مقدمه :
مسأله مهاجرت و همچنین فرار مغز ها برای کشورهای توسعه یافته چندان بحرانی نیست زیرا چنانچه این کشورها نخبگانی را از دست بدهند، توانایی جذب نیروهای متخصص دیگری را دارندو به اصطلاح مبادله مغزها صورت خواهد گرفت. در صورتی که کشورهای در حال توسعه نه توان حفظ نخبگان خود را دارند و نه قدرت جذب نخبگان و متخصصان جدید، بنابراین در اصل، فرار مغزها زمانی محسوس است که جریان خروجی متخصصان و تحصیل کردگان ثابت باشد و با جریان ورودی مشابهی از سایر کشورها جایگزین نگردد. این مسأله صدمات جبران ناپذیری به کشورهای کوچک و کم جمعیت در حال توسعه وارد می کند.
به دلیل ماهیت مهاجرت و اینکه پدیده ای بین رشته ای است، صاحب نظران مختلف بنا به حوزه تخصصی و زمینه کاری خود، تعاریف متعددی از آن عرضه کرده اند. امانی و دیگران در لغت نامه جمعیت شناسی، در تعریف مهاجرت آورده اند که : «مهاجرت شکلی از تحریک جغرافیایی یا مکانی است که بین دو واحد جغرافیایی صورت می گیرد. این تحرک جغرافیایی، تغییر اقامتگاه از مبدأ یا محل سکونت به مقصد یا محل ورود است که به این نوع مهاجرت، مهاجرت دائم گویند که باید آن را از اشکال دیگر حرکت که متضمن تغییر دائمی محل اقامت نیست تفکیک کرد» (امانی و دیگران، 1354: 71). در تحقیق حاضر، به تحرک جغرافیایی از مبدأ روستایی به مقصد شهری و نیز علل موجد این تحرک، توجه شده است.
مهاجرت روستایی برای اولین بار در سال 1892 میلادی توسط گراهام انگلیسی به کار برده شد. معادل های این عبارت که در منابع گوناگون ذکر می گردند عبارت اند از: کوچ داخلی، برون کوچی روستایی، ترک روستا ها ، روستا گریزی، خالی شدن روستاها، برون کوچی روستا به شهر و در نهایت ترک سرزمین (پیتیه، 1369 : 1).
علل مهاجرت، وابسته به ویژگی های مختلف شخصیتی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی افراد متفاوت است. هدف عده ای از مهاجرت، اشتغال است و قصد عده ای دیگر تحصیل، ازدواج و... که قطعاً نتایج متفاوتی دارد. تحقیق حاضر از طریق بررسی آن بخش از پایان نامه های دانشجویان دانشگاه تهران که در زمینه مهاجرت است، علل اصلی مهاجرت روستاییان به شهرها در ایارن را تبیین کرده است. این علل از سطوح مختلف تحلیلی (فرد، خانوار، دهستان و غیره) و رشته ها (علوم اجتماعی، جغرافیا و اقتصاد) و مقاطع تحصیلی (دکتری، کارشناسی ارشد و کارشناسی) با روش های متفاوت بررسی (پیمایش ، تحلیل ثانوی داده ها و کتابخانه ای) به دست آمده است.
امید است از نتایج این تحقیق در برنامه ریزی های اقتصادی و اجتماعی به ویژه در زمینه برنامه ریزی روستایی استفاده شود و تا حدودی راهگشای محدودیت های اطلاعاتی در این زمینه گردد.
بیان مساله
نتیجه نهایی مهاجرت از روستا به شهر نابودی کامل شکوفایی ملی و از دست دادن آزادی است چرا که انحطاط روستا به مثابه انحطاط تمدن است، تمدنی که ضامن قانون شهروند و حفظ حرمت آزادی انسان است (رولان ماسپتیول به نقل از پیتیه ، 1369، 44) .
در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، مهاجرت از روستا به شهر در زمره مهمترین مسائل اجتماعی و اقتصادی به شمار می آید. این مهاجران هم در مبدأ و هم در مقصد مسائل و مشکلاتی از جمله؛ بروز نابسامانی های متعدد ناشی از فشار بر منابع و امکانات محدود جوامع شهری ، بیکاری و کم کاری ، کمبود فضای زیستی و آموزشی ، آلودگی هوا و محیط زیست، سالخوردگی و زنانه شدن نیروی کار کشاورزی ، تخلیه روستاها و غیره را به وجود می آورند.
طبق نظریه گزینشی بودن مهاجرت، در اولین فرصت ، بعضی از افراد مهاجرت را بر می گزینند و بعضی ماندن را، این امر بر حسب تصادف نیست. معمولاً مهاجر ویژگی هایی دارد که موجب می شود زمینه های رفتن یا ماندن را در مقایسه با آنهایی که می مانند، متفاوت ارزیابی کند (اوبرای، 1370: 82) . بررسی های داخلی و خارجی که درباره مهاجرت به خصوص مهاجرت از روستا به شهر انجام شده، توافق دارند که تمایل و تصمیم گیری برای مهاجرت به سن و جنس و تحصیلات بستگی دارد. افراد 15 تا 30 ساله در جریان مهاجرت سهم عمده را دارند.
مهاجرت افراد جوان از روستا باعث کاهش رشد جمعیت (و در مواردی خالی از سکنه شدن)، افزایش نسبت سالخوردگی و افزایش نسبت وابستگی در روستا می گردد. طبق بررسی های وزرات اقتصاد در روستاها و شهرهای کوچک، نرخ رشد جمعیت پایین تر از نرخ طبیعی می باشد(وزارت اقتصاد، 1375: 25). رمضانیان در تحقیقی تحت عنوان «ساخوردگی جمعیت شاغل در بخش کشاورزی ایران ، دلایل و پیامدها» مهم ترین عامل موثر بر سالخوردگی جمعیت شاغل در بخش کشاورزی را مهاجرت دانسته است . از آنجا که اکثر مهاجران را جوانان جویای کار تشکیل می دهند، در نتیجه نوعی عدم تعادل (از نظر ساختار سنی) بین جمعیت شاغل در مناطق شهری (قطب مشاغل صنعتی و خدماتی) و مناطق روستایی (قطب مشاغل کشاورزی) پدید آمده است . این عدم تعادل به صورت سالخورده تر شدن جمعیت کشاورز و جوان تر شدن جمعیت شاغل در بخش های صنعت و خدمات جلوه گر می شود (رمضانیان، 1380)
اهمیت و ضرورت
مهاجرت بی رویه به شهرستان لامرد علاوه بر اینکه این شهرستان را معرض تنوع و چند گانگی قرار داده است که تشخیص فرهنگ اصیل آنرا دستخوش تغییرات داده است و مشکلاتی از قبیل مسکن ، اشتغال ، هزینه بالای زندگی بخشی از جمعیت دارای درآمد پایین را ناچار به زندگی شهرک های حاشیه شهری ساخته است که این امر نگارنده را بر این داشت که یک پژوهش عملی به اهمیت موضوع پرداخته تا مسئولین امر و فهیم گیرندگان را به این فکر وا می دارد و تهمیدات صحیح می تواند زمینه دسترسی را آماده کنند که مشکلات برآمده از این مهاجرت را به نحو مطلوبی حل و فصل نمایند .
اهداف تحقیق
هدف کلی پژوهش، شناخت علل مهاجرت (ابعاد اقتصادی، اجتماعی – فرهنگی، جمعیت شناسی و طبیعی – کشاورزی) روستاییان به شهرهاست. اهداف دیگر تحقیق عبارت اند از:
شناخت عوامل تشکیل دهنده ابعاد علی مهاجرت از روستا به شهر
شناخت سهم هر یک از عوامل در علل مهاجرت از روستا به شهر
شناخت روش های بررسی و واحد تحلیل کارهای انجام شده در این زمینه
شناخت سهم هر یک از عوامل جاذبه، دافعه، تبعی و شخصی در علل چهار گانه مهاجرت از روستا به شهر
فرضیات تحقیق
1- چنین به نظر می رسد بین فقر اقتصادی و مهاجرت رابطه معناداری وجود دارد ؟
2- چنین به نظر می رسد که کمبود امکانات در روستا باعث افزایش مهاجرت می شود .
3- چنین به نظر می رسد که کمبود شدن در روستا باعث افزایش مهاجرت می شود .
4- چنین به نظر می رسد که بی توجهی به زیر ساختهای کشاورزی باعث به وجود آمدن پدیده مهاجرت می شود .
تعاریف نظری وعلمی مفاهیم (متغیرها )و سطوح سنجش :
در آزمون فرضیات ونظریه ها ، خصوصآ در مطالعات پیمایشی ،تعاریف عملی ونظری مفاهیم ومتغیرهایی که در تحقیق به کار رفته اند وتعیین سطوحبخش آنها بسیار ضروری است .زیرا در مطالعات عملی و بویژه در علومانسانی ،معمولا از نتایج تحقیقات استفاده های وسیعی می شود .این در حالی است که اگر مفاهیم ومتغیرهای بکار رفته در این چنین تحقیقاتی ، تصای مفهومی ومعنایی یکسانی نداشته باشند ، قابلت استفاده بوسیله افراد دیگر را از دست می دهند بنابراین چجهت مشخص کردن قصای مفهومی متغرها ، ویژگی ها وصفای در مورد هر یک از متغیرها مشخص وانتخاب می شوند .که بدینوسیله می توانیم برای مفاهیم ومتغیرهای مورد استفاده در تحقیق ،تعاریف نظری مناسبی را ادامه می دهیم .
برای تعریف نظری متغیرها در هر تحقیق توجه به دونکته جاز اهمیت زادی است .اول اینکه قصای مفهومی واژه ها باید به طور پایدار تثبیت شود .تا همه افراد تحت آن واژه ،یک مفهوم را درک کنند .وامکان تغییر مفهوم و تعابیر گوناگون از آن وجود نداشته باشد .دیگر اینکه تعریف بادی به گونه ای دقق باشد که بتوان آن واژه را به سادگی بررسی نمود .بعضی صفات و اصطلاحاتی که برای تعریف واژها به کار گرفته می شوند باید دقیقآ تعریف شده و دارای قصای مفهومی مشخص و صریح باشند تا امکان بررسی تجربی فراهم گردد .
در مرحله بعد ،از مفاهیم و متغیرهای مورد استفاده در تحقیق ، تعریف عملیاتی می شود .این کار از آن جهت صورت می گرد که معمولا بیشتر بیشتر مفاهیمی که در تحقیقات علوم اجتماعی به کار می روند،عام ، اتزاعی و یا کیف هستند که باید به حالت خاص ،عینی ،کمی ،و به مفاه قابل بررسی و مطالعه برگردانده می شوند .علاوه بر این در تحقیقات تجربی – اجتماعی جهت محاسبات آماری و استفاده از تکنیکهای آماری مناسب و کمی ساختن جنبه های کیفی رفتار و همچنین جهت آزمون تجربی نظریه ها و فرضیات لازم است که سطوح سنجش متغیرها مشخص شونددر ادامه سعی خواهد شد که مفاهیم و متغیرهای عمده در تحقیق حاضر ،به صورت عملی ونظری تعریف شده و سطوح سنجش هر یک از آنها مشخص گردد .
متغیر وابسته :
مهاجرت بطور کلی یک حرکت ساده شامل یک فرد یا یک گروه مهاجر است که یک مکان جغرافیایی (مبدآ ) را ترک گفته و به مکان دیگری « مقصد » نقل مکان می کنند .این فراند یکجریان مهاجرتی ساده را بیان می کند که دارای پنجمفهوم قصایی اساسی :نقاط ، مسافت ،جهت ، اتصال و زمان می باشد .
در تعاریف متعددی که پیرامون چگونگی مکانزم مهاجرت ارایه گردده ، غالبآ به تعبیر سکونتگاه و عبور از مرزهای خاص داخلی و بین المللی توجه شده است و لی بعضی از این تعاریف تاکید شان بر تحول در نظام کنش متقابل اجتماعی مهاجر است .و عدهای دگر بر روی تعبیر سکونتگاه بدون در نظر گرفتن مدت اقامت مهاجرین و برخی دیگر بر تعییرات مداوم در مکاتهای تضایی و اجتماعی تاکید می نمایند . اما آنچه که در این تحقیق از مهاجرت در نظر است به شرح زیر است :
منظور از فرد مهاجر چه کسی است که از روستا به شهر و شهرهای بزرگتر مهاجرت می کند .
متغر مستقل :
متغرهای مستقل در این پژوهش عبارتند از :
سن مهاجر
2-جنس مهاجر
3- میزان درآمد خانواده
4- شغل
5- میزان تحصیلات
6-میزان درآمد
7- امکانات رفاهی
8- امکانات وآموزشها
10 -کاهش بهره وری کشاورزی
11-عوامل فردی
12- سغبت از خویشان
3-9- تعریف متغیرهای مستقل :
1-جنس :منظور از زن یا مرد بودن می باشد