشخصه فرهنگی آنان سفال قرمز رنگی بوده است که بعدها بنام سفال نوع چشمه علی معروف گشت. نخستین طبقه بندی دوره های فرهنگی تپه چشمه علی را با توضیحاتی کلی که از چند سطر تجاوز نمی کند کاوشگر آن اریک اشمیت در سال 1316 ه.ش ارائه کرد.(اشمیت،1935-1936)

    براساس این طبقه بندی که پیش از چاپ نتیجه حفریات تپه سیلک در سال 1317 ه.ش انجام شد فرهنگ چشمه علی به دو دوره تقسیم شده است. دوره قدیمتر همزمان با تپه آنو در ترکمنستان ( دارای سفال های از نوع سیلک I ) ودوره جدیدتر I که خود به دو زیر دوره IA  و IB  تقسیم شده همزمان با دوره IA  و IB  تپه حصار است.(اشمیت 1936). یکی دیگر از پژوهشگرانی که با مطالعه آثار به دست آمده از چشمه علی و احتمالا استفاده از دست نوشته های اشمیت اطلاعات ارزشمندی در اختیارمان قرار داده است  دونالد مک کان است که در کتاب یادمانی "لایه  نگاری مقایسه ای ایران باستان " و دو اثر مهم دیگر خود اساس مطالعات بعدی درباره چشمه علی از جمله مطالعات گاهنگاری آثار پیش از تاریخ چشمه علی را پایه گذاری کرد وی در سال 1942 در جدول طبقات پیش از تاریخی ایران دوره های فرهنگی تپه چشمه علی را  به طور کلی به دو دوره IA  و IB  تقسیم کرد.(مک کان،1942،1957) (ملک شهمیرزادی ،1378، 353)

     

     

  • فهرست و منابع پایان نامه گاه نگاری مقایسه ای سفال های پیش از تاریخ تپه پردیس و دیگر مناطق باستانی دشت تهران

    فهرست:

    فصل اول : ویژگی های جغرافیایی دشت تهران

    1-1 مقدمه ............................................................................. 2

    1-2 ویژگی های جغرافیایی دشت تهران .......................................... 4

     

    فصل دوم : مروری بر تاریخچه مطالعات باستان شناسی در دشت تهران

    2-1 نظری به تاریخ مطالعات باستان شناسی در دشت تهران ................. 9

     

    فصل سوم : معرفی استقرارهای دشت تهران

    3-1 تپه صادق آبادی ................................................................ 16

    3-1-1 توصیف سفال ............................................................... 17

    3-1-1-1 نقوش هندسی ............................................................ 18

    3-1-1-2 نقوش حیوانی ............................................................ 18

    3-2 تپه فخر آباد ..................................................................... 19

    3-3 تپه معین آباد .................................................................... 20

    3-4 تپه  نوده ........................................................................ 21

    3-5 تپه ده ماسین .................................................................... 22

    3-6 تپه احمد آباد .................................................................... 23

    3-7 تپه ارسطو ...................................................................... 25

    3-7-1 تپه پیش از تاریخی ارسطو ............................................... 25

    3-7-2 سفال .......................................................................... 27

    3-8 تپه پویینگ...................................................................... 30

    3-8-1 تپه پویینگ .................................................................. 30

    3-8-2 تاریخچه مطالعات تپه پویینگ ............................................ 31

    3-9 تپه مافین آباد ................................................................... 34

    3-10 تپه شغالی پیشوا .............................................................. 35

    3-10-1 سفال ........................................................................ 36

    3-11 تپه سفالین پیشوا.............................................................. 37

    3-11-1 محوطه باستانی سفالین .................................................. 37

    3-12 تپه چشمه علی ............................................................... 38

    3-12-1 تاریخچه و نتایج حفاری چشمه علی ................................... 38

    3-12-2 نقش سفال ................................................................. 47

    3-12-2-1 نوسنگی جدید .......................................................... 47

    3-12-2-2 کالکولتیک انتقالی ....................................................... 48

    3-12-2-3  کالکولتیک جدید  ....................................................... 55

    3-13 تپه پردیس .................................................................... 59

    3-13-1 لایه نگاری تپه پردیس .................................................. 60

    3-13-2 گاه نگاری نسبی تپه پردیس بر اساس ترکیب سفالها ................ 64

    3-13-3 گاه نگاری مطلق تپه پردیس ............................................ 66

    3-13-4 توصیف سفال ............................................................. 67

    3-13-4-1 دوره پارت ............................................................. 68

    3-13-4-2 دوره کالکولتیک قدیم ................................................... 69

    3-13-4-3 دوره انتقالی کالکولتیک ................................................ 70

    3-13-4-4 دوره نو سنگی جدید .................................................. 79

     

    فصل چهارم : گاه نگاری مقایسه ای سفالها تپه پردیس و

     مقایسه آن با استقرارهای پیش از تاریخ دشت تهران

    4-1 نتیجه گیری ..................................................................... 85

    4-2 دوره نوسنگی جدید ............................................................ 86

    4-3 دوره انتقالی کالکولتیک ........................................................ 87

    4-4 دوره کالکولتیک قدیم ............................................................ 88

    منابع................................................................................... 160

    .

    منبع:

    فاضلی، حسن، بررسی استقرارهای دوران نوسنگی و کالکولتیک در دشت ری، 1378

    ملک شهمیرزادی، صادق، ایران در پیش از تاریخ، 1378، چاپ اول، تهران، معاونت پژوهشی میراث فرهنگی کشور.

    حاتمی،ابوالقاسم،گزارش پژوهشی بررسی و شناسایی آثار باستانی-فرهنگی حوزه فرمانداری ورامین،1382،جلد چهارم،اداره کل میراث فرهنگی استان تهران

    افروند،پوربخشنده،قدیر،خسرو،گزارش پژوهشی بررسی و شناسایی آثار باستانی و تاریخی-فرهنگی حوزه فرمانداری ری،1381،جلد سوم،اداره کل میراث فرهنگی استان تهران

    حاتمی،ابوالقاسم،گزارش پژوهشی بررسی و شناسایی آثار باستانی-فرهنگی حوزه فرمانداری ورامین،1382،جلد پنجم،اداره کل میراث فرهنگی استان تهران

    فاضلی،حسن،مجله علمی پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران،1380.

    فاضلی نشلی، حسن، کانیگهام، رابین ، ولی پور، حمید رضا، یانگ روث، گیلمور، گوین، مقصودی، مهران، 1386،  گزارش مقدماتی فصل دوم کاوش محوطه باستانی تپه پردیس85-1384، گزارش­های باستان شناسی (7)، ویژه نامه نهمین گرد همایی باستان شناسی ایران، جلد اول، صفحه 406-437

    حصاری مرتضی، اکبری حسن،گزارش مقدماتی کاوش محوطه باستانی سفالین پیشوا ،گزارشهای باستان شناسی (7)،1386، جلد اول، پژوهشکده باستان شناسی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری

    حصاری مرتضی ، علی یاری احمد، اکبری حسن، گزارش لایه نگاری و تعیین حریم در محوطه باستانی شغالی پیشوا، گزارشهای باستان شناسی (7)،1386، جلد اول، پژوهشکده باستان شناسی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری

    10- فاضلی نشلی، حسن؛ 1385، باستان شناسی دشت قزوین از هزاره ششم تا هزاره اول قبل از میلاد، انتشارات دانشگاه تهران

    11- فاضلی نشلی،حسن،1383،گزارش مقدماتی کاوش محوطه باستانی تپه پردیس و بررسی های باستان شناسی دشت تهران

    13-علی محمد اسفندیاری، آذرمیدخت ،1378،جایگاه فرهنگ چشمه علی در فلات مرکزی ایران، انتشارات سازمان میراث فرهنگی

    13- Fazeli, N. H, Coningham, R.A.E. and Batt C.M. 2004, Cheshmeh-Ali Revisited: Towards an Absolute dating of the Late Neolithic and Chalcolithic of Iran’s, Iran, 13-23

    14- Coningham, R. A, Fazeli N. H; Ruth. et al, R, 2006, Socioeconomic Transformations: Settlement Survey of the Tehran Plain and Excavation at Tepe Pardis,  IRAN, 33-62

    15- Fazeli, N. H, Coningham, R. L, Young, R. L. Gillmore, G. K, Magsodi, M. Reza, H; 2007, Socio-economic Transformations of the Tehran Plain: Final Season of Settlement Survey and Excavations at Tepe Pardis,  IRAN, 267-286

    16- Fazeli,N.H.2001,An investigation of craft specialization and cultural complexity of the late Neolithic and chalcolithic periods in the Tehran plain.

    .

ثبت سفارش
عنوان محصول
قیمت