گزارش کارآموزی دفتر فنی سد و نیروگاه دز

گزارش کار آموزی :

استان خوزستان همیشه به استان زرخیز معروف بود . و حوزه آبگیر پنج رودخانه کرخه ، دز ، کارون ، جراحی و هندیجان است که از سلسله جبال زاگرس سرچشمه می گیرند و جریان آب آنها به  5/3 میلیون متر مکعب در سال می رسد که قسمت اعظم آن بدون استفاده پس از عبور از دشت پهناور خوزستان به خلیج فارس می ریزد بیش از پنج هزار سال پیش به علت استفاده صحیح وسنتی ازاین رودخانه ها خوزستان به اوج عظمت و آبادانی رسیده وانبار غله دنیا نام گرفته بود .

و همین فراوانی نعمت موجب تسلط و اقتدار امپراتوری ایران گردیده بود .

 البته هجومهای پی در پی سلطه گران بر این استان سر ترقی و اعظمت آن را متوقف ساخت و به نیروهای خلاقه این سرزمین چنان لطمه ای وارد کرد که آن را تبدیل به بیابانی خشک و سوزان نمود .

اقداماتی که برای مهارکردن قدرتهای طبیعی و بهبود وضع اراضی این استان صورت گرفته چنانچه به طور هیچ مورد بهربرداری قرار گیرد می توان آینده روشنی را برای آن پیش- بینی کرد و امیدوار بود روزی خواهد رسید که خوزستان رونق و اعظمت گذشته خود را بازیابد دو سد بزرگ دز و کارون و سد اعظیم کرخه علاوه بر تأمین برق مورد نیاز صنایع کشور قسمت مهمی از اراضی حاصلخیز خوزستان را آبیاری می کنند .

تعریف سد :

 سد دیواره ای است بتونی، خاکی ، چوبی یا فلزی که به منظور جلوگیری از سیلاب وذخیرهکردن آب جهت آبیاری وانحراف آب و یا تولید برق برروی رودخانه ساخته می شود . برای ساختن سد به هر منظور شرایطی از نظر طبیعی لازم است که به طور خلاصه به شرح زیر می باشد.

1- وجودیک رودخانه پرآب و دائمی

2- عبور از یک دره تنگ و مرتفع

3- داشتن حوضچه آبگیر به منظور نگهداری آب

4- مناسب بودن دیواره های دره و حوضچه از نظر زمین شناسی

با در نظر گرفتن موارد فوق برای ساختن سد برسیهای مقدماتی صورت می گیرد شامل :

1-  تهیه عکس های هوائی از مسیر رودخانه و دره محل ساختمان سد و حوضچه آبگیر

2 -  تهیه نقشه های توپوگرافی با استفاده از عکس های هوائی

3–   برسیهای  زمین شناسی و نمونه برداری از قسمتهای حوضچه آبگیر و مسیر رودخانه و دیوارهای دره

4 – اندازه گیری میزان آبدهی رودخانه مورد نظر در فصول مختلف سال با در نظر گرفتن بیلان سالیانه

5 – تعیین محل مناسب برای ساختمان سد و نمونه برداری از اعماق مناسب مختلف دیواره دره و مشخص نمودن وضعیت زمین شناسی پی و تکیه گاه سد

6 – تعیین ارتفاع مناسب برای سد با در نظر گرفتن وضعیت حوضچه آبگیر دریاچه

7 – ساختن راه ارتباتی مناسب به محل ساختمان سدپس ازانجام برسیهای مقدماتی فوق اقدام به منحرف نمودن آب رودخانه از محل سد حفر تونل انحرافی و پی کنی وتراشیدن قسمتهای فرسوده تکیه گاههای سد می گردد و تا سر

حدمکان پی و تکیه گاهها رادرمقابل نفوذ وفشار آب دریاچه با تزیقات سیمان استحکام می بخشد 0 سپس ساختمان سد وقسمتهای مختلف آن با مصالح مورد نظر شروع می- گردد.

سد دز:

سد دز از انواع سدهای جدارنازک بتنی دو قوسی است که برروی رودخانه دز در   25

کیلومتری شمال شرقی دزفول و به فاصله 22 کیلومتری از اندیمشک ساخته شده وتکیه گاههای آن کنگلومرای بختیاری است که از نظر استکام وعدم نفوذ پذیری از مرغوبیت زمین شناسی خاصی برخوردار است .

بنده دراولین قدم ازکار آموزی خود فیلمی از خلاصه فعالیتهای سازندگان سد را تماشا کردم و صادقانه اعتراف می کنم که باعث شد ‏نسیت به غریبه هایی که به این جدیت برای آبادانی سرزمین تلاش کرده اند به دیده اقرام بنگرم .

(( کار این کره خاکی به سامان نخواهد رسید مگراینکه همه ما به این باور برسیم که در این سیاره معلق در فضا دارای سرنوشت واحدی هستیم )) .

در مرحله بعد با راهنمایی برادر عزیزم جناب آقای مهندس صفاری نسب به مطالعه نقشه –

های مختلف پرداخته و اطلاعات کلی از مو قعیت سد ، نیروگاه ، تونلهای انحرافی و راهای دسترسی به دست آورده و با مکانیزم کلی آن آشنایی پیدا کردم .

ازتفاع سد دز  203  متر و طول تاج آن  212 متر است ، عرض سد در پی 22  متر و تاج

آن 5/4  متر میباشد . مخزن دریاجه گنجایش 3/3  میلیون متر مکعب آب دارد و سطح آن بالغ بر 6300  هکتار و طول مخزن آن به  60  کیلومتر می رسد ، حداقل آبدهی رودخانه قبل از ساختمان سد به  50  متر مکعب در ثانیه می رسیده و حداکثر آن با طغیانهای خسارت بار سالیانه توام بوده ولی بعد از ساختن سد آبدهی آن به حد ثابتی رسیده و در تمام طول سال به طور متوسط به  187  متر مکعب در ثانیه میرسد و از طغیان رودخانه جلوگیری می کند . نیروگاه سد از نوع نیروگاه های زیر زمینی است که در تکیه گاه سمت چپ قرار دارد و دارای  8  واحد مولد برق با قدرت مجموع  520  مگاوات می- باشد .

دو تونل اصلی به نام پاور تونل شماره 1 و 2  هر کدام به قطر دو متر و طول  230  متر آب را از ارتفاع  285  متری ( از سطح دریای آزاد ) از دریاچه گرفته و تو سط 8  مجرای آب بر به توربین ها هدایت می کند که قطر هر کدام از آنها  4  متر و طول آن  117  مترمی- ‎باشد و آب را از ارتفاع  273  متری با شیب  25% به ارتفاع  169 متری از سطر دریا به توربین ها هدایت می کند . فاصله مجراهای آب براز یگدیگر  5/12  متر می باشد و در انتهای هر یک شیر پروانهای بزرگ به قطر  2/3 متر وجود دارد که در مواقع ضروری جهت مسدود کردن مجرای آب و جلوگیری از ورود آب به توربین استفاده می شود .

یک تونل انحرافی برای تغییر مسیر رودخانه و شروع ساختمان سد حفر شده و طول آن 670  متر و قطر آن 15  متراست که بعد از اتمام کارها ساختمان وسط آن به ضخامت 40  متر بتن ریزی و مسدود شده و دو تونل مجزا از یکدیگر به نام سرریز در تکیه گاه سمت چپ سد یکی به قطر 14  متر و طول 400  متر و دیگری به قطر 6/12  متر و طول 40 در ارتفاع 355 متر از سطر دریا حفر شده که برای تنظیم ارتفاع آب دریاچه و سرریز نمودن آبهای اضافی از آنها استفاده می شود .

دهانه ورودی این سرریزها توسط درهای آهنی قوسی باز و بسته می شود و حداکثر توانخروجی آنها جمعاً 6000  متر مکعب در ثانیه می باشد .

سه عدد شیر مخروطی بزرگ بقطر 5/1 متر دهانه های آبیاری را که در ارتفاع 222  از سطر دریا در بدنه سد قرار دارند باز و بسته می کنند آبدهی این دریچه ها 180 متر مکعب در ثانیه می باشد . که از آنها بیشتر برای تنظیم آب در کانالهای کشاورزی استفاده می شود .         

پیوست نقشه های موجود :

قبل از شروع کار و آشنایی با کارشناسان کنترل پایدار می رسد ، بر این باور بودم که بدن سد دز از بتن مسلح ساخته شده و فقط نوع آماتورهای آن برایم نامشخص بود هنگامی که متوجه شدم در بدنه سد ازآرماتور استفاده نشده و بلوکهای بتنی به صورت جدار هم برروی یکدیگر قرار دارند حقیقتاً شوکه شدم و هضم این مسئله برایم مشکل بود دراین مورد از تک تک افراد سؤال کردم و جالب اینجاست که کلیه کارگران واحد نگهداری با من هم عقیده بودند .

ولی توضیحات مهندس خادم استاد دانشگاه و مسئول مطالعات فنی وکنترل پایداری سد مرا کاملاً متقاعد ساخت بدنه سد یک جسم یکپارچه و بی جان که در دره ای عمیق برای ممانعت از عبور آب ساخته شده نیست بلکه مشکل از بلوکهای است که هر کدام تحت تأثیر نیروهای وارده حرکات و عکس العمل های مخصوص به خود را دارند .

با ورود به کالری های درون بدنه سد و دیدن ابزارهای مختلف و آشنایی با طرز کار مکانیزم عمل آنها این باور به انسان دست می دهد که بدنه سد همچون موجودی جان دار است که ابزارهای تعبیه شده در آن هر کدام به نوعی بیانگر حالات درونی و وضعیت سلامتی آن می باشند .

در اینچا از کارشناسان محترمی که دانسته های تئوری و تجربی خود را با اخلاص تمام در اختیار بنده گذاشته اند به نامهای آقایان هوشنگ جعفری و شیر فتح الهی ، کمال تشکر و  قدر دانی می نمایم .

و ماحصل توضیحات آنان و مطالعه مقالات مختلف در این رابطه و کار عملی دارم به شرح زیر توضیح می دهم .

همان طوری که اشاره شد از نظر کارشناسان متخصص سد یک جسم زنده ای دست است که دائماً دارای حرکت آرام بوده و نسبت به تغیرات دما ، فشار آب و سایر عوامل دیگر تأثیر پذیر می باشد . این تأثیر پذیری در مقابل عواملی مثل زلزله خیلی زیاد و در مقابل سایر عوامل مانند خزش تا تغییرات حجم بتن ( تورم )  خیلی کم می باشد . هدف ما  اندازه گیری می بایستی خیلی دقیق و افرادی که اندازه گیری را انجام می دهند بایستی بدور از هر گونه  خطایی اقدام به قرائت اندازه گیری ها نمایند .

نتایج اندازه گیری ها با آنچه که مهندس مشاور در طراحی و محاسبات مربوطه به عنوان حرکات نرمال مطرح کرده است می بایستی مقایسه شود ، که نتیجه این مقایسات امکان کنترول رفتار سد را برای ما میسر میسازد .

در اینجا میتوان رفتار غیر نرمال را محاسبه کرده و تدابیر حفاظتی نظیر تخلیه آب مخزن سد را بمنظور حفاظت مناطق مسکونی پایاب قبل از آنکه هرگونه تخریبی در سد بروز نماید اتخاذ کرد .

این امر اهمیت اندازه گیریهای مرتب و سپس بلافاصله انجام محاسبات مربوطه ترسیم حرکات وتجزیه تحلیل آن به منظور دستیابی به یک کنترل واقعی را آشکار می سازد.

طبیعی نخواهد بود اگر مثلاً محاسبات مربوطه به تغییر شکل های اندازه گیری شده بوسیله پاندول ها هر 6 ماه سالی یک بار انجام شوند .زیرا در حقیقت برای اهالی که در پایاب سد زندگی می کنند مسلماً جالب نخواهد بود که یک سال بعد بدانند ، چرا سد شکسته شد ؟

سد های قوسی سازه های بسیار مقاومی هستند و کنترل پی آنها از مهمترین مسائل آن می باشد . حجم بتن مصرفی در یک سد قوسی در مقایسه با یک سد وزنی مشابه آن حدود 50% کمتر می باشد .