پایان نامه بررسی عوامل موثر بر افزایش سن ازدواج در بین دختران و پسران دانشگاه پیام نور اردبیل

پایان نامه جهت اخذ مدرک کارشناسی  رشته علوم اجتماعی (پژوهشگری)

1-1- مقدمه

کلمه ی خانواده یا کلمه ی فامیلی family از لغت یونانی «فامیلیا» «فامولوس» famila، famulas به معنی مستخدم و برده گرفته شده است.

از لحاظ تاریخی فامیلی family یا خانواده به نوعی اتحاد خانگی اطلاق می شود که افراد آزاد و برده را با هم شامل می شود. در برخی از فرهنگ ها این مفهوم شامل اموال خانه نیز می شود به این ترتیب در یک اتحاد خانگی به جای پیوند خونی اعضاء خانواده تعداد افراد دخیل درامر تولید مهم است.

در زبان فارسی نیز خانواده معنای خاندان، دودمان، اهل و عیال و خانه و اسباب خانه، خویشان و اهل و عیال، خانه، دولت و ثروت مخصوصاً ثروت موروثی قابل حمل دارد. به نظر می رسد خانواده بیش از یک واحد مبتنی بر پیوند خونی و صمیمی زن و شوهر است. (تقوی، 1382: 97 به نقل از سایت آفتاب)

یکی از سنتهای الهی در جهان، سنت زوجیت است که به صورت طبیعی در بسیاری از موجودات وجود دارد ولی در میان انسان ها این سنت از جایگاه خاصی برخوردار است چرا که انسان با ازدواج علاوه بر ارضای غریزه به ارزشهایی چون آرامش، پاکدامنی، خودسازی، احساس مسئولیت و ... دست می یابد از این رو اسلام به عنوان یک مکتب آسمانی همگان را به این پیمان مقدس فراخوانده است و از اولیاء و خانواده ها خواسته است که زمینه های ازدواج جوانان را فراهم نمایند.

ازدواج، عامل اصلی در شکل گیری خانواده است و معمولاً بر نیازهای طبیعی و فطری انسانی استوار است. ازدواج سالم موجب بقای نسل، کمال و شخصیت زن و مرد، پیوند عاطفی میان آن ها و اعضای خانواده و رعایت بهداشت روانی در روابط اجتماعی می گردد. مطابق نظر برخی از جامعه شناسان و روان شناسان و با عنایت به آموزه های اسلام، اگر ازدواج در چهارچوب معیارهای صحیح و مناسب انجام نگیرد، روابط زن و مرد ابتذال، سقوط انسانیت انسان، و خود فروشی و ... را موجب می گردد. در این حالت جایگاه و موقعیت خانواده متزلزل، پیوند عاطفی و فکری اعضای خانواده کاهش و سرانجام کارکردهای اجتماعی و فردی خانواده از بین می رود و به خانواده های گسسته یا ناقص تبدیل می گردد. لذا تغییر شرایط اجتماعی، صنعتی شدن جوامع و بالاخره تغییرات ساختاری خانواده ها ایجاب می کند راهکارهای عملی برای ازدواج جوانان فراهم گردد که در آن «المرئه ریحانه لیست بقهرمانه» زن مانند گل است، نه همچون قهرمان. پس باید همچون گل از او مراقبت کرد و «جهاد العرنه حُسنُ التبعل» جهاد زن خوب شوهرداری کردن است، تحقق پیدا می کند.

1-2- بیان مساله

خانواده یکی از نهادهای اجتماعی است که به لحاظ تاثیرگذاری براعضای خود و نیز بر سطوح مختلف جامعه، از جایگاه ویژه ای برخوردار است. همان طور که می دانیم عامل پیدایش خانواده ازدواج است.پس سلامت جامعه و خانواده وابسته به ازدواج سالم و پردوام است.بنابراین پرداختن به موضوع ازدواج وموانع ومشکلات برسرراه‌ آن،به عنوان یک مسئله اجتماعی نیازمند تحقیق و بررسی است.(هایدی روزن بارم.1367: 1،2 به نقل از فرجاد، 1368 ).

به گفته مالینوفسکی،خانواده ماده خام ارگانیسم تازه را شکل می دهد و‌آن را به صورت عضو کاملی برای قبیله و یا شهر در می‌آورد.علاوه بر این ها، درمقابل انضباط خشک ونظم کسالت آور وبی روح جهان بیرون ازخانه،خانوده با فضایی آکنده از احساس مشترک ،آرامش، محیط انسانی به منزله مکان زندگی خصوصی یا به تعبیر بهتر انسانی،جلوه گر می شود  و سلطه طبیعی خانواده در برابر سلطه انتزاعی جامعه قرار می گیرد جایگاه و نقش خانواده د ر میان نهاد یا گروه های دیگر اجتماعی به گونه ای است که بعضی از جامعه شناسان معتقدند که هرگونه اصلاح جامعه باید از خانواده آغاز شود زیرا در روند تکامل بخشیدن به مناسبات پابرجای جامعه، خانواده پیشتاز است.از این رو ازدواج که مجرا و مقدمه لازم تشکیل خانواده است.نیز از اهمیت زیادی برخوردار است که در این بررسی مورد توجه قرار می گیرد.(هایدی روزن بارم:1367: 23، به نقل از فرجاد، 1368).

ازدواج یک سنت فطری والهی است که از دیر باز وجود داشته و تمامی شرایع و قوانین آن را ترغیب کرده اند،ازدواج قراردادی است که به موجب آن زن و مرد در زندگی با یکدیگر شریک و متحد شده، خانواده ای تشکیل می دهند. مصلحت فرد و اجتماع در این است که زنان و مردان پیمان زناشویی ببندند و تشکیل خانواده دهند. اسلام اساس خانوده را بر آرامش،مودت،مهربانی و مساوات استوار ساخته است.(صنایی،حسین  و امامی. اسدالله،1376: 41 به نقل از مجدالدین ، 1386).

ازدواج نهاد اجتماعی بسیار فراگیر است و در همه ی فرهنگ های گوناگون متفاوت است. (گیدنز، ص 424). کارلسون «ازدواج را فرایندی می داند از کنش متقابل بین دو فرد یک مرد و یک زن که برخی شرایط قانونی را تحقق بخشیده اند و مراسمی برای برگزاری زناشویی خود برپا داشته اند و عمل آنان مورد پذیرش قانون قرار گرفته است. (ساروخانی، 1382: 23) در واقع ازدواج ارتباطی را می رساند که در مقایسه با دیگر ارتباطات انسانی دارای تامّیتی است بی نظیر. دیگر ارتباطات انسانی هر یک بعدی از ابعاد حیات را می پوشانند و حال آن که زوجیّیت دارای ابعاد زیستی، اقتصادی، عاطفی و روانی و اجتماعی است. (همان منبع، ص 24)

از سوی دیگر دین مبین اسلام بر خلاف پاره ای از مکاتب و اندیشه ها (چون تصوّف) انسان را زندگی اجتماعی فرا می خواند و از رهبانیت و ولگردی برحذر می دارد. چنانچه خداوند در قرآن می فرماید: اسلام تعطیل زندگی همسری را روا نمی دارد و زینت های مشروع را تحریم نمی کند. (آیه 32، سوره ی اعراف) و همه ی آنچه را که در آسمان ها و زمین است رام و مسخر شما قرار داده ایم. (آیه ی 13، سوره ی جاثیه) حیوانات و همه ی آنچه را که در زمین است برای شما خلق کردیم. (آیه 5، سوره ی نحل) و (آیه ی 3 سوره ی بقره) پس اسلام تجرد و بی همسری را روا نمی دارد و زندگی را نیازمند قانون، نظم، تعهد، تکلیف و مسئولیت می داند.

از آنجا که خانواده به دلایل صنعتی شدن و تغییر شرایط اجتماعی از نظر ساخت و کارکرد تحولاتی را به خود دیده است مثلاً: خانواده روزگاری یک واحد تولیدی محسوب می شد اینک فقط یک واحد مصرفی است که کارکرد تولیدی آن به کارخانه ها، فروشگاهها و ادارات واگذار شده است. کوچک شدن خانواده، افزایش نرخ طلاق، کاهش نرخ باروری، افزایش سن ازدواج، مهاجرت و ... تحولات دیگری است که در ساختار خانواده شکل گرفته است. امروزه با تغییر خانواده، اجتماعی کردن کودکان را مدارس، رسانه های همگانی، ماهواره، اینترنت و ... برعهده گرفته اند. (آزاد ارمکی، 1376: 61)

وظایف آموزشی، اخلاقی، تفریحی و سبک پوشش از کنترل خانواده خارج است که امروزه اندیشه و روان افراد فرزانه و دردمند که نگران تباهی، انحراف و آفت پذیری خانواده ها هستند و از کم رنگ شدن نقش اعضای خانواده و به تبع آن جدایی نسل ها، سقوط ارزش ها و ... رنج می برند.

 از اینروست هر جامعه ای بر مبنای ارزش ها و فرهنگ خود تلاش می کند برای ازدواج جوانان راهکارهای علمی مطلوب و معقول پیدا کنند و زندگی خانوادگی را به کانون سعادت و خوشبختی مبدل سازند و در ضمن از ازدواج های هزینه بر که معمولاً طبقات مرفه جامعه برای نشان دادن خود در جامعه رواج داده اند جلوگیری نموده و به جای آن ازدواج های آسان و شراکتی را رواج دهند که دختر و پسر قدم به قدم زندگی زناشویی خود را بسازند و زندگی خانوادگی را به کانون سعادت و کامیابی مبدل کنند تا سن ازدواج نیز افزایش نیابد.

اما همانطور که می دانیم در سالهای اخیر با توجه به مشکلات پیش روی ازدواج جوانان، سن ازدواج افزایش چشمگیری یافته است.به ‏گزارش ایسنا آمارهای مرکز ایران نشان می دهد سن ازدواج برای مردان از 24 سال در سال 65 به 7/26 ‏سال در سال 83 و برای زنان از 20 سال به 9/23 سال در این مدت رسیده است . ‏

دکتر شهلا کاظمی پور ، جامعه شناس در تحقیق خود در مورد سن ازدواج جوانان بیان می کند : سن ‏ازدواج زنان در سال 1345،18 سال بوده و هم اکنون به 4/23 رسیده است . ‏

او می افزاید : در سال 1345 سن ازدواج برای زنان شهری 19 سال و برای زنان روستایی 17 سال بود و ‏پس از آن با مقداری افزایش رو به رشد و سپس با یک توقف بعد از انقلاب اسلامی کاهش یافت ولی باید ‏دانست که متغیرهای جمعیتی در جایی توقف می کند و از حدی بالاتر نمی رود ، بنابراین سن ازدواج زنان ‏در حدی متوقف می شود . این امر در مورد استان اردبیل نیز مشهود است. به نحوی که سن ازدواج زنان استان از 19 سالگی در سال 1345 به 24 در سال 1385 رسیده است(کاظمی پور،1385: 102).