تحقیق مقاله نظام شبکه بهداشتی درمانی کشور

اول: کلیات

نظام شبکه بهداشتی درمانی کشور

همانطور که گفته شد خانه‌های بهداشت روستایی و پایگاه‌های بهداشت شهری و نیز مراکز بهداشتی درمانی شهری و روستایی اصلی‌ترین واحدهای ارائه مراقبتهای اولیه بهداشتی هستند. سطوح بالاتر وظیفه پذیرش موارد ارجاع بیماران (که نیاز به خدمت تخصصی دارند.) و برنامه‌ریزی‌های بهداشتی را بر عهده دارند به مجموعه سطوح مختلف ارائه خدمات و برنامه‌ریزی بهداشتی نظام شبکه می‌گویند. برای درک بیشتر نقش و موقعیت این واحدها می‌بایستی نمای سازمانی و شرح وظایف سطوح مختلف نظام شبکه بهداشتی درمانی کشور را معرفی کنیم.

نظام بهداشتی کشور ایران را می‌توان در سه شهرستان ، استان و کشور مرور کرد:

سطح شهرستان

در سطح شهرستان همانطور که در نمودار دیده می‌شود واحدهای اجرایی – از پایین به بالا – را خانه بهداشت و پایگاه بهداشت شهری ، مرکز بهداشتی درمانی (روستایی و شهری) و مدیریت شبکه بهداشتی درمانی شهرستان تشکیل می‌دهد. مدیریت شبکه بهداشتی درمانی شهرستان خود از دو بخش اصلی ، مشتمل بر مرکز بهداشت شهرستان و بیمارستان شهرستان تشکیل شده است .

نمودار سطح مختلف شبکه بهداشت

خ – ب = خانه بهداشت

پ – ب = پایگاه بهداشت شهری

خانه بهداشت

خانه بهداشت واحدی است مستقر در روستا : که غالبا چند روستای دیگر (روستای قمر) را نیز پوشش می‌دهد. بهورزان زن و مرد ، کارکنان خانه بهداشت را تشکیل می‌دهند . بهورزان بومی هستند و این امر منجر به ارتباط مداوم آنها با مردم می‌گردد .

وظیفه خانه بهداشت اجرای برنامه‌های بهداشتی و ارائه خدمات موجود در آنها به گروه‌های مختلف است. به منظور خدمات بهداشتی باید چارچوب ذیل برای هر برنامه بهداشتی به منظور ترغیب آنها به ورود برنامه‌ها و بهره‌مندی از خدمات در هر خانه بهداشت اجرا شود:

شناسایی جمعیت هدف برنامه‌های بهداشتی

آموزش به جمعیت هدف

ارائه خدمات به جمعیت هدف

ثبت اقدامات انجام شده و نتیجه آن و ارسال گزارشات

پایگاه بهداشت

پایگاه بهداشت واحدی است مستقر در مناطق شهری که اقدامات به ارائه مراقبت‌های اولیه بهداشتی در جهت مشخصی از شهر می‌نماید. تعداد پایگاه‌های موجود در یک شهر بستگیبه جمعیت آن شهر دارد. پرسنل ارائه کننده مراقبت‌های اولیه بهداشتی در پایگاه‌ها را کاردانهای بهداشتی تشکیل می‌دهند. پایگاه بهداشتی شهری اولین واحد عرضه کننده مراقبت‌های بهداشتی در شهر است.

مرکز بهداشتی درمانی

مرکز بهداشتی درمانی شامل مراکز بهداشتی درمانی شهری و روستایی است . مرکز بهداشتی درمانی روستایی واحدی مستقر در روستا است که یک ختنه بهداشت را در همان روستا و غالبا چند خانه بهداشت از روستاهای دیگر را تحت پوشش خود دارد. در مرکز بهداشتی درمانی روستایی گروهی از کاردانهای بهداشتی ، بهیار و کارکنان اداری با رهبری پزشک کار می‌کنند.

مرکز بهداشتی درمانی روستایی اساسی را بر عهده دارد:

وظیفه ارائه بخشی و درمانی که در خانه‌های بهداشت امکان آن وجود ندارد، نظر درمان برخی بیماریها که بهورز قادر به اجرای آنها نیست و یا ارائه برخی از خدمات مانند کاشتن (ای – یو – دی) که توسط بهورزان قابل ارائه نیست و نیز انجام آزمایشات تشخیص طبی و ... این خدمات اکثرا از طریق ارجاع بیماران یا افراد از خانه بهداشت به مرکز بهداشتی درمانی ارائه می‌شود. البته ممکن است در برخی مرکز بهداشتی درمانی خود رأسا اقدام به ارائه خدماتی خاص نمایند . مانند نمونه‌گیری از مواد غذایی و ... این وظیفه مشتمل بر برنامه‌ریزی اجرایی ، سازماندهی منابع ، رهبری و هدایت واحدهای تابعه (خانه بهداشت) و بالاخره کنترل و نظارت بر فعالیت‌ها است. این موضوع در نمودار نمایش داده شده است.

در زمینه ارائه خدمات مرکز بهداشتی درمانی روستایی وظیفه دارد در صورتی که مراجعه کننده نیازمند خدمات تخصصی باشد وی را به سطوح بالاتر (پلی کلینیک تخصصی یا بیمارستان) ارجاع دهد.

علاوه بر این زمینه مدیریت نیز مرکز بهداشتی درمانی وظیفه دارد چنانچه حل مشکلی نیازمند مساعدت مرکز بهداشت شهرستان باشد از آنها استمداد جوید. به عنوان مثال در زمینه تامین منابع و نیز بررسی‌های خاص و ... مرکز بهداشتی درمانی شهری نیز وظایفی نظیر مرکز بهداشتی درمانی روستایی با اندک تفاوت دارد . این مرکز وظیفه نظارت بر پایگاه‌های بهداشتی شهری و پذیرش موارد ارجاع را بر عهده دارد.

تسهیلات زایمانی

مرکز تسهیلات زایمانی واحدی است مستقر در روستا که یک حوزه جمعیتی بزرگ را تحت پوشش دارد . هر مرکز تسهیلات زایمانی توسط کاردانان مامائی و یک راننده آمبولانس اداه می‌شود. وظیفه این کاردانها این است که در تمام 24 ساعت به زایمانهای طبیعی کمک کنند و موارد پیچیده و دشوار را به نزدیکترین بخش بیمارستانی اعزام نمایند. خدمات تنظیم خانواده (از جمله I.U.D ) از خدمات دیگر هر مرکز تسهیلات زایمانی است.

مرکز آموزش بهورزی:

در نظام خدمات بهداشت و درمان ، مرکز آموزش بهورزی جایگاهی پراهمیت و حساس دارد . اهمیت مرکز مرکز آموزش بهورزی در این است که جمعی از فرزندان محرومترین نقاطکشور برای خدمت برای مردم همان نواحی توسط مریان تربیت می‌شوند .دانش آموز بهورزس در طول مدت آموزش خود با مربین مرکز آموزش بهورزی پیوندی دائمی و تعیین کننده دارد ، از آنان تعلیم می‌گیرد، توسط آنان هدایت می‌شود و با راهنمایی آنان برای خدمت به جامعه آموزشهای لازم را کسب می‌نمایند.

هر مرکز آموزش بهورزی علاوه بر مدیر مرکز ، چندین مربی دارد . مدیر و مربیان هر مرکز آموزش بهورزی، شورای مربیان آن مرکز را تشکیل می‌دهند. مرکز آموزش بهورزی وظیفه تربیت بهورزان و نیز بازآموزی بهورزان شاغل در خانه‌های بهداشت را بر عهده دارد . این مرکز تحت پوشش مرکز بهداشت شهرستان فعالیت می‌کند.

مرکز بهداشت شهرستان:

واحدی است خود گردان که سه مسئولیت اساسی زیر را بر عهده دارد :

الف- پشتیبانی واحدها و سطوح تحت پوشش به لحاظ نیروی انسانی و مالی.

ب- پایش و ارزش‌یابی برنامه‌ها و مداخله متناسب با آن.

ج- شناسایی مشکلات جدید و برنامه‌ریزی و هدایت واحدها و سطوح در جهت حل آن.

واحدهای مختلف کارشناسی و پشتیبانی در مرکز بهداشت شهرستان وظیفه نظارت بر فعالیت مراکز بهداشتی درمانی و نیز مرکز آموزش بهورزی و خانه‌های بهداشت بهداشت – و پشتیبانی آنها را بر عهده دارند.

بیمارستان شهرستان:

واحدی است خودگردان که به صورت بیمارستان عمومی حداقل با 7 تخصص جراحی ، داخلی ، کودکان ، زنان و زایمان ، بیهوشی ، رادیولوژی و آزمایشگاه و با بخش‌های بستری ، پلی کلینیک‌های تخصصی و اورژانس اداره می‌شود و باید محل قبول ارجاع شدگان از مرکز بهداشتی درمانی (شهری و روستایی) باشد.

بیمارستان شهرستان به طورکلی علاوه بر درمان تخصص سرپایی و بستری برای بیمارانی که از مرکز بهداشتی درمانی معرفی می‌شوند می‌بایست اقدام به اعلام نتایج و توصیه‌های درمانی به مراکز بهداشتی درمانی نمایند.

انجام خدمات درمانی لازم در مورد فوریت‌های پزشکی از جمله دیگر وظایف بیمارستانی است .

مدیریت شبکه بیمارستانی :

مدیریت شبکه شهرستانی وظیفه هماهنگ سازی در واحد خودگردان بیمارستان و مرکز بهداشت شهرستان و نظارت  بر فعالیت آنها را بر عهده دارد.

2- سطح دانشگاه یا دانشکده علوم پزشکی (استان):

این سطح دارای چندین معاونت است که بر فعالیت‌های بهداشتی مراکز بهداشت شهرستان و سطوح تابعه و نیز بر فعالیت بخش‌های درمانی نظیر بیمارستانها و پلی‌کلینیک‌های تخصصی و بخش درمانی خصوصی نظارت کرده و وظیفه پشتیبانی آنها را بر عهده دارد .

3- سطح کشوری :

وزارت بهداشت ، درمان آموزش پزشکی نهاد اصلی سیاست گذاری در زمینه‌های مختلف مربوط به بهداشت سطح کشور است. وزارت بهداشت ، درمان آموزش پزشکی ، از معاونتهای مختلف تشکیل شده است . این وزارتخانه‌ها کار تدوین سیاست‌های اولیه بهداشتی و درمانی کشور و تدوین برنامه‌های ملی را بر عهده دارد.

بهداشت محیط و بهداشت حرفه‌ای در خانه بهداشت

از سال 1334 بهداشت محیط ابتدا با هدف تامین آب آشامیدنی شهرها فعالیت خود را آغاز کرد و پس از آنکه این وظیفه به سازمان آب محول شد تامین آب آشامیدنی در روستا از وظایف بهداشت محیط باقی ماند که بعد از پیروزی انقلاب نیز این وظیفه بر جهاد سازندگی انتقال یافت .

پس از بحث ادغام بهداشت محیط در سیستم شبکه و استفاده از نیروهای بهداشتی موجود در شبکه ، از بهورزان خانه‌های بهداشت تا کاردهانهای مراکز بهداشتی درمانی برای بهبود و تقویت برنامه‌های بهداشت محیط استفاده گردید. اما تاریخچه بهداشت حرفه‌ای برمی‌گردد به سالهای 1342 که قانون کار تصویب شد و با توجه به کمبود نیروی بهداشت حرفهای در کشور عملا این قانون اجرا شد.

از سال 1359 در وزارت بهداشت ، اقدام با تقویت خدمات بهداشت حرفه‌‌ای گردید ، ولی در سال 1362 دولت مصوبه‌ای را در مجلس تصویب کرد که بر اساس آن وظایف وزارت کار در زمینه بهداشت کارگران به وزارت بهداشت محول شد .

بر همین اساس وزارت بهداشت توانست نیروهای بهداشت حرفه ای را به خدمت بگیرد و نظارتهای بهداشت حرفه‌ای را آغاز کند .

شاخص‌های برنامه‌های بهداشت حرفه‌ای در خانه‌های بهداشت

 برنامه‌های بهداشت حرفه‌ای از سال 1372 در شبکه‌های بهداشتی درمانی کشور ادغام گردید و هم اکنون در 128 شهرستان  این طرح در حال انجام است . در این برنامه 686 مرکز بهداشتی درمانی شهری ، 1142 مرکز بهداشتی درمانی روستایی و 6675 خانه بهداشت ، 11961 بهورز، 2593 کاردان ، 2116 پزشک مشارکت دارند، با انجام این برنامه شاخص‌های برجسته زیر به دست آمده است:

92%=100* تعداد کل کارگران تحت پوشش/ تعداد پرونده‌های بهداشتی تشکیل شده برای کارگران

9/32%=100* تعداد کل عوامل زیان آور/ تعداد عوامل زیان آور کنترل شده

5/21%=100* تعداد کل کارگران دارای پرونده پزشکی/ تعداد کارگران تحت پوشش معاینات دوره‌ای

78%=100* تعداد کل کارگاهها / تعداد کارگاههای تحت پوشش بازدید اولیه

100%=100* تعداد کارگاه تحت پوشش اولیه / تعداد کارگاههای تحت پیگیری قرار گرفته

65%=100* تعداد کل کارگران/ تعداد کارگران کارگاه‌های تحت پوشش

34%= 100* تعداد کل کارگاه‌های تحت پوشش / تعداد کارگاه دارای تسهیلات بهداشتی نامناسب

شاخص‌های برنامه‌های بهداشت محیط در خانه‌های بهداشت:

شاخص‌های زیر پس از بحث و گفتگو در ستاد گسترش شبکه‌های بهداشتی درمانی کشور در خصوص برنامه‌های بهداشت محیط در خانه‌های بهداشت مورد تصویب قرار گرفت .

درصد خانوارهای روستایی که به آب آشامیدنی دسترسی دارند.

100* تعداد کل خانوارهای تحت پوشش / تعداد خانوارهایی که به آب آشامیدنی دسترسی دارند.

درصد خانوارهای روستایی که از شبکه آب آشامیدنی برخوردار می‌باشند.

100* تعداد کل خانوار‌های تحت پوشش/ تعداد خانوارهایی که از شبکه آب آشامیدنی برخوردار می‌باشند.

درصد خانوارهای روستایی تحت پوشش دارای توالت بهداشتی

100* تعداد کل خانوارهای تحت پوشش/ تعداد خانوارهای روستایی دارای توالت بهداشتی

 درصد خانوارهای روستایی که زباله و فضولات حیوانی را به روش بهداشتی جمع‌آوری و دفع می‌کنند.

100* تعداد کل خانوارهای تحت پوشش/ تعداد خانوارهای روستایی که زباله و فضولات حیوانی را به روش جمع‌آوری و دفع می‌کنند.

درصد اماکن عمومی روستایی دارای معیار بهداشتی

100* تعداد کل اماکن عمومی روستایی تحت پوشش/ تعداد کل اماکن عمومی روستایی با معیارهای بهداشتی

درصد مراکز تهیه و توزیع مواد خوراکی و بهداشتی روستایی دارای معیار بهداشتی

100* تعداد کل مراکز تهیه و توزیع و فروش مواد خوراکی و بهداشتی تحت پوشش/ تعداد کل مراکز تهیه و توزیع و فروش مواد خوراکی و بهداشتی روستایی دارای معیارهای بهداشتی

درصد کارکنان مراکز و اماکن روستایی که دارای کارت معاینه پزشکی معتبر هستند.

100* تعداد کل کارکنان مراکز تهیه و توزیع و فروش و اماکن عمومی تحت پوشش/ تعداد کارکنان مراکز و اماکن روستایی دارای کارت معاینه پزشکی معتبر

درصد مراکز بهداشتی درمانی و روستایی که از نظر بهداشت محیط (آب، سرویس‌های بهداشتی، زباله و نظافت عمومی) دارای شرایط مطلوب هستند.

100* تعداد کل مراکز بهداشتی درمانی روستایی تحت پوشش تعداد مراکز بهداشتی درمانی روستایی که از نطر بهداشت محیط دارای شرایط مطلوب هستند.