مقدمه:
انتخاب شهردار طبق قانون شهرداری مصوب 11/4/1334 از وظایف انجمن شهر به حساب می آمده است ، اما پس تصویب قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شورای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران، مورخ 1/3/1375 ، ( جایگزینی شورای اسلامی شهرها به جای انجمن شهر) این وظیفه به شورای اسلامی شهرها محول گردید.
در این تحقیق به بررسی روند انتخاب شهردار و شرایط احراز تصدی این سمت طبق قوانین انجمن شهر و شورای اسلامی شهرها پرداخته شده است .
لازم به ذکر است در تمامی بندهایی که در قانون انتخاب شهردار توسط انجمن شهر تغییراتی حاصل شده موارد اصلاحی ذکر و در سایر موارد می توان با جایگزینی کلمه شورای اسلامی شهر به جای انجمن شهر قانون ذکر شده را معتبر دانست.
قانون شهرداری مصوب 11/4/1334 با اصلاحات و الحاقات بعدی
در تأسیس شهرداری
تأسیس شهرداری :
ماده 1 – در هر محل که جمعیت آن حداقل به 5 هزار نفر بالغ باشد شهرداری تأسیس می گردد.
تبصره 1 – در هر نقطه که از نظر موقعیت و اهمیت، تشکیل شهرداری ضرورت داشته باشد ولو جمعیت آن به 5 هزار نفر بالغ نشود، وزارت کشور می تواند در آن محل دستور تشکیل انجمن شهر و شهرداری بدهد و چنانچه پس از تشکیل شهرداری در نقاط مزبور، ضمن عمل معلوم شود عوارض وصولی تکافوی هزینه شهرداری را نمی نماید و با در نظر گرفتن وضع اقتصادی و مالی محل برای اداره امور شهرداری درآمد جدیدی نمی توان تهیه نمود. وزارت کشور مجاز است شهرداری این قبیل نقاط را منحل نماید.
تبصره 2 – در نقاطی که فقط در بعضی فصول برقراری شهرداری لازم باشد برای فصل مزبور و همچنین برای چند محل که به یکدیگر نزدیک و جمعا اقتضای تشکیل شهرداری داشته باشند می توان یک شهرداری تأسیس کرد.
ماده 2 – حدود حوزه هر شهرداری به وسیله با تصویب انجمن شهر (شورای اسلامی شهر) تعیین می شود و پس از موافقت شورای شهرستان و تصویب وزارت کشور قابل اجراء است.
ماده 3 – شهرداری دارای شخصیت حقوقی است.
قانون شهرداری مصوب 11/4/1334 با اصلاحات و الحاقات بعدی در انتخاب شهردار و معاون شهرداری
الف – شهردار :
ماده 50 – انجمن شهر مکلف است پس از رسمیت یافتن بلافاصله وقبل از شروع به کار، یک نفر را که در انجمن شهر عضویت نداشته و واجد شرایطی باشد که طبق تبصره (1) این ماده تعیین شده برای مدت 2 سال با رأی مخفی به اکثریت تام از دو ثلث اعضا انجمن شهر به سمت شهردار انتخاب و به فرماندار اعلام کند.
فرماندار شهردار منتخب را به وزارت کشور معرفی و مراتب را به انجمن شهر اطلاع می دهد.
شهردار منتخب پس از معرفی به وزارت کشور و بلافاصله شروع به کار خواهد کرد. تجدید انتخاب وی بلامانع است. ( اصلاحی مصوب 27/11/1345. اکنون طبق قانون شوراهای اسلامی عمل می شود.)
تبصره 1 – شرایط احراز سمت شهردار طبق آئین نامه ای خواهد بود که بنا به پیشنهاد وزارت کشور به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.(اصلاحی مصوب 27/11/1345)
تبصره 2 – دوره خدمت شهردار در موارد زیر خاتمه می پذیرد:
استعفاء کتبی
موقعی که انجمن شهر با رعایت مفاد ماده (53) قانون، رأی به برکناری شهردار صادر نماید.
در موارد تعلیق طبق مقررات قانونی.
در صورت فقدان هر یک از شرایط مربوط به انتخاب شهردار(اصلاحی مصوب 27/11/1345)
تبصره 3 – در صورتی که انجمن شهر یک ماه پس از رسمیت یافتن موفق به انتخاب شهردار نشود انجمن منحل و طبق مفاد این قانون تجدید انتخاب خواهد شد. ( الحاقی 27/11/1345. اکنون طبق قانون شوراهای اسلامی عمل می شود.)
ماده 51 – هرگاه یکی از کارمندان ادارات دولتی از طرف انجمن برای تصدی شهرداری انتخاب شود و خود او راضی باشد اداره متبوع کارمند مکلف است با انتقال او موافقت کند.
ماده 52 – حکم انتصاب شهردار پس از معرفی فرماندار از طرف وزارت کشور صادر خواهد شد. ( اصلاحی مصوب 27/11/1345. اکنون طبق قانون شوراهای اسلامی عمل می شود.)
تبصره – در مواقع رسمی و تشریفاتی شهردار و در غیاب او معون شهرداری نماینده شهر خواهد بود.
ماده 53 – چنانچه یک یا چند نفر از اعضاء انجمن شهر به عملیات شهردار اعتراض و یا ایرادی داشته باشند باید مطلب را کتبا به صورت استیضاح به اطلاع رئیس انجمن برسانند رئیس آن را در جلسه فوق العاده انجمن قرائت به شهردار ابلاغ خواهد کرد و شهردار موظف است در جلسه عادی یا فوق العاده انجمن برای جواب استیضاح حضور به هم رساند. فاصله طرح با استیضاح با تشکیل جلسه عادی یا فوق العاده که از طرف رئیس انجمن تعیین خواهد شد نباید از ده روز تجاوز نماید انجمن پس از طرح استیضاح و جواب شهردار رأی مخالف بدهد. شهردار از همان تاریخ بلافاصله از شغل خود برکنار و از طرف انجمن فورا بر طبق مقررات این قانون اقدام به انتخاب شهردار خواهد شد. در فاصله ی بین صدور رأی عدم اعتماد و عزل شهردار تا انتخاب شهردار جدید معاون شهرداری و در صورت نبودن معاون، کارمند مقدم تحت نظر انجمن عهده دار مسئول اداره امور شهرداری خواهد بود.
ب – معاون شهرداری:
ماده 54 – سازمان اداری شهرداری ها به نسبت بودجه و درآمد و حجم کار شهرداری از طرف شهرداری با اطلاع انجمن شهر تهیه و پس از تصویب وزارت کشور به موقع اجراء گذاشته خواهد شد. ( اصلاحی مصوب 27/11/1345)
تبصره – شهردار می تواند قسمتی از وظایف و اختیارات خود را با تصویب انجمن شهر و به موجب حکم کتبی به معاون یا سایر مسئولان شهرداری واگذار کند. ( اصلاحی مصوب 27/11/1345)
قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شورای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران مصوب 1/3/ 1375
ماده 71 – یکی از وظایف شورای اسلامی شهر انتخاب شهردار برای مدت 4 سال می باشد که به شرح زیر است:
تبصره 1 – شورای اسلامی شهر موظف است بلافاصله پس از رسمیت یافتن نسبت به انتخاب شهردار واجد شرایط اقدام نماید.
تبصره 2 – شهردار نمی تواند همزمان عضو شورای شهر باشد.
تبصره 3 – نصب شهرداران در شهرها با جمعیت بیشتر از 200 هزار نفر و مراکز استان بنا به پیشنهاد شورای شهر و حکم استاندار صورت می گیرد. شورای شهر براساس ضوابط و شرایط احراز صلاحیت شهرداران مندرج در ایین نامه مصوب این قانون، شهردار مورد نظر خود را انتخاب می کند. وزیر کشور و استانداران موظفند حکم شهردار معرفی شده را ظرف مدت 10 روز صادر نمایند.
در صورتی که وزیر کشور یا استاندار، شهردار معرفی شده را واجد شرایط تعیین شده نداند، مراتب را با ذکر دلیل و مستندات به شورای شهر منعکس می نماید، در صورت اصرار شورای شهر بر نظر قبلی خود و عدم صدور حکم شهردار، موضوع توسط شورای شهر به هیأت حل اختلاف ذی ربط ارجاع خواهد شد.
هیأت مذکور ظرف پانزده روز مکلف به تصمیم گیری بوده و تصمیم آن هیأت برای طرفین (وزارت کشور و شورای اسلامی شهر) لازم الاجرا می باشد. چنانچه در مدت مقرر، هیأت حل اختلاف ، نظر خود را اعلام ننماید، نظر شورای شهر متبع خواهد بود و شهردار می تواند اختیارات قانونی خود را اعمال و اجرا نماید.
تبصره 4 – دوره خدمت شهردار در موارد زیر خاتمه می پذیرد:
الف – استعفای کتبی با تصویب شورا.
ب – برکناری توسط شورای شهر با رعایت مقررات قانونی.
ج – تعلیق طبق مقررات قانونی.
د – فقدان هر یک از شرایط احراز سمت شهردار به تشخیص شورای شهر.
آئین نامه اجرایی شرایط احراز تصدی سمت شهردار
مصوب 11/6/1377
ماده 1 – کسانی را می توان به سمت شهردار انتخاب نمود که دارای شرایط زیر باشند:
الف – تابعیت جمهوری اسلامی ایران.
ب – حتی المقدور متأهل و دارای حداقل (25) سال سن و (5) سال سابقه اجرایی در موقع انتخاب شدن.
پ – انجام خدمت وظیفه عمومی ( دوره ضرورت) یا داشتن معافیت دایم در زمان صلح.
ث – دارا بودن حسن شهرت.
ج – داشتن توانایی جسمی و روحی برای انجام کار.
چ – نداشتن محکومیت کیفری که مستلزم محرومیت از حقوق اجتماعی باشد.
ح – دارا بودن تحصیلات و تجربه به شرح زیر:
1- حداقل تحصیلات کارشناسی ( لیسانس) برای شهرداری های درجه (1 تا 6).
2- حداقل تحصیلات کارشناسی ( لیسانس) با گرایش های مشخص شده توسط وزارت کشور برای شهرداری های درجه ( 7تا 10)