تحقیق مقاله شناخت قرآن

شناخت قرآن

شناخت قرآن،  برای هر فرد عالم به عنوان یک عالم و برای هر فرد مؤمن به عنوان یک مؤمن، ضروری است. برای یک عالم انسان شناس و جامعه شناس، از آن جهت ضروری است که این کتاب در تکوین سرنوشت جوامع اسلامی و بلکه در تکوین سرنوشت بشریت مؤثر بوده است و از آنجا که با توجه به تاریخ، هیچ کتابی به اندازه قرآن بر جوامع بشری و بر زندگی انسان ها تأثیر نگذاشته است، قرآن خود به خود وارد حوزه بحث جامعه شناسی می شود. معنای این سخن این است که تحقیق درباره جهان و به خصوص شناخت جوامع اسلامی در این چهارده قرن، بدون شناخت قرآن میسر نیست.

ضرورت شناخت قرآن برای یک مؤمن مسلمان از آن جهت است که منبع اصلی دین و ایمان و اندیشه یک مسلمان و آنچه که به زندگی او حرارت و معنی می دهد، قرآن است.

قرآن مثل بعضی کتابهای مذهبی نیست که یک سلسله مسائل رمزی در مورد خدا و خلقت مطرح نموده و حداکثر یک سلسله اندرزهای ساده اخلاقی هم ضمیمه کرده باشد و بس، به طوری که مؤمنین ناچار باشند دستورها و اندیشه ها را از منابع دیگر اخذ کنند، قرآن اصول اندیشه هایی را که برای یک انسان با ایمان و صاحب عقیده لازم است و نیز اصول تربیت و اخلاق و نظامات اجتماعی و خانوادگی را بیان کرده و تنها تفسیر و توضیح و احیاناً اجتهاد و تطبیق اصول بر فروغ را بر عهده سنت و یا اجتهاد، گذاشته است. استفاده از هر منبع دیگر، موقوف به شناخت قبلی قرآن است.  قرآن معیار و مقیاس سنجش همه منابع دیگر، از جمله حدیث و سنت است.                    رسول اکرمr و ائمه اطهار علیه السلام می فرمودند: «احادیث ما را به قرآن عرضه بدارید، اگر بر قرآن منطق نبود، بدانید ساختگی و جعلی است.»

اقسام شناخت قرآن

الف شناخت سندی یا انتسابی: در این نوع شناخت می خواهیم بدانیم که انتساب کتاب مورد نظر به نویسنده آن چه اندازه قطعی است. اولین مرحله در شناخت یک کتاب، این است که ببینیم آنچه در دست ماست، از نظر اِسناد به نویسنده اش، چقدر اعتبار دارد. آیا اَسناد همه آن درست است، یا آنکه فقط درصدی از آن از نظر انتساب قابل تأیید است؟ بعلاوه به چه دلیل می توان بعضی را قطعاً نفی و بعضی را قطعاً اثبات و پاره ا ی را مشکوک تلقی کرد؟

قرآن از این نوع شناخت بی نیاز است و از این نظر کتاب منحصر به فرد جهان قدیم محسوب          می شود. در میان کتاب های قدیمی، کتاب دیگری نمی توان یافت که پس از قرن ها تا این حد بدون شبهه باقی مانده باشد. قرآن بر نسخه و نسخه شناسی پیشی گرفته و جای کوچک ترین تردیدی نیست که آورنده همه این آیات، محمدبن عبداللهr است که آنها را به عنوان  معجزه  و کلام الهی آورده و کسی نمی تواند ادعا کند و یا احتمال بدهد که نسخه دیگری از قرآن وجود داشته و یا دارد.

هیچ مستشرقی نیز قرآن شناسی و مقایسه نسخه های قدیمی را شروع نکرده، چرا که برای قرآن چنین نیازی نیست. قرآن گذشته از اینکه یک کتاب مقدس آسمانی بوده، اساسی ترین برهان صدق دعوی پیامبرr  و بزرگترین معجزه او محسوب می شود. بعلاوه قرآن بر خلاف تورات، به تدریج در طول بیست و سه سال نازل شد و از همان آغاز نزول، مسلمین آیات قرآن را فرا می گرفتند و حفظ و ضبط می کردند و چون آن را کلام خدا می دانستند نه سخن بشر، برایشان مقدس بود و به خود اجازه تغییر کلمات و یا پس و پیش کردن آن را نمی داند.                                با توجه به آیاتی نظیر « وَ لَوتَقَو”َلَ علینا بَعضَ ألأَقاوِیلِ لأخذنَا مِنهُ بِالیَمینِ ثمً لَقَطَعنا مِنهُ

ألوَتِینَ»1 و آیات دیگری که عظمت دروغ بستن بر خدا را آشکار می کند، احدی اجازه دست بردن در آیات قرآن را به خود نمی داد. از سوی دیگر جنبه ادبی و هنری فوق العاده قوی قرآن، که از آن به فصاحت و بلاغت تعبیر می شود، باعث جلب توجه مردم و اهتمام به فراگیری آن          می گردید. همچنین پیامبر اکرمr از همان روزهای اول، عده ا ی از نویسندگان را برای کتاب قرآن انتخاب کردند که به «کتاب وحی » معروفند. نگارش کلام خدا از همان آغاز از جمله علل قطعی حفظ و مصون ماندن آن از تحریف بود. به این ترتیب قرآن قبل از آن که تحریف در آن راه یابد، متواتر شد و به مرحله ا ی رسید که دیگر انکار یا کم و زیاد کردن حتی یک حرف از آن، غیر ممکن شد.

یادآوری یک نکته لازم است که در اثر توسعه سریع قلمرو اسلام و دور بودن عامه مسلمین از مدینه که مرکز صحابه و حافظان قرآن بود، خطر تحریف عمدی یا اشتباه نسخه های قرآنی در نقاط دور افتاده وجود داشت، ولی هوشیاری مسلمین مانع این کار شد و در همان نیم قرن اول با استفاده از صحابه و حافظان قرآن، نسخه هایی تصدیق شده از مدینه به اطراف فرستادند و جلو اشتباه کاری را مخصوصاً از طرف یهود که قهرمان چنین کارهایی به حساب می آیند برای همیشه گرفتند.

ب شناخت تحلیلی: در این مرحله، تشخیص اینکه این کتاب مشتمل بر چه مطالبی است و چه هدفی را تعقیب می کند، و در آن دو دسته سؤال مطرح است: دسته اول پرسش ها مربوط می شود به نگرش این کتاب نسبت به جهان، انسان، حیات، مرگ وغیره یا به عبارت جامع تر، به جهان بینی

کتاب و به اصلاح فلسفه خودمان، « حکمت نظری » که می توان به « دید کتاب » نیز تعبیر کرد.

دسته اول سوال ها درخصوص این است که کتاب چه طرحی برای آینده انسان دارد وانسان وجامعه را براساس چه الگویی می خواهد بسازد ، که ازاین الگو به « پیام کتاب » تعبیر می شود.

این نوع شناخت ، مربوط به محتوا است ودرباره هر کتابی می توان از این منظر بحث کرد . ممکن است کتابی از « دید » و «‌ پیام » خالی باشد ویا تنها « دید » داشته باشد ونه پیام ویا آنکه هر دورا دارا باشد.

درباب شناخت تحلیلی قرآن ، چگونگی عرضه مطالب ونوع استدلال ها وسبک ارائه مطالب نیز مطرح است ؛ یعنی اینکه مثلاً آیا دیدی فیلسوفانه ویا به اصطلاح امروز عالمانه دارد؟ آیا قضایا را عارفانه نگاه می کند ویا آنکه سبک مخصوص به خود دارد؟ آیا چون قرآن نگهبان ایمان است وپیامش ایمانی است، به عقل ، به چشم رقیب می نگرد ومی کوشد جلوی تهاجم عقل را بگیرد ودست وپایش را ببند ویا به عکس همواره  به چشم یک حامی ومدافع به عقل می نگرد واز نیروی آن استمداد می کند؟ این سوالات ونظایر آن که درشناخت تحلیلی طرح می شود، ما را با ماهیت قرآنی آشنا می سازد .

ج شناخت ریشه ا ی : بعد از احراز صحت استناد کتاب به نویسنده اش و تحلیل وبررسی  محتوای کتاب، درمرحله سوم به این مطلب پرداخته می شود که آیا مطالب ومحتویات آن ، حاصل فکر وابداع نویسنده آن است یا آنکه از اندیشه دیگران وام گرفته شده است .چنین شناختی فرع بر شناخت تحلیلی است . پس از مطالعه تحلیلی، پای مقایسه وشناخت تاریخی به میان می آید.

برای شناخت ریشه می باید تمام محتویات قرآن را با تمام کتابهای دیگر موجود درآن زمان به خصوص کتابهای مذهبی مقایسه کرد ودر این مقایسه تمام شرایط وامکانات از قبیل میزان ارتباط شبه جزیره عربستان با سایرنقاط ، تعداد افراد باسواد وغیره را درنظر گرفت وارزیابی کرد که آیا آنچه درقرآن است درکتابهای دیگر یافت  می شود یا نه ؟ واگر پیدا می شود به چه نسبت هست ؟ وآیا نقل مطالب مشابه ، شکل اقتباس دارد ، یا آنکه مستقل است وحتی نقش تصحیح اغلاط آن کتابها وروشن کردن تحریفات آنها را ایفا می کند؟ 1

اصالتهای سه گانه قرآن

مطالعه درباره قرآن ، ما را با اصالتهای سه گانه این کتاب آشنا می کند . اولین اصالت قرآن ، اصالت انتساب است ؛ یعنی بدون پی جویی نسخه های قدیمی، روشن است که آنچه امروز به عنوان قرآن تلاوت می شود ، همان کتابی است که حضرت محمد بن عبداللهr به جهان عرضه کرده است . اصالت دوم، اصالت مطالب است ؛ یعنی معارف قرآن التقاطی نیست ، بلکه ابتکاری است . اصالت سوم ، اصالت الهی است ؛ یعنی این معارف به حضرت رسول افاضه شده است وایشان صرفاً‌ حامل پیام وحی بوده اند. ازآنجا که شناخت ریشه ا ی قرآن مبتنی بر شناخت تحلیلی آن است، بحث را با شناخت تحلیلی شروع می کنیم ، تا به «‌اصالت الهی » یعنی معجزه بودن قرآن، که عمده ترین اصالت های قرآن است ، برسیم .

شرایط آشنایی با قرآن

یکی از شرایط ضروری شناخت قرآن آشنایی با زبان عربی است . بدون دانستن زبان عربی ، آشنایی با قرآن امکان پذیر نیست . شرط دیگر ، آشنایی با تاریخ اسلام است . این کتاب برخلاف تورات وانجیل که یکباره نازل شده اند درطول 23 سال دوران زندگی پیامبر ، درخلال جریان

1- آشنایی با قرآن - 1و2- صص 18-9.

پرهیجان تاریخ اسلام ، نازل شده است واز همین رو، آیات قرآن ، به اصطلاح شأن نزول دارند. شأن نزول معنای آیه را محدود نمی کند، بلکه دانستن شأن نزول تا حد زیادی درروشن شدن مضمون آیات ، مؤثر وراهگشاست .

شرط سوم، آشنایی با سخنان پیامبر اکرمr است. آن حضرت به نص خود قرآن، مبین و مفسر این کتاب است. 1 و آنچه از پیامبر رسیده، ما را در تفسیر قرآن یاری می دهد. برای شیعیان روایات معتبری از ائمه اطهار علیه السلام رسیده، همان اعتبار روایات معتبر نبوی را دارد، به همین دلیل روایات موثق ائمه، کمک بزرگی در راه شناخت قرآن است.

نکته مهم در بررسی قرآن، این است که در درجه اول می باید قرآن را به کمک خود قرآن شناخت. آیات قرآن مجموعاً یک ساختمان به هم پیوسته را تشکیل می دهند و معانی آیات باید در کنار یکدیگر فهمیده شوند. آیات قرآن برخی مفسر برخی دیگر است و همان گونه که برخی مفسران بزرگ گفته اند، ائمه اطهار علیه السلام این روش تفسیری را تأکید کرده اند، چرا که قرآن در بیان مسائل، شیوه ا ی مخصوص به خود دارد و در بسیاری موارد اگر آیه ا ی بدون عرضه بر آیات مشابه، اخذ شود، مفهومی پیدا می کند که با مفهوم همان آیه در کنار آیات هم مضمون دیگر، بکلی متفاوت است.

به عنوان نمونه ا ی از شیوه خاص قرآن، می توان از آیات محکم وآیات متشابه نام برد. تصور عوامانه درباره این آیات، این است که مطالب در آیات محکم، ساده و صریح و در آیات متشابه، به صورت معما و رمز مطرح شده است. بر این اساس  مردم تنها حق تدبر در آیات محکم را دارند