گزارش کارآموزی اصلاح ذرت ، سویا ، سورگوم - ایستگاه تحقیقاتی کشاورزی عراق محله

مقدمه :

دوره کارآموزی یعنی بکارگیری تمامی آموخته ها و معلوماتی که در طی این چند سال در محیط دانشگاه کسب کرده ایم . یا می توان چنین بیان کرد که دوره کارآموزی تکرار تمام مهارت ها ، از ابتدایی ترین سطوح تا پیشرفته ترین آنها در محیطی خارج از محیط آموزشی می باشد .

بکارگیری فنون و تکنیک های فراگیر شده در محیط کار باعث ثبات هرچه بیشتر این مهارتها در ذهن و سبب ایجاد خلاقیت در انجام مراحل کار کشاورزی می شود.

باتوجه به اطلاعاتی که در دوره کاراموزی بدست آورده ایم با قاطعیت می توان بیان کرد که علم کشاورزی ، پیشرفت بسیار چشمگیری در زمینه علم گیاهپزشکی داشته و به نتایج بسیار خوبی دست پیدا کرده است .

در این گزارش سعی شده است که هرچه بیشتر در رابطه با کاربرد تکنولوژی های علمی جدید در زمینه ی بذر ، ارقام ، و همچنین روشهای مبارزه ای با آفات و بیماریهای مورد بررسی اشاره شود .

ذرت خوشه ای sorghum sp

ذرت خوشه ای گیاه بخصوص مناطق گرم است ولی به علت بازده خوبی که از نظر علوفه و دانه دار و کشت آن در غالب نقاط دنیا متداول است . کشت آن از زمانهای قدیم در هندوستان و آفریقا متداول بوده و در سایر نقاط خشک ونیمه خشک دنیا از این گیاه گرمسیری استفاده های متعددی بعمل می آید و قدمت آن را به 700 سال قبل از میلاد مسیح نسبت می دهند . عمده ترین مصرف سورگوم در تغذیه حیوانات است و موارد استفاده دیگری نیز در تولید موم ، نشاسته ، الکل ، قند ، دکستروز و روغن خوراکی دارد . از دانه سورگوم هم چنین آرد سورگوم  نیز تولید می شود . بعلاوه از آن به عنوان مرتع سیلو و علوفه نیز استفاده می شود . در ایران ذرت خوشه ای درمناطق بلوچستان و سیستان و کرمان و بنادر در جنوب کشت و به مصرف تغذیه می رسد .

زراعت سورگوم را در ایران و چین به قرن اول یا کمی قبل از میلاد نسبت می دهند و تقریبا تمام واریته های ذرت خوشه ای که اکنون در آمریکا زراعت می شود از مناطق مختلف آفریقا به آنجا وارد شده است و عمده ترین کشورهای تولید کننده آن کشورهای آفریقایی ، هندوچین ، چین و آمریا و در درجات بعد استرالیا و کشورهای غرب اروپا و آسیای صغیر می باشند . سطح کشت آن را حدود 40 بیلیون هکتار می دانند .

اکولوژی سورگوم

ذرت خوشه ای گیاهی است یک ساله ، بهاره و مخصوص مناطق گرم و خشک و کم آب و برگها و ساقه های این گیاه با مواد مومی پوشیده شده که میزان تلفات آب را کاهش می دهد و به علت کمی سطح برگهای آن میزان آبی را که از طریق تبخیر و تعرق هدر می دهد کم و گیاه قادر است در شرایط گرم و خشک به حالت رکود رفته و با مساعد شدن شرایط مجددا شروع به رشد نماید . بنابراین به خشکی بسیار مقاوم است و با مناطقی که بارندگی آن کم و تابستانهای گرم دارند سازگاری یافته است . زمانی که توسط درجه حرارت بین 5/23 تا 5/28 درجه سانتی گراد باشد محصول خوبی می دهد و در صورتی که در طول گل دادن به بذر نشستن حرارت خیلی زیاد باشد میزان بذر کاهش می یابد . در مناطقی که کشت سورگوم به میزان زیادی رایج است کشت آن را طوری تنظیم می کنند که ریزش بارانهای بهاری شروع شده باشد و رسیدن آن همزمان با شروع فصل خشک باشد . هوای آفتابی و خشک پاییز موجب حفظ رنگ روشن دانه ها و زود خشک شدن آن می شود . رشد آن سریع و در مدت کوتاهی در حدود 50 روز محصول می دهد .

در ضمن سورگوم گیاهی است روز کوتاه و در صورتی که میزان بارندگی 400 تا 500 میلیمتر باشد به صورت دیم کشت می شود در طیف وسیعی از خاکها به خوبی رشد می کند ولی در خاکهای شنی بومی عمیق  و حاصلخیز رشد و نمو بهتری دارد و در خاکهای قلیایی مقاومت و تحمل زیادتری از خود نشان می دهد . همچنین در خاک های سنگین به شرط اینکه به خوبی زه کشی شده باشند نیز به خوبی محصول می دهد و به طور کلی حاصلخیزی خوب ، زه کشی و حرارت مناسب و طولانی سه عامل عمده برای موفقیت در کشت سورگوم است و می توان آن را به صورت علوفه خشک ، علوفه سبز و سیلو و حتی برای چرای مستقیم مورد استفاده قرار داد . در مناطقی که بارندگی زیاد است سورگوم در مقایسه با ذرت دانه کمتری تولید می کند . سورگوم درخانواده گیاهان مانند شتر در جانوران است بدین معنی که می تواند مدت زیادی در مقابل خشکی مقاومت کند ولی بعد از یک آبیاری یا بارندگی مناسب سریعا رشد و نمو نموده و زمان عقب افتادگی را که مواجه با خشکی و کم آبی بوده است جبران می کند و گیاهی است مخصوص نقاط خشک و کم آب از این رو به نام علف شتری نیز نامیده می شود و در چنین نقاطی به خوبی می تواند جایگزین ذرت شود .

خصوصیات گیاه شناسی سورگوم

سورگوم گیاهی است از خانواده Gramine و جنس sorghum که گونه های آن عبارتند از :

1- sorghum versicolor که از نوع وحشی و دارای 10 کروموزوم 10=n2 که اولین بار در آفریقا پیدا شده و گیاهی است یک ساله و علفی .

2- sorghum halo pense که گیاهی است چند ساله و دارای 40 کروموزوم 40=n2

3- Sorghum vulgare یا ذرت خوشه ای اصلاح شده که زراعت آن در سطح وسیع انجام می گیرد و دارای 20 کروموزوم 20=n2 است و کلیه ارقام آن یکساله می باشند.

ذرت خوشه ای معمولی یا sorghum valgare مانند سایر غلات دارای سیستم ریشه های منشعب است . اولین ریشه ای که در موقع جوانه زدن بذر به وجود می آید در تمام دوران رشد و نمو نبات باقی می ماند و تولید ریشه های فرعی زیادی می نماید که به نگهداری و استحکام گیاه کمک می نماید . ساختمان ریشه سخت و دارای رنگ روشن است طول آنها 25 تا 30 سانتی متر و در حالت های استتثنای به یک متر هم ممکن است برسد و پراکندگی آن در اطراف ساقه و در زیر خاک نسبتا زیاد است . ساقه های آن مستقیم و خشن و ضخیم بوده و ساقه اصلی از قاعده خود چندین ساقه تولید می نماید که در تکثیر غیرجنسی می تواند مورد استفاده قرار گیرند .  ارتفاع ساقه 60 تا 200 و گاهی تا 600 سانتی متر می رسد . قطر ساقه از پایین به بالا به تدریج کم می شود و فاصله گره ها در پایین کمتر و در بالای ساقه زیاد می شود . گره های پایین خاصیت ریشه زایی داشته و از آخرین گره ها ریشه های فرعی خارج و در زمین فرو می رود .

میان گره هاشیاردار و مغز ساقه محتوی مقداری مواد قندی می باشد و تعداد ساقه های فرعی ممکن است در حد بوته به دو عدد برسد . رنگ ساقه ها بر حسب واریته و محیط رشد ممکن است سبز تا قرمز باشد . در محل هرگره یک برگ می روید که با داشتن نوک تیز و برنده و دندانه دار بودن حاشیه از ذرت متمایز می شود که به طور متناوب قرار گرفته اند .

جمع برگها در ساقه اصلی 16 تا 27 عدد است که واریته های زودرس تعداد برگ کمتری دارند . طول برگها 50 تا 80 سانتی متر و عرض آنها 5 تا 10 سانتی متر است و رگبرگ اصلی کلفت و در زیر برگ برجسته است . برگها دارای غلاف بندی هستند که روی گره ها و میان گره را می پوشاند . سطح برگها صاف و از یک لایه مومی پوشیده شده است .

گل آذین آن خوشه ای و بر حسب نوع ممکن است متراکم یا غیر متراکم باشد . محور گل آذین شیاردار و از محل گره ها خوشه های فرعی خارج می شود . سنبلک ها در گل بصورت جفت دارند که یکی فاقد دم گل و بذر تولید می کند و دیگری دم گل کوتاهی دارد و معمولا عقیم است .

صبح زود یا شبها باز می شوند و رنگ آنها در گونه های مختلف متفاوت است. پرچم ها درمواقع گرم روز خارج می شوند و 95 درصد تلقیح به صورت مستقیم انجام می گیرد. گل کردن از راس خوشه شروع و به طرف قاعده ادامه می یابد و مدت یک هفته تا ده روز به طول می انجامد و در یک گل آذیت ممکن است 6000 سنبلک وجود داشته باشد و حرارت نقش مهمی در گل کردن دارد کمی حرارت ممکن است گل کردن را به تاخیر بیاندازد. دانه یا بذر ذرت خوشه ای گندمه ، گردونک دار و به رنگهای سفید ، قرمز ، قهوه ای ، تا سیاه ممکن است تغییر کند . تعداد دانه در یک خوشه کامل حدود 2000 دانه و وزن هزار دانه آن 25 تا 35 گرم است . پوست دانه نسبتا سخت و در مقابل آفات انباری مقاوم و محتوای تانن و مواد آردی یا نشاسته ای سفید است.

انواع مختلف سورگوم:

ذرت خوشه ای یا Sorghum valgare را از نظر زراعی و نوع استفاده به 5 گروه تقسیم می نمایند :

ذرت خوشه ای قندی یا ذرت خوشه ای شیرین sirup sorghum

ذرت خوشه ای دانه ای grain sorghum

ذرت خوشه ای جاروئی broon sorghum

ذرت خوشه ای علوفه ای brass sorghum

ذرت خوشه ای علفی grass sorghum

خصوصیات زراعی ذرت خوشه ای :

ذرت خوشه ای که در حال حاضر در سطح وسیعی در مناطق مختلف آمریکا، آمریکای شمالی ، آسیا ، استرالیا که خیلی گرم و خشک بوده و برای زراعت ذرت مناسب نیستند کاشته می شود هر چند بومی مناطق گرم است ولی بسیاری از واریته های آن به آب و هوای نواحی معتدل سازش یافته اند . لیکن خواهان تابستان گرم هستند. محصول زراعت ذرت خوشه ای تقریبا در تمام انواع خاکهایی که میزان PH آنها 5/5 تا 5/8 باشد رضایت بخش است . زمین شنی رسی حاصلخیز را بیشتر طالب است و در زمین سنگین زهکشی شده نیز محصول خوبی می دهد . در زمینهای کم قوه که برای کاشت غلات مناسب نیستند زراعت آن مقرون به صرفه است و علوفه خشک مناسبی از آن به دست می آید. ذرت خوشه ای به خوبی قلیایی بودن و شوری خاک را تحمل می کند .

برای بدست آوردن محصول خوب و رضایت بخش از سورگوم بایستی بستر بذر خوب آماده و بدون علف هرز باشد و طریقه کشت ذرت خوشه ای بر حسب نوع استفاده ای که از آن به عمل می آید متفاوت خواهدبود . و در صورت استفاده به عنوان علوفه سبز یا علوفه خشک و یا سیلو یا بذر و شیوه باید نوع کاشت را با ماشین بذر افشان و کشت ردیفی با در نظر گرفتن فاصله کافی و مناسب تعیین نمود . تا مسئله سهولت کاشت وعملیات داشت و برداشت با حداکثر محصول و یا جوش بیشتر در نظر گرفته شده باشد . تعداد عملیات لازم برای آماده شدن خوب بستر بذر به شرایط مزرعه آب و هوا بستگی دارد. بطور کلی باید زمین را در پاییز به عمق 20 تا 25 سانتی متر شخم زده و همزمان کود مورد نیاز را داخل خاک نمائیم.

در بهار قبل از کاشت در صورتی که مزرعه دارای کلوخ می باشد بوسیله یا کولیتواتور کلوخها را خود و خاک را با ماله صاف تا بستر نرم و یکنواختی آماده گردد و تمام سطوح بذر بتواند برای جذب بهتر رطوبت در تماس با خاک قرار گیرد مقدار مصرف کود نسبت به حاصلخیز بودن خاک متفاوت و بر حسب نوع استفاده متغیر خواهد بود در صورتی که اقدام به کشت سورگوم سودان گراس می شود چون برداشت در چینهای مختلف صورت می گیرد باید 200 تا 250 کیلوگرم فسفات آمونیوم و 100 کیلوگرم اوره در هکتار را قبل از کاشت و 100 کیلوگرم اوره در موقع 5 تا 7 برگی بودن و پس از برداشت هر چین نیز 100 کیلوگرم در هکتار اوره داده شود و برای سورگوم دانه ای 200 تا 250 کیلوگرم فسفات آمونیوم و 100 تا 150 کیلوگرم اوره قبل از کاشت و 100 کیلوگرم اوره به عنوان سرک در نوبت زمان گل و موقع دانه بستن داده شود و دقت شود فسفر را همزمان با شخم پاییزه به زمین داد زیرا این نوع کودها پس از سپری شدن فصل سرما و یخبندان تجزیه شده و به موقع بصورت فسفر قابل جذب در اختیار گیاه قرار می گیرد .

زمان کاشت را با توجه به اینکه زمان مناسب جوانه زدن بذر سورگوم موقعی است که خاک در عمق 5 سانتی متری دارای 8 تا 12 درجه سانتی گراد حرارت باشد می توان درهر منطقه انتخاب شود و تا موقعی که حرارت خاک حداقل به 8 درجه سانتی گراد نرسیده اقدام به بذرکاری نشود .