فصل اول
کلیات
- 1 مقدمه :
طبق تعریف ، سنگ تزئینی به هر سنگ طبیعی ، بجز آنچه که برای ساخت بناها استفاده میشود، اطلاق میگردد که بر اساس زمینه‌های زیبایی شناختی برای گستره‌ای وسیع از مصارف انتخاب میشود. یادمانهای پیچیده معماری ، مانند بنای یادبود آبرت در لندن ، به سهم خود نوعی ساختمان به شمار می‌آیند و بنابراین سنگی که برای این مصارف بکار گرفته میشود، باید دارای شرایط استحکام و دوام سازه‌ای باشد. از نظر سنگ شناسی، مرمر ( از کلمه یونانی مارموروس Marmoros به معنی درخشان آمده است) سنگی است آهکی که متبلور بوده و دارای دانه هایی است که با چشم قابل رؤیت هستند. در اصطلاح بنایی به کلیه آهکهای متراکمی که قابل صیقلی شدن باشند اطلاق می شود. دانه های متبلور مرمر از نوع کلسیت است. مرمر سنگی است متراکم و خلل و فرج آن خیلی کم است و در نتیجه در مقابل برودت و یخبندان مقاومتش زیاد است.
1 – 2 نام کامل طرح و محل اجرای آن :
اکتشاف سنگ های تزئینی
محل اجرا :
1 – 3 – مشخصات متقاضیان :
1 – 4 – دلایل انتخاب طرح :
توجه به خودکفایی این صنعت و همجنین نیاز بازار داخلی به تولید این محصول با توجه به این که اکتشاف سنگ های تزئینی می تواند به رشد و شکوفایی اقتصادی کشور کمکی هر چند کوچک نماید و با در نظر گرفتن علاقه خود به فعالیت های صنعتی ومعدنی این طرح را برای اجرا انتخاب کرده ام.
1 – 5 میزان مفید بودن طرح برای جامعه :
این طرح از جهات گوناگون برای جامعه مفید است ، شکوفایی اقتصادی و خودکفایی در تولید یکی از محصولات ، سوددهی و بهبود وضعیت اقتصادی ، اشتغالزایی ، استفاده از نیروی انسانی متخصص در پرورش کالای داخلی و بهره گیری از سرمایه ها و داشته های انسانی در بالندگی کشور .
1 – 6 - وضعیت و میزان اشتغالزایی :
تعداد اشتغالزایی این طرح 8 نفر میباشد .
تاریخچه و سابقه مختصر طرح :
رایج‌ترین موارد مصرف سنگ تزئینی را در زیر آورده‌ایم:
سنگ مجسمه سازی
این سنگ باید پیش از انتخاب سه نیازمندی را پاسخ گوید:
زیبای هنری : زیبایی هنری مهمترین عامل برای انتخاب سنگ محسوب میشود.
سهولت کار : این عامل بر روی خلق یک مجسمه خوشایند هنری ضروری است.
دوام : دوام برای حصول اطمینان از بقایای جزئیات مجسمه در محیطهای مختلف است که انتخاب نهایی را تعدیل میکند.
مناسب‌ترین مصالح برای مجسمه سازی
انواع سنگ مرمر و سنگ های آهکی میکریتی مناسب‌ترین و بهترین مصالح برای مجسمه سازی محسوب میگردند. این سنگها دست کم دو معیار را دارا هستند: جذاب هستند، بخصوص مرمهایی که در مجسمه سازی کلاسیک بکار رفته و تحسین زیادی را بر انگیخته‌اند و بسیاری از آنها دارای خصوصیات آزاد سنگها هستند، یعنی می‌توان در تمام جهتها بطور یکسان روی آنها کار کرد.
تمدن های باستانی و سنگهای تزئینی
تمدنهای باستانی از سنگ های آذرین بسیار بهره می‌جستند و دوام این سنگها بوده که بقای آنها را در دنیای امروز تضمین کرده است. برای مثال ، تک ستونهای یادبود مصری که در حدود 3500 سال پیش ، از گرانیتهای سرخ و صورتی تراشیده شده و در اوایل سده نوزدهم از جا کنده شده‌اند، در شرایط جوی متغیر مرکز لندن ، پاریس ، رم ، استانبول و نیویورک یافت می‌شوند. بلندی این یادمانها تا 15 متر می‌رسد و هر کدام از آنها از قطعه یکپارچه گرانیتی بریده شده که بنّاهای مصری آن را به دقت انتخاب کرده و برای آزمایش فاصله درزه‌ها ، چاههای قائمی را در توده گرانیت حفر می‌کردند.
به رغم نگرانی‌هایی که در مورد تداوم یکپارچگی این یادمانها در برخی از آلوده‌ترین شهرهای دنیا وجود داشته، طبیعت سرسخت گرانیت ، این اطمینان را ایجاد کرده که خطوط تصویری هیروگلیف آنها پس از گذشته 35 سده ، هنوز هم تمیز و روشن است.
سنگ قبرها
نوع دیگر سنگ تزئینی هستند که وجود تزئین در آنها ، بازتاب یک یادآوری غم انگیز است. ویژگیهای سنگ قبر خوب ، در واقع شبیه چیزهایی است که برای سنگ مجسمه سازی مورد نیاز است.
کیفیتهای لازم برای سنگ قبر مناسب
کیفیت تزئینی که با هدف آن سازگار باشد، یعنی، رنگارنگ و خشن نباشد.
دوام
قابلیت بریده شدن به صورت تختال و حفظ وضوح نوشته‌هایی که بر آن کنده میشود.
انواع شاخص سنگ قبر
انواع شاخص این نوع سنگها ، شامل سنگهای آهکی ، مرمرها ، گرانیتها ، گابروها و سنگهای آذرین دیگر و کمتر از آنها ، ماسه سنگها میباشد.
نمونه‌هایی از سنگ قبرها
در بریتانیا ، سنگ پرتلند ، گرانیت دارتمور (Dartmoor Granite) ، انواع گابروهای وارداتی و سنگ لوح ، جزو مهمترین سنگ قبرها به شمار می‌روند. بخصوص کمرنگی یکنواخت سنگ پرتلند ، هواداران بسیاری دارد و خصوصیتهای آن به عنوان یک آزاد سنگ ، بدان معناست که می‌توان به آسانی بر روی آن کار کرده و نوشته‌هایی را حک نمود.
سنگ چین باغها
این سنگها به عنوان مصالح ایجاد باغچه سنگی تزئینی و نیز در تهیه بناهای تزئینی کوچک مورد استفاده گسترده و تحسین همگان است. باغچه‌های سنگی تزئینی ، تاریخچه درازی دارند که دست کم در بریتانیا و بقیه اروپا به سده هیجدهم باز میگردد، در حالی که در شرق ، از میراث بسیار طولانی‌تری برخوردارند.
مطالعه سنگهای تزئینی با نگاهی به مرمرها
مرمرها:
سنگهائیکه از کلسیت یا دولومیت خالص تشکیل شده اند دگرگون شده و با تبلور مجدد همین کانیها به مرمر تبدیل می شود.
با توجه به اینکه لایه های مختلف سنگ مادر از نظر مقدار و نوع ناخالصیها ممکن است متفاوت باشد در مرمرها انواع و اقسام کانیهای سیلیکا ته دگرگونی یافت می شود و در عین حال در بعضی مواقع از روی توزیع مجموعه های متفاوت این کانیها می توان لایه بندی سنگ اولیه را تعیین کرد.
مرمرها معمولاً دارای دانه بندی هستند و توجیه ترجیحی در آنها مشاهده نمیشود ولی با افزایش شدت دگرگونی اندازه دانه ها بزرگتر میگردد و ممکن است توجیه مختصری هم بوجود آید.
کلسیت و دولومیت یا هر دوی آنها، مهمترین کانیهای مرمرهای خالص میباشد که معمولاً مقدار یکی از این دو کانی در آن بمراتب بیش از دیگری است.
کوارتز آواری یا کوارتزی که از تبلور مجدد چرت بوجود آمده است در مرمرها بخصوص در مرمرهای کم دولومیت زیاد دیده می شود. کلسیت و کوارتز تا دماهای بالا بدون واکنش در کنار هم باقی می ماند و در این دما به ولاستونیت تبدیل می شود.
در سیستم های بسته کوارتز در مجاورت دولومیت پایدار باقی می ماند.
اگر مقداری رس بصورت ناخالص در سنگ مادر وجود داشته باشد کانیهای مختلفی در مرمرها ممکن است تشکیل شود. از رس های ایلتی مقداری موسکویت تولید می شود در صورتیکه که از رس های کائولینیتی در شدتهای کم دگرگونی اپیدوت نتیجه می گردد و در شدتهای متوسط دگرگونی گروناهائی از دسته گروسولر – آندرادیت بوجود می آید که در این مرحله اپیدوت یا موسکویت دیگر وجود نخواهد داشت و بجای آنها میکروکلین و پلاژیوکلازها تشکیل می شود.
ترمولیت در مرمرهای دولومیت دار یکی از کانیهای عادی است که در شدتهای بالاتر دگرگونی به دیوپسید تبدیل می شود. در دگرگونیهای متوسط تا شدید فرستریت هم ممکن است در این سنگها تشکیل گردد. در نتیجه دگرگونی پسرو، فرستریت ممکن است به سرپانتین تبدیل شود و سنگی حاصل گردد که از کلسیت و سرپانتین درست شده و بنام اُنی کلسیت (Ophicalcite) معروف است. و زوویانیت، پیریت، پیروتین و گرانیت کانیهای فرعی دیگر این سنگهاست که بمقدار خیلی کم امکان دارد در مرمرها دیده شود.
مرمر:
سیپولن: مرمری است که دارای پولکهای میکاست. بعضی از سنگ شناسان به کلیه آهکهایی که دگرگونی یافته اند، سیپولن می گویند.
مرمر میلیونیتی: آهک متبلوری است که بر اثر فشارهای کوهزایی بوجود آمده است.
رنگهای سنگهای مرمری: اگر اکسید آهن بی آب در مرمر وجود داشته باشد رنگش سرخ و اگر اکسید آهن آبدار وجود داشته باشد رنگ آن قهوه ای یا زرد است و اگر دارای مواد ذغالی (گرانیت، زغال، قیر و نفت) و منگنز باشد رنگ آن خاکستری، کبود، یا سیاه رنگ است.
اشکال مرمرها: بعضی مرمرها، رگه دار، راه راه و برخی خالدار یا موجدار هستند. مرمری که برای ساختن مجسمه بکار میرود، دارای رنگ سفید نسبتاً خالص است.
شفافیت مرمرها: از بعضی مرمرها هنگامی که صفحاتی به ضخامت 15 تا 35 میلی متر تهیه شود نور بخوبی عبور میکند.
طرز تشکیل مرمر: مرمر در میان شیست های متبلور یافت می شود و بنابراین از سنگهای دگرگونی است. بطور مصنوعی تحت فشار زیاد با افزایش درجه دما، در مجاورت Co2 ، می توان آهک را بطور مصنوعی به مرمر تبدیل کرد.
معادن مهم مرمر ایران: در ایران معادن مهمی از مرمر وجود دارد. در شمال شرقی یزد، جوشقان، خلج مشهد و محلات، معادن مهمی از مرمر وجود دارد.
مرمرهای پالئوزوئیک:
این سنگها در اثر دگرگونی آهک و دولومیت بوجود می آیند. کاملاً بلورین هستند و در بازار سنگ ایران عموماً بنام مرمریت یا سنگ چینی نامیده می شوند. اکثر این سنگها قدیمی اند و در زون دگرگونی سنندج - سیرجان واقع شده اند و تعدادی از معادن مشهور کشور از معادن پالئوزوئیک می باشند عبارتند از: مرمریت گدار سرخ و جاجری، مرمریت صالح پیغمبر، مرمریت انگورک ده بید، مرمریت سیرجان، مرمریت ازنا.
- مرمریت ها (Marbles) :
مرمریتها بصورت سنگهای متامورف سفید، خاکستری و رنگی، یا تبلور دوباره درخشندگی و شفافیت و زیبایی خاصی دارند. بهمین جهت در صنعت سنگهای تزئینی جایگاه ویژه ای یافته اند.
شرایط تشکیل مرمریت ها: مرمریت ها که از متامرفیسم سنگهای آهکی اولیه حاصل شده اند بر حسب درجه متامرفیسم و رشد کریستالها، ممکن است سنگهای تزئینی مختلفی را با نامها و بافتهای متفاوت ریز و درشت تشکیل دهند.
کریستال: مرمریت درشت بلور، سفید یا خاکستری روشن تا کرم را اصطلاحاً کریستال می گویند.
سنگ چینی: مرمریت کریستال سفید را اصطلاحاً سنگ چینی می نامند. درجه کریستالیزاسیون، سفیدی و یکنواختی رنگ از عوامل مرغوبیت سنگهای چینی می باشند.
معادن مهم سنگ چینی کشور: چینی الیگودرز، لای بید، گدار سرخ، نیریز.
نواحی مهم مورد اکتشاف سنگهای مرمریتی: سنگهای مرمریتی و چینی و کریستال همه از آهکهای کریستالیزه می باشند که تحت فشار و حرارت بالا دگرگون شده اند. این سنگها، اکثراً در نواحی دگرگونی ناحیه ای گسترش دارند.
- تفاوتهای مرمر و سنگ آهک: اصطلاحات مرمر و سنگ آهک بر حسب قابلیت پرداخت (polish) و مورد استفاده و منشأ آنها از هم تفکیک میگردند.
- کانیهای تشکیل دهنده مرمرها: کانی اصلی تشکیل دهنده اغلب مرمرها کلسیت می باشد و هر چند که 99% درصد کربنات کلسیم دارند اما اغلب مرمرها محتوی چند درصد از کانیهای تیپک نوع دگرگونی می باشند که از جمله از انواع عمده غیر سیلیکاته آن کوارتز، هماتیت، لیمونیت و پیریت و کانیهای سیلیکاته معمولی آن شامل میکا، کلریت ترمولیت، ولاستونیت، دیوپسید و هورنبلاند می باشند.