گزارش کارآموزی طرح هادی روستای صمدیه شهرستان نیشابور

مقد مه

اشکال زندگی انسان ها معمولاَ به سه صورت شهر نشینی ,روستا نشینی و کوچ نشینی تقسیم می شود. صرف نظر از جمعیت اندک کوچ نشین , جمعیت کشور ها , در روستا ها و شهر ها ساکنند . در تفکر و نگرش سیستمی مناطق روستایی به عنوان یک سیستم , کلیت خود را از وظایفی کسب می کنند که زیر مجموعه های اولیه سیستم یعنی , انسان ساکن در روستا و محیط طبیعی در تقابل و ارتباط با یکدیگر نقش ایفا می کنند . نظر به این که در هر سیستمی تغییر در نقش و وظایف یک جزء در کلیت سیستم اثر می گذارد , لازم است سازماندهی فضای زندگی با ساختار و مکانیسم هر مکان و استفاده از منابع زمینی در چار چوب واقعیت های نهفته در منابع صورت گیرد تا بر اساس قوام و تعادل ، سیستم لطمه نبیند . محیط روستایی پذیرای تعداد مشخصی از جمعیت است و تعادل تا زمانی برقرار است که جمعیت بیشتر از توان های روستا نباشد. محیط روستایی شامل محیط طبیعی یعنی مراتع , مزارع , باغات و محیط مسکونی یعنی بخش فیزیکی و کالبدی روستا است . عدم توجه به کاربری بهینه در محیط فیزیکی و کالبدی , زیان محیط طبیعی را در پی خواهد داشت . چه بسا ساخت و ساز بی رویه و ناموزون و پراکنده مسکن در روستا باعث نابو دی اراضی مرغوب کشاورزی شده است . در همین حال مساکن روستایی ضمن وضعیت نامناسب از نظر اصول معماری و کیفیت ابنیه , با استقرار نا مناسب , توزیع نا مناسب خدمات و ناهمگونی و آشفتگی شبکه معماری را موجب شده است.

با توجه به مسایل فوق و مشکلات جانبی ناشی از آن مانند معضلات بهداشتی , طرح های بهسازی یا هادی روستایی تحت تاثیر کنفرانس ونکور کاناداکه بر بهسازی محیط روستایی و سکونتگاهها تاثیر داشته است مورد توجه قرار گرفت و تا کنون تعداد زیادی از روستا ها بهسازی شده و مطالعات طرح هادی روستا های دیگری انجام شده و یا در دست انجام است . روستای صمدیه نیز با توجه به موقعیت و حجم جمعیتی و توان اقتصادی از جمله روستاهایی است که اجرای طرح هادی در آن ضرورت داشته و ایفای نقش بین راهی به آن اهمیت ویژه ای بخشیده است.

در این جا لازم می داند از همکاری و مساعدت مدیر و کارشناسان محترم معاونت عمران روستایی بنیاد مسکن خراسان , اعضای محترم شورای اسلامی روستای صمدیه و روستاییان کوشا که در طی انجام مطالعات این طرح بی دریغ یاری نموده اند سپاسگذاری گردد .

فصل اول

شناخت و ارزیابی وضع موجود

معرفی اجمالی شهرستان

موقعیت جغرافیایی شهرستان

شهرستان نیشابور درمرکزاستان خراسان  رضوی دردامنه‌های جنوبی کوههای بینالود، یکی ازکهن‌ترین مناطق ایران واز مظاهر تمدن عظیم اسلامی است ، که روزگاری مرکز خراسان نیزبوده است. این شهرستان از دیرباز به علت موقعیت جغرافیایی و واقع شدن در مسیر جاده ابریشم همواره به عنوان مهمترین مرکز تجارت صنعت ، علم وکانون مبادله فرهنگی شناخته می شده وبه موازات وجود امکات طبیعی ، اقتصادی واجتماعی همواره مورد تهاجم اقوام و قبایل مختلف بوده وهجوم قوم مغول موجب ویرانی کامل آن شد. شهر قدیم نیشابور در قسمت جنوب شرقی نیشابور فعلی گسترش داشته است.

شهرستان نیشابور در 6و ْ58 در تا 19  و ْ59 طول ودر 35و ْ35  تا 58و ْ36 عرض جغرافیایی گسترده شده است . این شهرستان از شمال به شهرستانهای چناران وقوچان از شرق به شهرستان مشهد از جنوب به شهرستانهای تربت حیدریه وکاشمر واز غرب به شهرستانهای سبزوار واسفراین محدود شده و مساحت آن 8850 کیلومترمربع است. مرکز این شهرستان، شهر نیشابور است و در فاصله 122 کیلومتری جنوب غرب مشهد، درْ47 و ْ58 طول وْ12 و ْ36 عرض جغرافیایی قرارگرفته است. شهرستان نیشابور براساس آخرین تقسیمات آبان ماه 1382 دارای 5 بخش ، 16دهستان ، 571 آبادی دارای سکنه و597 آبادی خالی از سکنه بوده است. جدول شماره 1 تقسیمات سیاسی این شهرستان را نشان می‌دهد.1 شهرستان نیشابور درسال1382، دارای 7 شهر به نام‌های نیشابور، شهرفیروزه، دررود و قدمگاه و خرو ، چکنه  وعشق آباد می باشد .

-1- ویژگی های طبیعی

توپوگرافی

ارتفات بینالود درشمال دشت نیشابور قرار دارد و در ادامه ی آن بلندیهای لیلا جوق ویال پلنگ در شرق ، در امتداد سلسله میان البرز درخراسان است که دارای جهت شمال غربی جنوب شرقی می باشد. این شهرستان در دامنه جنوبی ارتفاعات بینالود و در شمال شرق کویر مرکزی قرار دارد که از شمال بینالود واز جنوب کوه سرخ آن را احاطه نموده است . این دشت به صورت یک مثلث واقع شده است که راس این مثلث به طرف شمال شرق وقاعده آن به شهرستان سبزوار کشیده می شود و در جنوب شرق واقع شده است.ارتفاعات بینالود که در شمال دشت واقع شده‌اند دشت نیشابور را از دشت مشهد جدا می کند که در غرب شهرستان حوالی روستای چکنه یک بریدگی درارتفاعات بینالود مشاهده می شود و ارتباط دشت قوچان و نیشابور را عملی می سازد بریدگی مهم دیگر درشرق شهرستان مشاهده      می گردد که ارتباط دشت مشهد ونیشابور از طریق آن تحقق می یابد.

در جنوب دشت نخستین پیش کوههای رشته ارتفاعات کوه سرخ ظاهر میشود.  روی هم رفته می توان گفت که بیش از50 درصد وسعت این شهرستان را ارتفاعات اعم از کوه ودامنه و تپه‌های منفرد وبقیه را دشت نیشابور تشکیل می‌دهد. به عبارت دیگر کل منطقه 7300 کیلومتر مربع است که4100 کیلومتر آن را دشت تشکیل می دهد.

زمین شناسی

براساس تحقیقات صورت گرفته درمنطقه نیشابور ، قدیمی ترین سازندها متعلق به دوران چهارم زمین شناسی می باشد در قسمت جنوب این شهرستان ، تشکیلات ولکانیکی مربوط به دوره ائوسن می باشد و کنگلومراهای بلیوسن وسنگهای آذرین درونی دوران سوم قراردارد. در جنوب شرقی شهرستان نیشابور کنگلومراهای بلیوسن همراه بالایه های قرمزرنگ میوسن و گنکلومراهای بالیوسن وتشکیلات شمشک دوره ژوراسیک قرار دارد و بعد از روستای دلبران لایه‌های قرمز میوسن به طرف مشهد ادامه دارد. در قسمت شمال غرب نیشابور وکلانیهای ائوسن به همراه لایه های قرمزرنگ میوسن قراردارد.

کوه بینالود درامتداد شرقی کوه‌های البرز واقع شده است. سلسله جبال البرز که دارای جهت شمال غربی جنوب شرقی است، در این منطقه جای خودرا به چین‌های متعددی که دارای جهت شرقی غربی هستند می‌دهد. ادامه این کوه‌ها به سلسله جبال پامیر و هندوکش می‌رسد. دربجنورد، قوچان و مشهد که کوه‌های البرز و پامیر به هم می‌رسند، ساختمان زمین شناسی منطقه بسیار پیچیده وکمپلکس است. وجود گسل های متعدد سبب گردیده است که هسته مذاب مرکز زمین بالا بزند وسنگ های آذرین درونی را تشکیل دهد و دگرسانی‌های مهمی (metamorphisme ) در سنگ های رسوبی قسمت غرب مشهد بوجود آورد. کوه بینالود که نیشابور را از طرف شمال در برگرفته است، از قله به طرف دامنه به ترتیب از سنگ های زیر تشکیل شده است:

1- سنگ های آهکی مارن دار توام با آمونیت مربوط به دوره ژوراسیک فوقانی وکمی به طرف شرق سنگهای متامودفیک مربوط به دوره لیاس.

2- سنگ های مربوط به دوره پالئوزوئیک که اکثرااز آهک های بازوپایان وماسه سنگ های قرمز تشکیل شده است.

3- در حاشیه دشت رسوبات قاره ای دوران میوسن که از مارن های قرمزوسنگ های تبخیری تشکیل شده                    و چین خوردگی  پیدا کرده اند، قرار دارد. به طرف غرب منطقه مورد مطالعه سنگ‌های آتشفشانی دوران میوسن ظاهر می‌شود این سنگ‌ها اسیدی و غیراسیدی هستند. (داسیت وآندزیت) مطالعه نمونه های سنگی که از منطقه جمع آوری شده است نشان می دهد که این سنگ‌ها به صورت قلوه سنگهای گردوبدون زاویه (نتیجه عمل آب) بوده وسنگهای آتشفشانی اسیدی ونیمه اسیدی ازشیست ها وبخصوص سنگ های آهکی وماسه سنگ تشکیل یافته اند.

پهنه بندی زلزله

در میان رشته کوه بینالود گسلهای متعددی وجود دارد که جهت شمال غرب جنوب شرق دارند و این یکی از دلایل عمده زلزله های منطقه نیشابور است که شرح آن درذیل می آید:

- درسال540 قمری (1145میلادی) زمین لرزه‌ای با  ویرانگری محلی ، برخی از ساکنین نیشابور را به فکرمهاجرت انداخت.

درسال649 قمری (1251میلادی) زلزله ای مجدداً قسمتهایی از نیشابور را ویران ساخت.

در بامداد 19صفر 669 هجری (17اکتبر 1270میلادی) زمین زلزله ای ویرانگر درنیشابور رخ داد که10000 تن از مردم جان باختند و سرانجام نیشابور را با کمی فاصله از جای قبلی آن دوباره ساختند.

درسال650 قمری (1209میلادی) زمین لرزه فاجعه باری که در سرتاسر بخش بزرگی از خراسان حس شد منطقه نیشابور را بطور کلی ویران ساخت و تنها مسجد ومیدان اصلی شهر سالم ماندند و در مجموع حدود 10000نفر کشته شدند.

و بالاخر در30جمادی الاول 808 قمری، 15ربیع الثانی 1084 قمری و سال1851 میلادی همچنان زلزله های متعددی درنیشابور رخ داده است .

شکل شناسی منطقه

دشت نیشابور به شکل مستطیل کشیده وعمود برجهت شیب عمومی منطقه است. این دشت در دامنه‌های پایین دست کوه بینالود قراردارد. در این منطقه دو واحد بزرگ مورفولوژیکی قابل تشخیص است که خط فرضی مار برحسن آباد آهنگران آنها را از هم جدا می سازد.

- بخش شرقی حسن آباد آهنگران درقسمت های شمالی خود ، ازالحاق وپیوستگی مخروط افکنه تشکیل یافته است. نوع رسوبات آن را قلوه سنگ‌ها تشکیل می‌دهند ومنشا آن دره های کوچک و متعددی است که از کوههای شمالی به طرف دشت نیشابور راه باز کرده‌اند می باشد. قسمت‌های جنوبی منطقه را خاک های واقع در طول رودخانه اصلی با امتدادشرقی غربی تشکیل داده است.

شیب عرضی منطقه حدود 1%بوده  و از شمال شرق به جنوب غرب ادامه دارد. مواد رسوبی بیشتر از نوع کولوویال بوده و قسمتی آبرفتی است. از دامنه ها به طرف پایین دست خاک بتدریج ریزتر می شود به طوری که دامنه ها ازسنگ ریزه ها وقلوه سنگ ها تشکیل یافته اندکه به طرف پایین دست سنگین تر شده ودارای بافت متوسط می گردند.درمواردی که خاک های شور ظاهر می شوند این نظم کلی به هم می خورد زیرا این خاکها بابافتی سنگین، در روی نواری که به طرف شرق باریکتر می‌شود وبلافاصله درپایین دست منطقه‌ای با خاک‌های سنگریزه دار وقلوه سنگ دار قرارگرفته اند. شهر نیشابور درمنطقه ای متشکل از خاک های بافت درشت وخاک های بافت ریز قرار دارد.

منابع آبها

منابع آب شهرستان در دو بخش منابع آب سطحی و منابع‌آب زیرزمینی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

الف - منابع آبهای سطحی

تمامی جریانات سطحی شهرستان نیشابور در حوضه‌ی آبریز کویر مرکزی ایران جریان داشته، عمدتاً بوسیله رود شور (کال شور) به عنوان زهکش حوضه و طویل ترین رودخانه شهرستان با جهتی شرقی غربی از حوضه‌ی نیشابور به سمت کویر مزینان در سبزوار خارج می گردند.

ب - آبهای زیر زمینی

مجموع تخلیه‌ی سالیانه آب زیرزمینی در شهرستان نیشابور، حدود 8/903 میلیون مترمکعب است. که از 1558 حلقه چاه عمیق، 175 حلقه چاه نیمه عمیق، 724 رشته قنات و 122 دهانه چشمه، استحصال و عمدتاً به مصارف کشاورزی و شرب می رسد.

اقلیم

شهرستان نیشابور به طور عمده تحت تاثیر جبهه آب و هوای مربوط به دریای مدیترانه است که از غرب وارد کشور ایران می شود و همچنین شرایط مورفولوژی، اختلاف زیاد ارتفاع (2250 متر) بین حداکثر و حداقل منطقه و نیز جلوگیری قله بینالود از نفوذ آب و هوای گرم و خشک کویر قره قوم به دشت نیشابور ، سبب می شوند که آب و هوای منطقه متنوع و متغیر باشد.

حداکثر و حداقل مطلق درجه حرارت هوا در ایستگاه بار اریه به ترتیب 39 و 24- درجه سانتیگراد و متوسط سالانه آن 13 درجه سانتیگراد است. در ایستگاه محمدآباد به ترتیب رقم های 42، 17- و 14 درجه سانتیگراد گزارش شده است.

گذاشتن اعداد و ارقام درجه حرارت هوا و میزان بارندگی سالانه در رابطه با دومارتن (I0 ضریب خشکی) و درجه نتایج حاصله در اقلیم نمای وی نشان می دهد که اقلیم منطقه تحت مطالعه از نوع خشک تا نیمه خشک است.

نزولات جوی منطقه به وسیله 15 ایستگاه باران سنج اندازه گیری می شود و از میان این 15 ایستگاه، تنها 8 ایستگاه دارای آمار طویل المدت هستند. در ارتفاعات بلند بینالود نزولات جوی، بویژه در فصل زمستان به صورت برف است. برفهای بینالود را تا اواسط فصل تابستان می توان مشاهده کرد. مقدار نزولات جوی در ارتفاعات زیاد، و حداکثر 600 میلی متر برآورده می شود ولی در سطح دشت مقدار بارندگی به مراتب کمتر است. حداکثر و حداقل بارندگی در ایستگاه های بار اریه و حسین آباد جنگل به ترتیب 336 و 152 میلی متر به طور متوسط در سال گزارش شده است.

پوشش گیاهی

به گزارش سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان ، از مجموع 952156 هکتار سطح شهرستان نیشابور مساحتی حدود 554938 هکتار آن را منابع طبیعی تجدید شونده (جنگلها و مراتع) بخود اختصاص داده که نسبت به کل شهرستان 3/58 درصد می باشد.

جنگل

از مساحت 554938 هکتار منابع طبیعی موجود شهرستان نیشابور 178773 هکتار جنگل که گونه غالب آن درخت ارس می باشد وجود دارد. علاوه بر آن از سال 1340 تاکنون به منظور کویر زدایی، همه ساله قسمتی از اراضی کویر منطقه بذر پاشی شده و این برنامه ادامه دارد. علاوه بر آن در سطح وسیعی از منطقه نهال گونه های مقاوم کویر غرس           می گردد. همچنین  برای توسعه جنگلکاری از مناطق جنگلی مقادیر متنابهی بذر جمع آوری می گردد و برای نهالکاری نیز اقدام به احداث خزانه می شود. 1

مراتع

مراتع شهرستان نیشابور 376165 هکتار می باشد. شامل 250000 هکتار مراتع ییلاقی و 3500000 هکتار مراتع دشتی و میان بند و 48900 هکتار را مراتع بیابانی و دارای شنهای روان تشکیل می دهد.

پوشش گیاهی مراتع موجود شهرستان عموماً از درجات 3 و 4 به بالا بوده و مراتع درجه یک وجود نداشته و سطوحی اندک در درجه دو قرار می گیرد.2

در حال حاضر از مجموع مراتع شهرستان حدود 45000 تن علوفه خشک تولید می شود که خود بیانگر وضعیت بسیار فقیر مراتع شهرستان می باشد این مقدار علوفه بر حسب 2 کیلوگرم علوفه خشک در روز برای هر واحد دامی می تواند 80000 واحد دامی را برای مدت 9 ماه از سال و یا 2500000 واحد دامی برای یک فصل چرای 100 روزه را تامین نماید. تعداد واحد دامی موجود در شهرستان که به نحوی از مراتع تعلیف می شوند اعم از دام سبک و دام سنگین چیزی معادل 1350000 واحد دامی می باشد و ظرفیت تولید علوفه مراتع هیچگونه هماهنگی نداشته و یکی از علل عمده تخریب و انهدام مراتع می باشد.

3-1- ویژگیهای انسانی

سابقه تاریخی

قدیمی ترین سندی که از نیشابور یاد می کند اوستاست که با واژه «رئونت» (racvanta) به معنی جلال و شکوه از آن نام می برد. احتمالاً این واژه بعدها به کلمه ریوند تبدیل شده که هم اکنون نام بخشی از توابع نیشابور است. در برخی از متون دوره اسلامی نام دیگر نیشابور، ابر شهر آمده است که مسلماً در دوره های قبل از اسلام به کار رفته است. واژه نیشابور در دوره ساسانی همه جا به شکل « نیوشاپور» آمده است که به معنی کار خوب شاپور، یا جای خوب شاپور گرفته اند. زیرا که شاپور دوم این شهر را تجدید بنا کرد. البته چون یکی از چهار شهر کرسی نشین خراسان بود لقب    ام البلاد هم برای خود کسب کرده است. زمانی شاد یاخ هم گفته اند که در قرن سوم در زمان عبدالله بن‌طاهر اساس یافت.. برخی از مورخان زادگاه مزدک بامدادان را نیشابور دانسته‌اند.1 نیشابور از دوران باستان از مراکز مهم تجاری و صنعتی بوده است. چنانکه قزوینی در کتاب خود آورده است « نیشابور آستان شرق است و همواره کاروان ها بدانجا فرود می آیند و در آنجا منزل می کنند. » 2این شهر در مسیر جاده تجارتی ابریشم و در مسیر آمد و شد کاروانهایی که از شهرهای عراق به سمت ترکستان و خراسان و چین می رفتند. قرار داشت. علاوه بر تجارت این شهر از اهمیت صنعتی نیز بهره مند بوده چنان که صنایع پارچه بافی و ضرب سکه و معادن مختلف در آن رونق بسزایی داشته است. در حوالی نیشابور مس، آهن، نقره و فیروزه استخراج می کرده اند. در میان معادن این شهر معدن فیروزه شهرت جهانی داشته است.3از مطالعه تاریخ ایران پیش از اسلام چنین بر می آید که معادن فیروزه نیشابور در زمان داریوش نیز فعالیت داشته و فیروزه معادن نیشابور ، همراه با سایر سنگهای قیمتی ایران به بازارهای شرق و غرب فرستاده می شده است.1  نیشابور در گذشته و قبل از اسلام دارای نواحی وشهرهای بی شماری بوده است و این مسئله گویای عظمت و بزرگی این بخش از خراسان قدیم می باشد.