فصل اول
کلیات
- 1 مقدمه :
درخت پسته معمولی (ایرانی) با نام علمی Pistaca vera منشأ ایرانی داشته و در شمال شرقی کشور حوالی سرخس به صورت جنگلهای انبوه دیده می شود و نام علمی آن نیز از واژه فارسی پسته گرفته شده است.
کتیبه های یونانی و تواریخ مؤید این مطلبند که کاشت درخت پسته و استفاده از محصول آن از حدود چهار هزار سال پیش در ایران مرسوم بوده است.
1 – 2 نام کامل طرح و محل اجرای آن :
احداث باغ پسته (به مساحت 50 هکتار)
محل اجرا :
مشخصات گیاه شناسی:
درخت پسته گیاهی است دو پایه یعنی گلهای نر و ماده جدا از یکدیگر و روی دو درخت مجزا قرار گرفته اند و تلقیح گلهای ماده بوسیله باد انجام می شود. ریشه درخت پسته محوری و عمودی است و تا عمق بیشتر از دو متر در عمق خاک فرو می رود. قدرت تولید ریشه فرعی در درخت پسته خیلی ضعیف است و چنانچه انتهای ریشه اصلی قطع شود، قبل از تولید ریشه فرعی، درخت در اثر نرسیدن آب و مواد غذایی کافی خشک شده و از بین می رود زیرا ریشه های موئین (تارهای کشنده) در انتهای ریشه قرار دارند. به همین علت اغلب سعی می شود که بذر پسته در محل اصلی کاشته شود تا احتیاجی به جابجایی نباشد چرا که در تغییر محل نهال پسته، حدود 60% از نهال های جوان خشک می شوند. به دلیل طویل شدن ریشه که می تواند به اعماق زمین فرورفته و خود را به منطقه همیشه مرطوب زمین برساند و جذب آب نماید، مقاومت این درخت در برابر کم آبی و خشکی خیلی زیاد است.
آب و هوا:
درخت پسته به سرمای شدید زمستان و گرمای زیاد تابستان مقاوم است و از این نظر شباهت زیادی به درخت انگور دارد، بطوری پسته نیز مانند انگور سرمای 20 درجه زیر صفر و 40 درجه بالای صفر را بدون هیچگونه خسارت و صدمه ای تحمل می نماید.
درخت پسته با زمین مرطوب سازگاری ندارد، رطوبت زیاد در خاک باعث ایجاد بیماری و پوسیدگی یقه درخت می شود که نهایتاً منجر به خشک شدن درخت می گردد.
خاک:
بهترین خاکها برای کاشت درخت پسته خاکهای لیمونی سبک یعنی شن و رس میباشد. در اراضی سبک مصرف کود برای برداشت رضایت بخش است ولی در اراضی رسی سنگین که رطوبت را به مقدار زیاد و برای مدتی طولاتی در خود نگاه می‌دارد کاشت این گیاه نتیجه رضایت بخشی نمی‌دهد و مقدار محصول چندان قابل توجه نخواهد بود. درخت پسته تا اندازه‌ای تحمل شوری خاک را میکند.
درخت پسته تا اندازه ای نسبت به شوری خاک بردبار است و این بردباری، باعث گردیده که برخی از باغداران به غلط تصور کنند که نمک برای ادامه حیاط و رشد و نمو درخت لازم است تا جائیکه در بعضی از اراضی غیر شور، اقدام به افزودن نمک به خاک و یا آب آبیاری، به عنوان کود می نمایند. در حالی که ثابت شده است که پسته در اراضی فاقد نمک به خوبی روییده و محصول زیاد و رضایت بخشی نیز تولید می کند.
کود:
درخت پسته احتیاج به کود فراوان دارد و کود دامی به تنهایی نمی‌تواند رفع احتیاجات درخت پسته را از حیث مواد غذایی برای محصول زیاد بکند. بطور کلی میزان کود شیمیایی مورد نیاز برای هر باغ پسته، 250 تا 500 کیلوگرم کود فسفاته می باشد که در دو نوبت (یکی اسفند ماه و دیگری خرداد ماه) به زمین اضافه می شود.
آبیاری:
به طوری که قبلاً نیز گفته شد، درخت پسته گیاهی است مقاوم به خشکی، و لیکن این نکته را باید مد نظر داشت که مقاومت زیاد پسته دلیل آن نیست که در آبیاری و سایر مراقبت های لازم از باغ کوتاهی گردد. هرچقدر مراقبت از درخت کامل تر و تعداد دفعات آبیاری مرتب تر باشد، مقدار مرغوبیت محصول پسته نیز زیاد تر خواهد بود.
در خصوص تعداد دفعات آبیاری روش زیر مناسب به نظر می رسد:
در دو یا سه سال اول کاشت نهال یا بذر هر 7 تا 10 روز یک مرتبه آبیاری می کنند. از سال سوم تعداد دفعات آبیاری را کم کرده تا در موقع بهره برداری (سال پنجم به بعد) آن را به ماهی یک مرتبه می رسانند.
هرس:
هرس درخت پسته مسن و بارده مرسوم نمی باشد، باغداران فقط به حذف شاخه های خشک اکتفا می کنند. در پاره ای از مراکز تولید پسته این هرس را در فصل پاییز انجام می دهند تا بتوانند شاخه خشک را از تر تشخیص دهند.
برداشت:
جمع آوری محصول پسته به دو طریق انجام می گیرد. یکی تکان دادن شاخه های باردار بوسیله چوب های بلند و دیگری چیدن و قطع کردن خوشه های میوه با دست.
روش اول بدترین راه برداشت محصول می باشد، چرا که میوه پسته همیشه بر روی شاخه های دو ساله یعنی شاخه ای که سال قبل روی درخت ظاهر شده قرار دارد و با زدن چوب برای ریختن پسته، شاخه های جوان که حامل میوه سال بعد خواهند بود شکسته و از بین می روند و بدین علت میزان محصول سال بعد خیلی کم خواهد بود.
طریق دوم، برداشت محصول به روش جدا کردن خوشه از درخت بوسیله ئدست می باشد. این طریقه بهترین راه برداشت محصول می باشد چون هیچگونه آسیبی به درخت و شاخه های آن وارد نمی آید. برای چیدن میوه به این ترتیب، بهتر است از نردبان استفاده شود، به خصوص نردبان های دو طرفه مخصوص برداشت میوه که مانع از صدمه دیدن درخت بر اثر بالا رفتن کارگر از درخت می شود.
خصوصیات خاک:
کشت پسته در رده های مختلفی از خاک با موفقیت انجام می شود. در مناطق پسته کاری ایران بافت شنی لومی که یک باقت متوسط می باشد بهترین محصول را تولید مینماید. همچنین در بافتهای سنگین تر خاک مثل لوم روسی سیلتی و حتی لوم رسی مصحول مناسبی تولید شده است. وجود زهکش های طبیعی همانند یک لایه شنی در عمق بیش از 2 متر از سطح خاک، میتواند سنگینی بافت را جبران نماید. مناسبت ترین خاک برای کشت و پرورش پسته از نظر عمق، خاکهایی عمق همراه با بافت یکنواخت میباشد. وجود خاک کم عمق و یا سخت لایه، باعث میشود که قسمتهای هوائی و زیرزمینی درخت، کوتاه مانده، در نتیجه باروری و عملکرد آن بطور محسوسی کاهش یابد. درختان پسته در شرایط ماندآبی رشد مناسبی ندارند.
کیفیت آب:
در مورد ارزیابی کیفیت آب آبیاری 4 مورد مهم را باید در نظر گرفت:
1-در صورتیکه EC آب آبیاری کمتر از 7/0 دی زیمنس بر متر(ds/m) بوده و SAR آن کمتر از 5/3 باشد، کاربرد آبی هیچگونه محدودیتی ندارد.
2- در صورتیکه EC آب از 2 دی زیمنس بر متر (ds/m) بیشتر باشد، سبب تجمع املاح و پیدایش و توسعه خاکها می شود و قلیا می شود. به این دلیل استفاده از چنین آبهایی محدودیت ایجاد میکند.
3- آب آبیاری که SAR آن از 7 بیشتر باشد، سبب کاهش نفوذ آب در خاک میشود. در این حالت ، عدم تعادل بین سدیم محلول با کلسیم و منیزیم موجب پراکندگی ذرات، سله بستن و گرفتن خلل و فرج خاک خواهد شد.
4- اگر مقدار بر آب آبیاری از 7/0 تحت در میلیون و کلر آن از 3 میلی اکی والان در لیتر متجاوز کند، سبب تجمع این دو عنصر میشود. این تجمع باعث ایجاد مسمومیتهای خاصی در پسته میگردد.
نمونه برداری از خاک و آب:
بهتر است که نمونه برداری قبل از احداث باغ و یا در حین آن انجام شده و نمونه برداریهای مداوم نیز در سالهای اولیه ایجاد باغ، برای شناسایی و تشخیص میزان عناصر و شرایط شوری و دفع مشکلات آن صورت گیرد. زیرا در این حالت کنترل و املاح مشکلات بسیار آسانتر بوده و هزینه یا خسارت کمتری برای باغدار به همراه خواهد داشت. تهیه نمونه ای آب و خاک باید به نحوی انجام شود که نماینده واقعی محل باشد.
تهیه نمونه خاک:
نمونه برداری باید در یک زمان معین و مداوم، با توجه به روش آبیاری و تا عمق2 -5/1 متری در اعماق 200-160-120-80-40 سانتیمتر از سطح خاک انجام گیرد. در محل انتخاب شده جهت نمونه برداری، نباید تخلیه موادی مثل کود حیوانی، مصالح ساختمانی و... صورت گرفته باشد.
در صورتیکه زمین شکل هندسی داشته باشد، قطرهای آن را بطور تقریبی رسم نموده، سپس از محل تلاقی آنها یک نمونه و از محل راسلها با کمی فاصله به مرکز چهار نمونه تهیه میگردد. اگر زمین مورد بحث شکل هندسی نداشته باشد، در اینصورت به صورت زیگزاگ و یا مارپیچی حرکت کرده به نحوی که در محل هر تغییر جهت، یک نمونه تهیه گردد. مهمترین مرحله در تهیه نمونه خاک، دقت از مخلوط کردن صحیح نمونه ها بمنظور تهیه نمونه مرکب میباشد.
تهیه نمونه آب:
نمونه برداری آب به سادگی امکان پذیر است، بدین ترتیب که ظرف نمونه برداری بایستی تمیز و عاری از هر گونه ماده دیگر باشد. در زمان نمونه برداری، حتی ظروف تمیز و نو را ابتدا با نمونه آب مورد نظر کاملا شستشو داده، سپس کاملا پر میگردد. بطوریکه فضای خاک برای هواد باقی نماند؛ زیرا وجود هوا، باعث رسوب کردن کربنات کلسیم خواهد شد. پس از تهیه نمونه آب، تا زمان تجزیه باید آن را حتما در یخچال نگهداری کرد. در غیر اینصورت در درجه حرارت معمولی اتاق، کلسیم (Ca++) و بیکربنات (Hco-3) رسوب کرده و شوری کل آب کاهش مییابد. ناگفته نماند که در زمان تهیه نمونه آب لازم است که حداقل نیم ساعت از شروع پمپاژ آب گذشته باشد.
آماده سازی زمینپس از تهیه نمونه های آب و خاک، در صورتیکه برای احداث باغ مثبت باشد پروفیل هایی به عمق حداکثر 2 متر برای شناسایی کامل خاک، در صورتیکه صورت امکان طبقه بندی آن حفر میشود.
برای شروع کار در صورتی که لایه سطحی خاک (قبل از تسطیح) خیلی شور باشد، لازم است لایه نازکی از سطح خاک را که محل تجمع املاح است کنار زده و خاکهای جمع شده را از مزرعه خارج نمود.
در صورتی که پروفیل و نمونه برداری نشان داد که بافت خاک کاملا شنی بوده و یا تا عمق 2 متری دارای سخت لایه باشد، باید از احداث باغ در چنین محلی اجتناب نمود. اگر با حفر پروفیل مشخص شد که خاک محل احداث باغ مطبق میباشد. (یک لایه شنی و یک لایه رسی یا بر عکس)، در این صورت قبل از انجام هر کاری، با توجه به نقشه باغ و تعیین جهت و امتداد ردیفی در محل کاشت، خاک را حداقل به عرض یک متر و به عمق یک تا دو متر با بیل مکانیکی و یا لودر کاملا مخلوط و یکدست مینمایند. با این کار اگر در عمق مذکور سخت لایه ای وجود دارد شکسته میشود.
پس از این میتوان سایر عملیات را طبق نقشه انجام داد. چنانچه سیستم آبیاری غرقابی مدنظر باشد بایستی شیب نهایی به حدود 2-1 درصد برسد. اگر در محل کاشت با توجه به نتایج، عملیات اصلاحی لازم باشد در این صورت ممکن است در نوار محل کاشت، گچ یا گوگرد و کود حیوانی پوشیده را به خاک اضافه کرده و سپس کاشت نهال را انجام داد.
لازم به ذکر است جهت اصلاح خاک (درصورتیکه Ph خاک بالاتر از 7/5 یا 8 باشد)
یا اندازه گیری سدیم قابل تبادل و با درنظر گرفتن مقدار بهینه آن، مقدار گچ و یا گوگرد لازم در هر هکتار را محاسبه و به زمین داده شود. البته باید درنظر داشت که آثار این اصلاح خاک در طولانی مدت و حداقل 2 تا 4 سال بعد بروز کرده و مشاهده خواهد شد. در صورتی که کود حیوانی مورد استفاده کاملا پوشیده شده و عاری از بذر علفهای هرز باشد، می توان آن را در نوار محل کاشت نهال ریخته و گوگرد را نیز به آن اضافه نمود.
لازم است تاکید شود دادن گچ به تنهایی، میتواند خاک را اصلاح کند ولی دادن گوگرد بدون کود حیوانی هیچ فایده ای بر آن مترتب نیست. پس از انجام عملیات فوق در صورتی که آبیاری به روش غرقابی انجام میشود، باید در زمان کاشت نکات زیر را در نظر گرفت: