مهر چیست؟
مهر هدیه ای است که مرد به هنگام ازدواج به زن می دهد تا صداقت خود را در خواستگاری از زن نشان دهد.پس مهر از یک طرف بیانگر علاقه مرد به زنی است که در آینده،همسر او خواهد شد و از طرف دیگر وسیله ای است برای احترام به زن و تکریم شخصیت او و جلب نظر وی در قبول همسری.
به عبارت دیگر مهر وسیله ای برای ایجاد مهر،محبت و الفت بین زوجین است و لذا قرآن از آن به عنوان «صداق» یعنی نشانه صدق و «نحله» یعنی بخشش وهدیه یاد کرده است.و از همین روست که متقابلاً به زن نیز سفارش شده است برای ریشه دار شدن این محبت و صفا،پس از قبول مهریه،آن را به شوهر خود ببخشد و صفای خود را به او نشان دهد. در روایتی از پیامبر(ص)برای هر دینار آن اجر آزاد کردن بنده وعده داده شده است و از این جا به خوبی برمی آید که مهر بیشتر جنبه‌معنوی دارد،نه مادی و لذا در برخی از روایات آمده است که پیامبر تعلیم قرآن را مهر بعضی از زنان قرار داد.
عده ای خواسته اند بگویند مهر وسیله ای برای انفصال خدمت از خانه‌پدر و یا اشتغال به خدمت در خانه شوهر است.
در حالی که این درست نیست.زیرا زن اجباری به خدمت در خانه پدر یا شوهر نداشته و ندارد تا این که خرید خدمت مطرح شود.مهر در ازدواج صرفاً نشان محبت است.اگر مرد نتواند اندوخته های قبلی خود را به هنگام ازدواج،به زن آینده‌خود هدیه کند،چگونه می تواند درآمدهای آینده خود را تقدیم زن بکند؟و لذا مهر بهترین وسیله برای کسب اطمینان برای زن است.
و برخی دیگر خواسته اند بگویند مهر وثیقه است و اگر وثیقه ای در میان نباشد،رشته زناشویی سخت متزلزل می شود.
در حالی که این سخن نیز درست نیست.زیرا:
اولاً در برخی از ازدواج ها اصولاً نیازی به وثیقه نبوده،در حالی که مهر وجود داشته است.نظیر ازدواج پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع).
ثانیاً اگر چنین بود هرگز پیامبر سفارشی نمی کرد که زنان از مهریه خود چشم پوشی کنند و آن را متقابلاً برای ایجاد صفا و صمیمیت،به شوهران خود ببخشند.
ثالثاً اگر چنین بود پیامبر توصیه نمی فرمود که مهر زنان زیاد نباشد.زیرا در وثیقه چنین سفارشی معقول نیست.
مرسوم است مرد در هنگام ازدواج چیزی را به همسرش تقدیم می کند که در اصطلاح،مهر و صداق نامیده می شود.چنانکه خواستگاری همیشه از جانب مرد انجام می گیرد مهرنیز از جانب او به زن تقدیم می شود.مرد است که به سراغ زن می رود و اظهار علاقه می کند،نه برعکس،و اوست که برای اثبات صدق خویش و جلب توجه زن باید چیزی را به عنوان مهر تقدیمش کند،نه برعکس.
زن کالای خریدنی نیست که به وسیله مهر معامله شود،بلکه محبوبه مرد است که باید برای اثبات صدق خویش و به دست آوردن دل او مقداری از آنچه را دارد نثارش سازد. بوسیله خواستگاری و اعطای مهر شخصیت مرد تحقیر نمی شود بلکه لازمه مردانگی همین است.در صورتی که اگر زن چنین عملی را انجام دهد بر شخصیتش لطمه وارد می آید.زن از زیبایی و لطافت و جاذبه ویژه ای برخوردار است که مرد را اسیر و دلباخته خود می سازد و برای خواستگاری به آستانه خویش جذب می کند.
زن به الهام فطری دریافته که محبوبه مرد است و عزت و احترامش در این است که خود را رایگان در اختیار او قرار ندهد بلکه بوسیله غرور و اظهار بی نیازی و ناز و کرشمه،خود را شیرین تر و محبوب تر سازد.زن تشنه محبت و دوستی است و دوستدار مردی است که از صمیم قلب او را دوست بدارد،و اعطای مهر را دلیل بر صدق گفتار مرد می شمارد.مهر مبلغ معامله نیست بلکه از علائم صدق مرد به شمار می رود و به همین جهت صداق نامیده می شود.زن خودش را به مهرنمی فروشد بلکه بدین وسیله صدق مرد را در اظهار عشق و علاقه می آزماید و آرامش خاطر پیدا می کند و این است فلسفه مهر.
برای تشریع مهر، فلسفه‌مهمتر دیگری را نیز می توان بیان کرد و آن عبارتست از ایجاد زمینه مناسب برای اینکه زن بتواند وظایفی را که ناموس آفرینش بر عهده اش نهاده ایفا کند.هر یک از زن و مرد آفرینش ویژه ای دارند،مرد به منزله زارع است و زن به منزله مزرعه،مرد به منزله باغبان است و زن به منزله باغ.مرد نطفه فرزند را در رحم زن غرس می کند و بعد از آن،طبیعت چیزی را بر عهده اش نگذارده است.در صورتی که مسؤولیت طبیعی زن از همان زمان شروع می شود.بر طبق آفرینش ویژه اش ناچار است دوران دشوار و خطیر بارداری و زایمان و نقاهت ناشی از آن را تحمل کند.ناچار است مدت دو سال نوزاد ضعیف را با شیره جان تغذیه نماید و بعد از آن تا مدتی در حفظ و حراست و پرورش او کوشش و فداکاری کند.
در صورتی که ناموس آفرینش چنین مسؤولیتهای سنگینی را بر دوش مرد نگذارده و طبعاً از آزادی بیشتری برخورداراست.بنابراین،زن باید برای تحمل چنین مسؤولیتهای دشواری زمینه‌مناسب و آرامش خاطری در اختیار داشته باشد،و تشریع مهر به منظور ایجاد زمینه مناسبی است تا زن بتواند با اطمینان و آرامش خاطر، خود را برای غرس فرزند در اختیار مرد قرار دهد و مسؤولیتهای ناشی از آن را بپذیرد.
زن به وسیله مهری که مرد در اختیارش می گذارد اسباب و لوازم ساده ای را برای زندگی فراهم می سازد،و آرامش خاطر می یابد که اگر باردار شد می تواند در این محیط امن تا مدتی ادامه‌زندگی دهد و به وظایف تازه ای که بر عهده اش نهاده می شود عمل نماید.
البته پرورش و حفظ و حراست از فرزند وظیفه مشترکی است بین زن و مرد لیکن مرد عملاً از آزادی بیشتری برخوردار است و می تواند از انجام مسؤولیتها شانه خالی کند در صورتی که زن به مقتضای آفرینش ویژه اش ناچار است به این وظایف عمل نماید.
در احادیث نیز به این فلسفه اشاره شده است.حضرت صادق علیه السلام فرمود:«علت اینکه مهر بر عهده مرد قرار گرفته نه زن-با اینکه هر دو نفر یک کار را انجام می دهند -این است که مرد وقتی نیاز شهوی خویش را انجام داد بر می خیزد و منتظر فراغت زن (از عواقب این عمل) نمی ماند و به همین جهت صداق بر عهده مرد نهاده شده است.»
بنابراین،اعطای مهر از جانب مرد سنتی است پسندیده که اسلام بدان صحه نهاده است.
مهر می تواند پول باشد یا ملک یا طلا و نقره یا هرشیء ارزشمند دیگر،وحتی مرد می تواند به عنوان مهر کار ارزشمندی را تقبل نماید که سودش عائد همسرش گردد.ولی بهتر است چیزی باشد که عینش باقی بماند و آرامش خاطر بیشتری برای زن فراهم سازد.
پروردگار عالم برای مصالح اجتماع،زنان و مردان را با ویژگی هایی آفریده،و برای هر کدام آنان امتیازاتی موهبت نموده،و مردان را با داشتن قدرت و توان بیشتر،در برابر عفّت وخویشتن داری و شرم و حیاء زنان بی قرار و نیازمند ساخته است!
اگر چه طبیعتاً زنان در مسائل جنسی نسبت به مردان فوق العاده توانمند می باشند،ولی با برخورداری از شرم و حیاء هرگز خود را ارزان نفروخته،و با زنجیر وقار و عفّت،مردان را به تسلیم و تواضع و اسارت و بردگی می کشانند!!
بر این اساس مردها از آنان خواستگاری نموده،و به رقابت و جنگ و ستیز می پردازند،و برای تسلیم آنان هزینه و نفقه و مهریّه که حاکی از مهر و محبّت است پرداخت می کنند.
تشریع«مهریه»در اسلام برای تحقیر کردن زن نیست،بلکه ارزش وجودی او را دربرداشته،و می رساند که زن خود را به رایگان و بدون ارزش در اختیار مرد قرار نمی دهد،و از این طریق صداقت عشق و محبّت مرد را آزمایش می نماید،و به همین جهت «مهریّه» را در لسان قرآن و حدیث «صَداق» می گویند،که از واژه «صدق» گرفته شده است.
در قرآن مجید هنگامی که در مورد «مهریّه» ذکری به میان آمده صحبت از بخشش و «نِحْلَهْ»می نماید و اضافه می کند که اگر زنان این حق را به شما بذل کردند،با دل خوش و گوارا میل نمائید.و بدین وسیله ثابت می کند که: «مهریّه» جنبه تحقیر ندارد،بلکه بخششی است که رمز صداقت عشق مرد را دربرداشته،برای ارزش وجودی زن.
و در احادیثی از ائمه اطهار علیهم السّلام،با توجّه خاص و ظرافت فکری،این حقیقت استفاده می گردد:«از امام رضا(ع) سؤال کردند:چرا مرد به زن مهریّه می دهد؟فرمودند:مرد وظیفه دارد به زن هزینه های زندگی اش را بپردازد،و ازدواج در واقع یک معامله (معنوی)است،و مرد خریدار وصال زن است،و آن بدون بهاء و ثمن امکان ندارد.
و حضرت امام صادق(ع) می فرمایند:
فلسفه «مهریّه» زن این است که،اگر آن نباشد،معمولاً مردها پس از تسکین بحران جنسی خود، زن را رها می سازند،و این تشریعِ «صداق»برای گرم نگهداشتن رابطه زن و شوهری است.
و بالاخره در همین رابطه است که اسلام ازدواج بدون«مهریّه»را تجویز نکرده،و هرکسی موظّف است در هنگام تشکیل خانواده،مالی را به مقدار مورد رضایت طرفین پیش کش عروس بنماید،و قرآن مجید و دهها حدیث این حقیقت را تأیید می نماید.