موقعیت زن در جامعه
مقتضیات ایجاب می کند که بسیاری از مسائل بعداً مورد ارزیابی قرار می گیرد و به ارزیابیهای گذشته بسنده شود.
«نظام حقوق و تکالیف خانوادگی» از جمله این سلسله مسائل است. در این عصر به عللی فوض شده که مسئله ای اساسی در این زمینه «آن دی» زن و «تساوی حقوق» او با عدد است، همه ی مسائل دیگر فرع این دو مسئله است. قدهای فلاسفه، فلسفه ی زندگی خانوادگی را بخش مستقلی از «حکمت علمی» می شوند و معتقد به منطق و معیار جداگانهای برای این بخش از حیات انسانی بوده اند. افلاطون در رساله جمهوریت، و ارسطو در کتاب سیاست و بوعلی در کتاب اشفا با چنین دیدی و از این زاویه به موضوع نگریسته اند.
در مورد حقوق زن در اجتماع نیز قطعاً چنین تردید و پرسشی در اجتماع هست که آیا حقوق طبیعی انسانی زن و مرد همانند و متشابه است یا نا همانند و نا متشابه یعنی آیا خلقت و طبیعت که یک سلسله حقوق به انسان ها ارزانی داشته است. آن حقوق را دو جنسی آفریده است یا یک جنسی؟ آیا «ذکوریت» و «انوثیت» در حقوق و تکالیف اجتماعی راه یافته است یا از نظر طبیعت و در منطق تکوین و آفرینش، حقوق یک جنسی است؟ در دنیای غرب، از قرن هفدهم به بعد، پا به پای نهضتهای علمی و فلسفی، نهضتی در زمینه ی مسائل اجتماعی و به نام «حقوق بشر» سورت گرفت. نویسندگان و متفکران قرن هفدهم و هجدهم افکار خویش را درباره ی حقوق طبیعی و فطری و غیر قابل سلب بشر با پشنکار قابل تحسینی در میان مردم پخش کردند.
ژان ژاک روسو و ولتر و منتسکیو از این گروه نویسندگان و متفکرانند. این گروه حق عظیمی بر جامعه بشریت دارند. شاید بتوان ادعا کرد که حق اینها بر جامعه بشریت از حق مکتشفان و مخترعان بزرگ کمتر نیست.
اصل اساسی مورد توجه این گروه این نکته بود که انسان بالفطره و به فرمان خلقت و طبیعت، واجد یک سلسله حقوق و آزادی هاست. این حقوق و آزادی ها را هیچ فرد یا گروه به هیچ عنوان و با هیچ نام نمی توانند از مرد یا قومی سلب کنند، حتی خود صاحب حق نیز می تواند به میل و اراده ی خود، آن ها را به غیر منتقل نماید و خود را از این ها عریان و منسلخ سازد. و همه ی مردم: اعم از حاکم و محکوم، سفید و سیاه، ثروتمند و مستمند در این حقوق و آزادی با یکدیگر «متساوی» و برابرند.
این نهضت فطری و اجتماعی. ثمرات خود را ظاهر ساخت، اولین بار در انگلستان و سپس در امریکا و بعد در فرانسه به صورت انقلابها و تغییر نام ها و امضاء اعلامیه بروز و ظهور نمود و به تدریج به نقاط دیگر سرایت کرد.
در قرن نوزدهم افکار تازه ای در زمینه حقوق انسانها در مسائل اقتصادی و اجتماعی و سیاسی پیدا شد و تحولات دیگری رخ داد که منتهی به ظهور سوسیالیزم و لزوم و لزوم تخصیص منافع به طبقات زحمتکش و انتقال حکومت از طبقه ی سرمایه دار به مدافعان طبقه ی کاگر گردید.
تا اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، آنچه درباره حقوق انسان ها گفتگو شده و یا عملاً اقدامی صورت گرفته مربوط است به حقوق ملتها در برابر دولت ها و یا حقوق طبقه ی کاگر و زحمتکش در برابر طبقه ی کارفرما و ارباب. در قرن بیستم مسئله «حقوق زن» در برابر «حقوق مرد» مطرح شد و برای اولیت بار در اعلامیه ی جهانی حقوق بشر که پس از جنگ جهانی دوم در سال 1938 میلادی از طرف سازمان ملل متحد منتشر گشت تساوی حقوق زن و مرد صریحاً اعلام شد.
در همه نهضتهای اجتماعی غرب، از قرن هفدهم تا قرن حاضر، محور اصلی دو چیز بوده «آزادی» و «تساوی» و نظر به اینکه نهضت حقوق زن در غرب، دنباله ی سایر نهضت ها بود، و بعلاوه تاریخ حقوق زن در اروپا از نظر آزادی ها و برابری ها فوق العاده مرارتبار بود، در این مورد نیز، جز درباره «آزادی» و «تساوی» سخن نرفت.
پیشگامان این نهضت، آزادی زن و متساوی حقوق او با مرد مکمل و متصم نهضت حقوق بشر که از قرن هفدهم عنوان شده بود دانستند و مدعی شدند که بدون تأمین آزادی زن و تساوی حقوق او با مرد سخن از آزادی و حقوق بشر بی معنی است، و بعلاوه، همه ی مشکلات خانوادگی ناشی از عدم آزادی زن و عدم تساوی حقوق او با مرد است و با تأمین این جهت، مشکلات خانوادگی یک جا حل می شود.
آنچه اذهان را به خود معطوف ساخته بود همان تعمیم اصل آزادی و اصل تساوی در مورد زنان نسبت به مردان بود. به عبارت دیگر: در مورد حقوق زن نیز تنها موضوع بحث «حقوق طبیعی و فطری و غیر قابل سلب بشر» بود و بس. همه ی سخن مادر اطراف این یک مطلب دور زد که زن با مرد در انسانیت شریک است و یک انسان تمام عیار است. پس باید از حقوق فطری و غیر قابل ساب بشر، مانند مرد، و برابر با او برخوردار شود.
زن از آن جهت که انسان است مانند هر انسان دیگر آزاد آفریده شده است و از حقوق مساوی بهرمند است، ولی زن انسانی است با چگونگی های خاص و مورد انسانی است با چکونگی های دیگر، زن و مرد در انسانیت «برابرند» ولی دو گونه انسانند، با دو گونه خصلتها و دوگونه روانشناسی . و این اختلاف ناشی از عوامل جغرافیایی و یا تاریخی و اجتماعی نیست، بلکه طرح آن در متن آفرینش ریخته شده. طبیعت از این دو گونگیها هدف داشته است و هرگونه عملی بر ضد طبیعت و فطرت عوارض نا مطلوبی به بار می آورد. ما همانطور که آزادی و برابری انسان ها- و از آن جمله زن و مرد- را از طبیعت الهام گرفته این، درس «یک گونگی» حقوق زن و مرد را باید از طبیعت الهام بگیریم.
شک نیست که قرن ما یک سلسله بدبختی ها را از زن گرفت، ولی سخن در این است که یک سلسله بدبختی های دیگر برای او ارمغان آورد. چرا؟ آیا زن محکوم است به یکی از این دو بدبختی و جبراً باید یکی را انتخاب کند؟ یا هیچ مانعی ندارد که هم بدبختی های قدیم خود را طرد کند و هم بدبختی های جدید را ؟
حقیقت اینست که هیچ جبری وجود ندارد، بدبختی های قدیم غالباً معلوم این جهت بود که انسان بودن زن به فراموشی سپرده شده بود و بدبختی های جدید از آن است که عمداً یا سهواً زن بودن و موقع طبیعی و فطریش، رسالتش، تقاضاهای غریزیش استعداد های ویژه اش، به فراموشی سپرده شده است
عجب این است که هنگامی که از اختلاف فطری و طبیعی زن و مرد سخن می رود ، گروهی آنرا به عنوان نقص زن و مرد و بالاخره چیزی که موجب یک سلسله برخوردها برای فرد و یک سلسله برخوردهای برای فرد و یک سلسله محرومیت ها برای زن است تلقی می کنند ، غافل از اینکه نقص و کمال مطرح نیست ، دستگاه آفرینش نخواسته یکی را کامل و دیگری را ناقص ، یکی را برخوردار و دیگری را محروم و مجنون بیافریند. این گرو ، پس از این تلقی منطقی و حکیمانه ! می گوید بسیار خوب حالا که در طبیعت چنین ظلمی بر زن شده و ضعیف و ناقص آفریده شده آیا ما هم باید مزید بر علت شویم و ظلمی بر ظلم بیافرینیم؟ آیا اگر وضع طبیعی زن را به فراموشی بسپاریم انسانی بر عمل نکرده ایم.
اتفاقاً قضیه بر عکس است ، عدم توجه به وضع طبیعی و فطری زن موجب ایمال شدن حقوق او می گردد. قرآن کریم ، به اتفاق دوست و دشمن ، احیا کننده ی حقوق زن است. مخالفان ، لااقل این اندازه اعتراف دارند که قرآن در عصر توولش گام های بلندی به سوء زن و حقوق انسانی او برداشت. ولی قرآن هرگونه نام احیای زن به عنوان انسان و شریک مرد را به فراموشی نسپرد. به عبارت دیگر ، قرآن زن در قرآن همان زن در طبیعت است . این دو کتاب بزرگ الهی – یکی تکوینی و دیگری تدوینی – با یکدیگر منطبق اند.
در این سلسله مطالعات اگر کتر مفید و تازه ای صورت گرفته باشد توضیح این انطباق و هماهنگی است.
اسلام بزرگترین خدمت را مسبت به جنس زن انجام داد. خدمت انسان به زن تنها در ناحیه سلب اختیار داری مطلق پدران نبود. بطور کلی به او حیرت داد ، شخصیت داد ، استقلال فکر و نظر داد ، حقوق طبیعی او را به رسمیت شناخت. اما گامی که اسلام در طریق حقوق زن برداشت با آنچه در غرب زمین می گذرد و دیگران از آن ها تقلید می کنند دو تفاوت اساسی داد. اول ناحیه ی روانشاسی زن و مرد: اسلام در این زمینه اعجاز کرده است.
تفاوت دوم در اینست که اسلام در عین آنکه زنان را بحقوق انسانیشان آشنا کرد و به آن ها شخصیت و حریت و استقلال داد. هرگز آن ها را به قصد تمرد و عصیان و طغیان و بدبینی نسبت به جنس مرد و زن مرد وادار نکرد.
مقام انسانی زن از نظر قران
* اسلام اصل مواسات انسان ها را درباره زن و مرد نیز رعایت کرده است.
* اسلام اصل با تساوی حقوق زن و مرد مخالف نیست ، با تشابه حقوق آن ها مخالف است.
* اسلام نظریات تحقیر آمیزی که نسبت به زن وجود دارد منسوخ کرده است.
* قرآن در داستان های خود توازن را حفظ کرده ، قهرمانانداستان ها را منحصر به مردان نکرده است.
* زن اگر بخواهد از حقوقی مساوی با مرد بهره مند شود باید مشابهات حقوقی با مرد را از میان ببرد
* علمای اسلام با تبیین اصل (عدل) پایه ی فلسفه حقوق را بنا نهادند.
* شرقی ، انسانیت را در گذشت و نیکی کی بیند و غربی در به دست آوردن حقوق
* اعلامیه ی حقوق بشر ، فلسفه است نه قانون ، باید به تصدیق فیلسوفان برسد نه به تصویب نمایندگان.
* احترام به انسان مه اساس