چکیده
شناخت و آگاهی از تغییر و تحولات جوامع، لازمه ی هر گونه برنامه ریزی برای آنهاست، چون تمامی جنبه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن جوامع با عدد جمعیت و ویژگی های ساختاری آن پیوند خورده است. این مقاله با هدف بررسی تحولات جمعیتی شهر ایلام به عنوان یکی از شهرهای متوسط اندام کشور صورت گرفته تا ضمن تحلیل روند این تحولات و بازشناسی علل و عوامل مؤثر در آن، از وضع موجود شناخت بهتری حاصل آید و بستری مناسب برای برنامه ریزی آتی فراهم گردد برای دستی یابی به این هدف، ابتدا داده های آماری مربوط به شهر در کل دوره های سرشماری استخراج و ضمن تهیه جداول، نمودارهای مربوطه به کمک نرم افزار excel تهیه گردید سپس به کمک فرمول های متعدد جمعیتی به تجزیه و تحلیل آنها پرداخته شد. نتایج حاصله نشان می دهد که سیاست های ملی و گاه بین المللی بیشترین تأثیر مثبت یا منفی را در رشد و تحول ساختار جمعیتی این شهر برجای گذاشت. هماهنگی رشد جمعیت شهری با سایر مناطق شهری کشور، جوانی جمعیت، روند صعودی نسبت با سوادان، بیکاران و شاغلان بخش خدمات، سیر نزولی جنسی و نسبت شاغلان به ویژه در بخش کشاورزی از نتایج دیگر تحقیق است و همچنین تعداد شاغلان در زمینه صنعت و بخصوص خدمات افزایش داشته است.
کلید واژه ها= شهر نشینی شتابان، ساختار جمعیتی، نظام سلسله مراتبی شهرها
مقدمه
جهان در حال حاضر دارای دو ویژگی عمده ی جمعیتی است: الف افزایش شدید جمعیت؛ ب-روند شتابان شهرنشینی و شهرگرایی (زنجانی، 1371: 6) به طوری که شهرنشینی روند غالب در سازمان فضایی جمعیت جهان است، (calter, 1981:24) و این ویژگی در میان کشورهای در حال توسعه نمود بارزتری نسبت به جهان توسعه یافته نشان می دهد از طرفی از نظر تاریخی، روند شهرنشینی و شهرگرایی در میان این کشورها امری غیرعادی محسوب می شود، به طوری که امروزه همه مسایل کشور های در حال توسعه را تحت تأثیر قرار داده است (شکویی، 1377: 81). کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در هر دو مورد از رشد شتابان و بدون برنامه ای به ویژه در دهه های اخیر برخوردار بوده است که به نوبه ی خود مسایل و مشکلات خاصی را پدید آورده اند. مطالعه در چگونگی این تحولات و روند تغییرات جمعیت به ویژه جمعیت شهرنشینی می تواند زمینه ای در جهت رفع نیازهای جامعه شهری و برآورد تجهیزات مورد نیاز آن باشد.چرا که هیچ گونه برنامه ریزی آگاهانه، فارغ از شناخت مسایل شهری کشورمان، به روش تحقیق موردی با استفاده از روش های تحلیل جمعیتی و پیش بینی در شهر ایلام (استان ایلام) صورت گرفته تا بتواند ضمن بررسی روند تغییرات پدیده های جمعیتی این شهر طی دهه های (85 تا 1355) به تحلیل وضع موجود پرداخته و روند آتی جمعیت شهری و الزامات توسعه ی آن را در سال های آینده ارزیابی نماید.
فرضیه ها و روش مطالعه
در جهت شناخت تحولات جمعیتی شهر مورد مطالعه، بررسی خود را در پرتوگزاره های زیر پیش برده ایم الف-روند تحولات جمعیتی این شهر هم سو با تحولات جمعیتی کشور است. ب-سیاست های ملی وگاه بین المللی در روند تحولات بیشترین تأثیر را از نظر کمی و کیفی داشته اند. در این تحقیق که از نوع پژوهش های موردی است ابتدا نتایج کلیه سرشماری های عمومی مربوط به شهر استخراج و دسته بندی گردید سپس برحسب نیاز آنها رابه صورت جداول، نمودارها و اشکال متعدد نمایش داده و در نهایت به تجزیه و تحلیل آنها پرداخته شد. برای رسم نمودارها از نرم افزار excel استفاده شد. برای تحلیل روندها از روش ساختاری و تحلیل جمعیت و برای پیش بینی آنها از روش «ریاضی» استفاده شده و از قانون رتبه اندازه برای بررسی جایگاه شهر در سلسله مراتب شهرهای استان ایلام و برآورد حد مطلوب جمعیت آن بهره گرفته شد.فقدان آمارهای لازم در خصوص شهر ایلام در سال های 1355 تا 1345 محقق را برآن داشت تا که تحقیق را از سال های آماری 1355 تا 1385 انجام دهد. معیارها وملاک های مورد سرشماری در همه ی دوه ها یکسان نبوده و مشکلاتی را به همراه آورده است.