طرح کسب و کار پرورش شتر مرغ

مقدمه:

با وجود گذشت بیش از یک قرن از پرورش  شترمرغ اهلی در مزارع افریقای جنوبی، اطلاعات علمی کمی در خصوص تغذیه شترمرغ وجود دارد و نیازهای غذایی این پرنده به طور دقیق برآورد نشده است. نتها در چندساله اخیر برخی از تحقیقات اولیه در اسرائیل و افریقای جنوبی در این زمینه انجام شده اشت. هنوز جنبه های زیادی مورد تحقیق قرار نگرفته و اطلاعات گردآوری شده در این بخش بیشتر مربوط به تجربیات پرورش دهندگان شترمرغ در افریقای جنوبی است.

شترمرغ بطور کامل علفخوار نبوده و در حیات وحش قسمتی از غذای آنان را حشرات، پستانداران کوچک، مارمولک و گاهی تخم پرندگان تشکیل می دهد. اگرچه شترمرغ ها علف می خورند ولی غذای مورد علاقه آنان را برگ گیاهان دولپه ای و نیز دانه آنها تشکیل می دهد.

شترمرغ بر اساس عادت طبیعی در مراتع فقیر زندگی کرده و می تواند در این شرایط غذای کافی برای خود تهیه نماید، جائیکه گاو و حتی گوسفند قادر به زندگی نیستند.

مانند سایر دامها هزینه غذا یکی از عمده ترین مخارج پرورش شترمرغ را تشکیل می دهد. با استفاده از قابلیت شترمرغ در مصرف غذای فقیر و متنوع می توان تا حد زیادی از هزینه های پرورش کاست.

1- فیزیولوژی گوارش:

مطالعات معدود انجام شده برروی شترمرغها نشان می دهد که آنها قادرند الیاف خام را بهتر از سایر طیور هضم نمایند. در این زمینه فیزیولوژی گوارش شترمرغ را می توان با خرگوش و اسب مقایسه کرد. Angle دریافت که هضم الیاف  دیواره سلولی (NDF) که تا میزان 5 تا 6 درصد توسط طیور قابل هضم است، در جیره جوجه های شترمرغ می تواند از سن 3 هفتگی مورد استفاده قرار گیرد. توانایی هضم NDF شامل درصدی از فیبر موجود در غذا (سلولز، همی سلولز و لیگنین) است که پتانسیل هضم شدن را دارد. در شترمرغهای در حال رشد، در خلال 10 هفته اول این توانایی بصورت خطی تا میزان 51 درصد افزایش یافته و در مورد شترمرغهای کاملاً رشد کرده بالغ بر 60 درصد می گردد. چنین قدرت بالای هضم غذاهای فیبری را در گله های حیوانات نشخوارکننده می توان یافت.

غذاهای فیبری توسط شترمرغ از مری به پیش معده (معده غده ای) می رود و عملیات اولیه هضم شیمیایی بوسیله شیره معدی انجام می شود. سپس غذا از یک منفذ بزرگ وارد معده ماهیچه ای بنام سنگدان می شود. دیواره ماهیچه ای ضخیم سنگدان به همراه سنگریزه های خشن موجب تقسیم مکانیکی غذا به قطعات کوچکتر می گردد.

سپس غذا وارد روده کوچک شده و با اضافه شدن ترشحات روده ای بخصوص از لوزالمعده، مواد مغذی جذب می شوند. فعالیتهای تخمیری که توسط باکتریها در روده کور و بزرگ انجام می شود شترمرغ را قادر می نماید که از مقادیر زیاد فیبر در غذا استفاده نماید. احتباس طولانی غذا در حدود 40 ساعت در دستگاه گوارش برای فلور باکتریایی بیهوازی زمان کافی فراهم می آورد تا روز غذا اثر نموده و منجر به شکستن سلولز و همی سلولز گردد. در این فرآیند اسیدهای چرب فرار نظیر اسید استیک، اسید پروپیونیک و اسید بوتیریک تولید شده که توسط دیواره معده جذب شده و انرژی لازم را برای پرنده مهیا می سازد.

طی آزمایشهای Swart دریافت که شترمرغهای در حال رشد می توانند تا 76 درصد از انرژی متابولیسمی مورد نیاز خود را از شکستن سلولز بدست‌آورند. باید توجه داشت که افزایش میزان الیاف خام در جیره ممکن است کاهش جذب سایر ترکیبات سهل الهضم جیره شود.

ارتباط رشد با مصرف غذا:

رشد و افزایش وزن زنده شترمرغ بستگی اساسی به نحوه تغذیه و مدیریت دارد. تغذیه شترمرغهای پرواری با غذای کنسانتره باعث رشد بسیار سریع از سن یک تا چهار ماهگی می گردد و لی ممکن است دفرمه شدن پا خصوصاً مفاصل را به دنبال داشته باشد. در اینگونه موارد توسعه استخوانهای پا با افزایش سریع وزن شترمرغ همخوانی ندارد.

نتایج یک مطالعه اخیر در افریقای جنوبی نشانگر آن است که شترمرغ مناطق مختلف، تفاوتهایی را در افزایش وزن نشان می دهد. در این مطالعه شترمرغهای ادشورن افریقای جنوبی، نامیبیا و زیمباوه با یکدیگر مقایسه گردیدند. شترمرغهای ادشورن افریقا دیرتر از بقیه به حداکثر وزن بدن و نیز حداکثر افزایش وزن روزانه رسیدند، ولی هیچگونه تفاوت معنی داری در وزن پرنده بالغ بین شترمرغهای نواحی مختلف وجود نداشت.

غذای مصرفی شتر مرغ بستگی به وزن پرنده و میزان انرژی موجود در جیره دارد. معمولاً پرندگان تا زمانیکه از لحاظ انرژی نیازشان رفع نگردد از خوردن دست نمی کشند. در صورت تغذیه آزاد با جیره متراکم (کنسانتره) میزان غذای روزانه دوره رشد 3 تا 4 درصد وزن بدن می باشد و تنها در پایان دوره رشد این مقدار کاهش یافته و به 2 تا 5/2 درصد می رسد. جدول (1) متوسط غذای مصرفی روزانه شترمرغها را در دوران مختلف زندگی نشان می دهد.

ضریب تبدیل غذایی در جوجه ها 4/1 تا 6/1 است و در شترمرغهای جوان 4 تا 6 ماه این نسبت 4 تا 6 و در پایان دوره رشد به 10 افزایش پیدا می کند.

2- میزان احتیاجات به مواد مغذی:

همانند سایر حیوانات شترمرغها هم جهت رشد، نگهداری و تولید مثل نیاز به آب، کربوهیدرات، پروتئین، چربی و ویتامینی ها دارند.

انرژی از شکستن کربوهیدراتهای موجود در غذاهای حاوی مواد قندی، نشاسته، چربی، پروتئین و الیاف خام (سلولز و همی سلولز) بدست می آید. انرژی قابل استفاده حاصل از غذا انرژی قابل سوخت و ساز (ME) نامیده می شود که شامل اختلاف انرژی غذا و انرژی دفع شده از طریق مدفوع و ادرار و گاز بوده و با واحد مگاژول بر کیلوگرم (MJ/Kg) محاسبه می گردد. در گونه های مختلف حیوانات دستگاه گوارش متفاوت بوده و ضریب تبدیل غذایی برای هر ماده غذایی با دیگری فرق می کند. بنابراین میزان ME در هر حیوان و بریا هر غذا متفاوت خواهد بود.

چنین اطلاعاتی هنوز برای شترمرغ در دسترس نیست. لذا از جداول موجود طیور و خوک استفاده می گردد که البته ارزش انرژی متابولیسمی در این جدول بدون احتساب الیاف خامی که شترمرغ می تواند استفاده نماید درنظر گرفته شده است.

پروتئین از اسیدهای آمینه تشکیل شده است. اسیدهای آمینه از ترکیبات اولیه هر سلول بوده و در تعداد زیادی از فرآیندهای متابولیکی بدن شرکت می نماید. لذا پروتئین موجود در غذا یکی از مهمترین عوامل رشد و تولید مثل هر موجود زنده محسوب می گردد. شترمرغ در دروان فیزیولوژیکی مختلف شامل رشد، نگهداری و تولید مثل نیاز متفاوت به پروتئین در یک جیره غذایی دارد. درصد پروتئین در یک جیره بصورت درصد پروتئین خام مطرح می گردد. در هنگام تغذیه حیوانات با مواد پروتئینی بایستی هم میزان پروتئین جیره و هم ارزش غذایی آن مد نظر قرار گیرد. این امر بستگی به ترکیب اسیدهای آمینه پروتئین دارد. کیفیت یک پروتئین بوسیله محتویات کلی و نیز میزان اسیدهای آمینه ضروری آن تعیین می شود. پروتئین با منشاء جیوانی فاقد ارزش غذایی زیادی است.

تنها نشخوارکنندگان قادرند که اسیدهای آمینه ضروری را توسط میکروارگانیسم ها در شکمبه بسازند. بدین ترتیب این حیوانات به اسیدهای آمینه ضروری در جیره وابستگی ندارند. این که میکروارگانیسم ها در دستگاه گوارش شترمرغ، تنها در سکوم و روده بزرگ وجود دارند، در این قسمت انتهایی دستگاه گوارش، جذب اسیدهای آمینه حاصل از متابولیسم میکروبی به مدت زیاد میسر نبوده و اسیدهای آمینه به همراه مدفوع دفع می گردند. درنتیجه تأمین اسیدهای آمینه ضروری مانند  لیزین، متیونین، سیستین، تریپتوفان، ایزولوسین و آرژینین در جیره شتر مرغ مهم است.

فیبر خام شامل لیگنین، سلولز و همی سلولز موجود در غذاست. این مواد عمدتاً در غشاءهای سلول و قسمتهای چوبی گیاه موجود می باشند. بخصوص غذاهای علوفه ای مانند یونجه سبز، علف و کاه بر میزان فیبر خام غذا می‌افزایند. همانند پروتئین خام، فیبر خام نیز در جیره بصورت درصد بیان می شود.

جدول 2 احتیاجات انرژی و سایر مواد مغذی شترمرغ را در مراحل مختلف رشد فیزیولوژی نشان می دهد. اجزاء ترکیبات غذایی تجاری شترمرغ در افریقای جنوبی متشکل از این مواد غذایی است. فرمول های مورد استفاده در امریکا بخصوص برای جیره نگهداری و تولید مثل متشکل از مقادیر بیشتری پروتئین و اسدیهای آمینه ضروری مختلف است. باید متذکر شد این درصدها بمقدار زیادی وابسته به میزان انرژی جیره می باشد. افزایش انرژی جیره، کاهش مصرف غذا توسط حیوان را بدنبال دارد. از آنجائیکه تقریباً تمام جیره های امریکایی از مقادیر بالای انرژی برخوردارند، بنابراین لازم است که درصدهای مربوطه در جیره به منظور رفع نیاز پرنده از نظر پروتئین و اسیدهای آمینه ضروری افزایش یابد.

(جداول در فایل اصلی قابل مشاهده است)

3- میزان احتیاجات به مواد معدنی و ویتامینها:

علاوه بر مواد مغذی همچون کربوهیدراتها، چربیها و پروتئینها، مواد معدنی و ویتامینها نیز برای ساخت ترکیبات بدن و انجام اعمال مختلف آن ضروری هستند. در مواقعی که میزان مواد معدنی و ویتامین ها در جیره کافی نباشد متابولیسم بدن مختل شده و اثرات زیان آور آن تنها در صورت تداوم و شدت زیاد  پس از مدتی قابل رویت می باشد. برای شترمرغ مقدار کافی کلسیم و فسفر جهت شکل گیری و رشد مناسب استخوانها کاملاً اساسی است. جیره شترمرغهای در حال رشد شامل 4/1 تا 5/2 درصد کلسیم و 7/0 تا 5/1 درصد فسفر است. نگهداری نسبت کلسیم به فسفر بین 1 به 5/0 و 1 به 6/0 بسیار مهم است. در زمان تخمگذاری، پرندگان مولد به مقادیر متنابهی کلسیم برای شکل گرفتن پوسته تخم نیازمندند. جیره غذایی برای این پرندگان بایستی شامل 5/3 درصد کلسیم باشد.

تاکنون استانداردهای کاملاً دقیقی برای احتیاجات شترمرغ به مواد معدنی کمیاب و ویتامینها ارائه نداشه است. درنتیجه از احتیاجات طیور برای این منظور استفاده می شود و اغلب مواد معدنی و ویتامینهای جیره صنعتی بوقلمون و ماکیان برای شترمرغ بکار گرفته می شود. براساس توصیه های انجام شده، جهت تغذیه شترمرغ در افریقای جنوبی مقادیر مواد معدنی و ویتامین جبره (جدول 3) بیش از میزانی است که در جداول طیور بکار رفته است. تجربیات بدست آمده در پرورش جوجه و شترمرغهای جوان نشان می‌دهد که منگنز نقش بسیار مهمی را در جلوگیری از دفرمه شدن پا و مفاصل شترمرغ ایفا کرده و در جیره بایستی به مقدار زیاد و کافی درنظر گرفته شود.

(جداول در فایل اصلی قابل مشاهده است)