مقدمه
استان خراسان با مساحتی حدود ۳۱۳۰۰۰ کیلومتر مربع حدود ۲۰ ٪ خاک کشور را تشکیل می دهد . متوسط بارندگی استان به میزان ۱۶۰ میلیمتر برآورد شده است که بین ۸۰ میلیمتر در جنوب و۴۰۰ میلیمتر در شمال استان متغیر است . میزان متوسط بارندگی در استان تقریبا معادل ۶۴ ٪بارندگی کشور است و ۱٨ ٪ بارندگی جهان است .
بنابراین خراسان جزء مناطق خشک کشور بشمار می آید و استحصال آب نقش حیاتی در زندگی مردم دارد .
میزان آب استحصال شده از منابع آبهای سطحی و زیر زمینی معادل ۹⁄۱۱ میلیارد متر مکعب می باشد که از این مقدار ۲⁄۹ میلیارد متر مکعب از منابع زیرزمینی و ۳ میلیارد متر مکعب از منابع سطحی مورد استفاده قرار می گیرد .
علاوه بر آن حدود ۵⁄۱ میلیارد مترمکعب از جریانهای سطحی از مرزها خارج یا وارد کویر می گردد لذا استان خراسان در زمینه منابع آب و مدیریت بر آن نیاز به سرمایه گذاری بیشتری دارد .
از طرفی بالاترین میزان برداشت از منابع آبهای زیرزمینی کشور از دشتهای خراسان انجام میگیرد و ۳۱ ٪ دشتهای ممنوعه کشور در این استان قرار دارد .همین امر باعث ایجاد دغدغه هایی برای مسئولین در جهت تامین آب شرب شهرستانهای استان شده است .
به همین جهت باید برای جلوگیری از ایجاد بحران، برنامه هایی مدون درزمینه استفاده بهینه از آب دشتهای استان انجام پذیرید .
در این پروﮊه سعی شده است با توجه به سطح زیر کشت بهینه ای که بر اساس الگوی کشت و دیگر عوامل موثر، بدست می آید به همراه آن سیستم استفاده بهینه ازآب نیز معین شود و در نتیجه توجیه اقتصادی با تجزیه و تحلیل اطلاعات ، مطالعه و بررسی گردیده و نتیجه آن مشخص گردد.
فصل اول
برنامه را می توان دستور کاری برای عملیات و فعالیت آینده دانست .و با توجه به گسترش جغرافیایی ممکن است منطقه ،استان یا کشور را در بر بگیرد .
همچنین برنامه ها دارای اهدافی هستند که می توانند بر اساس نیازهای اصلی جامعه اولویت بندی ، سپس بررسی و انتخاب گردند.
۱−۱مراحل برنامه ریزی
می توان مراحل مختلف برنامه ریزی را به شکل زیر بیان نمود .
الف: تعیین هدف و تشریح اهداف اصلی و فرعی:
بطورکلی هر برنامه ای دارای هدف یا اهدف اصلی می باشد و برای نیل به آنها با توجه به محدودیتهای اجتماعی سیاسی فرهنگی اقتصادی کوتاهترین راه حلهای مساله تشریح می گردند .
ب: شناخت مساله و تشریح آن:
در این مرحله قسمتهای مختلف مساله و هدف شناخته شده و رابطه بین مساله و محیط شامل نیازها امکانات وسایل منافع هزینه ها درآمدها موانع و محدودیتها تشریح می شود .
ج:شناسائی راه حلها و ارزیابی اثرات طرح:
شناسائی راه حلهای مختلف و ارزیابی اثرات هر یک از آنها ، بعمل آمده و تخمین هزینه ها و تاثیرات آتی هر راه حل جهت وصول به اهداف مورد توجه و بررسی قرار می گیرد .
به عبارتی می توان گفت در این مرحله شناخت گزینه ها و گزینه یابی صورت میگیرد.
د: تحلیل گزینه ها و انتخاب بهترین گزینه :
در این مرحله معیارها وروشهای مقایسه گزینه ها و ارزیابی قطعی تاثیرات طرح صورت میگیرد و باید کوشش نمود که بهترین راه حل یا برنامه برای رسیدن به هدف نهایی انتخاب شود .
برای ارزیابی و انتخاب بهترین گزینه ، اثرات هزینه پروزه های کوتاه وبلند مدت ملاحظه شود و توجه به راه حلهای مختلفی که برای نیل به هدف وجود دارد ، ارزیابی های لازم توسط تصمیم گیران صورت گرفته و بهترین راه حل انتخاب گردد.
ﻫ: انتخاب روش کار:
جزئیات عملیات مختلفی که در طرحهای انتخابی باید صورت گیرد ، کاملا بررسی می شود و برای هرقسمت برنامه ، منابع مورد لزوم اختصاص یافته و ضمن رعایت ترتیب فعالیتهای برنامه لازم است هماهنگی بین فعالیتهای گوناگون هر قسمت برنامه ایجاد شود .
هماهنگی بین اهداف و منابع
بین اهداف و منابع و امکانات می بایست هماهنگی ، تناسب و تعادل لازم وجود داشته باشد و در صورت عدم هماهنگی بین آنها ، به احتمال زیادبرنامه دچار تنگنا شده و اجرا نخواهد شد و بروز اینچنین تنگناها در حین اجرای برنامه باعث می گردد که برنامه از مسیر خود خارج گردیده و ممکن است حتی گاهی درست در جهت عکس هدفهای اولیه حرکت کند .
هماهنگی در زمان اجرای برنامه
این امر موجب می شود مشکلی در زمان اجرا و بهره برداری قسمتهای مختلف برنامه بروز نکند چون تاخیر در اجرای هر قسمت از برنامه باعث عقب افتادگی در قسمتهای دیگر می شود .
هماهنگی در رعایت حق تقدم اجرای برنامه
رعایت حق تقدم و تاخیر در قسمتهای مختلف برنامه از نظر اجرا و بهره برداری دارای اهمیت لازم می باشد و اگر هماهنگی در این زمینه به نحو مطلوب انجام نگیرد باعث ایجاد مشکلات عدیده ایدر زمان اجرا وبهر برداری از مجموعه برنامه خواهد شد .
و: بهینه سازی برنامه:
بهینه سازی برنامه به مفهوم توزیع مناسب منابع و امکانات و انتخاب صحیح وسایل اجرای برنامه،بنحوی که بیشترین فایده از لحاظ برآورد هدفها و کمترین صرف زمان ،امکانات و منابع بدست آید .
امروزه عمل بهینه سازی بوسیله ابزارهای ریاضی و بکارگیری کامپیوتر انجام میشود.
شش مرحله فوق جزء مراحل برنامه ریزی در بخش شناخت و بررسی مطالعات طرح می باشد و دو مرحله ۱ اجرا ٢ مدیریت بهره برداری و ارزیابی ، به شش مرحله فوق به عنوان مراحل هشتگانه برنامه ریزی می گردد و حال به بخش دیگری از فرآیند برنامه ریزی بنام سطوح برنامه ریزی می پردازیم .
۱ −٢ سطوح برنامه ریزی
سطوح مختلف برنامه ریزی بشرح زیر می باشد :
الف : برنامه ریزی در سطوح کلی :
برنامه ریزی در سطح کلی ، ابزاری سیاسی جهت ایجاد و حفظ هماهنگی بین برنامه های بخشهای مختلف و مناطق و استانها و از طرفی با کل منابع اقتصادی کشور می باشد .
تهیه و بکارگیری چهار چوب برنامه کلان در برنامه ریزی، ارتباط کلی و منطقی برنامه های بخشهای مختلف را برقرار نموده و یک برنامه کلی انسجام یافته و هدفدار ومتناسب با منابع اقتصادی کشور ارائه می دهد .
ب: برنامه ریزی در سطح بخشها :
اقتصاد کشو،ر به چند بخش اصلی تقسیم می شود که هر بخش به تعدادی بخش فرعی تقسیم میگردد، بنحوی که جمع بخشهای فرعی، بخش اصلی را تشکیل داده و جمع بخشهای اصلی ، کل اقتصاد کشور را شامل می شود .
برنامه ریزی در سطح بخشها ، منابع محدود مانند سرمایه نیروی انسانی ، سرمایه مالی و... را بشکلی بین بخشها توزیع می نماید که هدفهای آنان از حیث تولید ، مصرف ، سرمایه گذری ، واردات ، صادرات و اشتغال تحقق یابد.
ج:برنامه ریزی طرحها :
در برنامه ریزی طرحها غالبا ابعاد اجرایی برنامه مانند زمان شروع و انجام طرح، محل اجرا و مجری طرح معین می شود و طرحها ممکن است جزء طرحهای ملی ویا منطقه ای یا استانی باشد .
د:برنامه ریزی منطقه ای:
کل اقتصاد کشور را میتوان به مناطق جغرافیایی یا استانی نیز تقسیم نمود در اینصورت برنامه کلان بر حسب بخشها و مناطق تفکیک می شود در اینگونه برنامه ریزی از برنامه هر بخش سهم هر منطقه تعیین شده و جمع برنامه مناطق با برنامه ملی و بخشها هماهنگ و سازگار است .