روش تحقیق عوامل تأثیر گذار در پیدایش شهر یاسوج

عوامل تأثیر گذار در پیدایش شهر یاسوج از لحاظ :

1- طبیعی

2- اقتصادی

3- اجتماعی

4-  سیاسی

 چکیده :

 شهر ها در همه زمانها و در تمامی نقش‌ها و اشکالی که در طی زمان پذیرفته اند ، وجوه مشترکی کلی را به نمایش گذاشته‌اند.  بدین ترتیب در بیانی کلی می توان گفت که شهر موجودی است زنده و پویا و متحول ، در بستر زمان و در پهنه مکان و متأثر از عوامل و شرایط اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی ، تاریخی ، سیاسی و ....

در این میان پیدایش و شکل گیری شهر یاسوج‌، اتفاقی و تصادفی نبوده است . بلکه متأثر از فرآیندهای طبیعی،‌ا قتصادی ، اجتماعی و سیاسی بوده که در چند دهه اخیر مراحل گوناگونی را طی کرده است .

 سئوال اصلی این پژوهش این است که عوامل اصلی شکل گیری این شهر چه بوده است ؟

 هدف این پژوهش پاسخ گویی به این سئوال اساسی  میباشد .

 واژگان کلیدی : یاسوج ، توسعه شهری ، عوامل طبیعی ، اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی .

مقدمه :

انسانها برای کار و زندگی در پهنه ‌محدود و کم و بیش متراکم گرد هم می آیند‌کم‌کم شهرها را پدید می‌آورند‌.بنابراین می‌توان گفت شهر عالیترین مکان تجمع زیستی انسان از ابتدا تا کنون بوده است. به عبارت دیگر شهر به عنوان محل سکونت و معیشت انسانی بیان کننده فعل و انفعالات سیاسی – اقتصادی – اجتماعی- فرهنگی بوده است که امروزه اهمیت زیادی پیدا کرده است. شهرها روند متفاوتی را در طول تاریخ طی کرداند. مرحله رو آوردن انسان به زندگی شهری ازمهمترین مقاطع تاریخی بشریت است(شاهی سوندی ،1384، صص (3-2))

عبدالرحمن بن خلدون (808-733ه .ق )‌در مورد تحول زندگی اجتماعی بشر از بادیه‌نشینی تا سکونت در شهرها و روستاها می گوید انسان به علت سرشت مدنی ناگزیر به گردهم آمدن با همنوعان خود و ایجاد تشکیلات اجتماعی که در آن هر عضو برای رفع نیازهای خود محتاج به همکاری با دیگران است شهرهای بزرگ نتیجه روند طولانی شهرنشینی در مقیاس کوچک بوده و شهر نشینی در مقیاس کوچک را نیز باید ناشی از بهبود در وضعیت زیر بنای روستا دانست . بررسی تاریخی شیوه ‌گسترش هر شهر دلایل گوناگونی دارد این دلایل در شناسایی الگوی شکل گیری و ساختار فضایی و کالبدی شهر در گذر زمان و بستر مکان حائز اهمیت است . کاربرد مهم این شناسایی ، به تشخیص درست نحوه توسعه کمک می کند . شهرها با تحولات اقتصادی ، اجتماعی ، و سیاسی و نوآوری و فن شناختی متحول و دگرگون می شوند .

شهرها حاوی مسائل اقتصادی و اجتماعی خاص خود دارند ، که طی مراحل تاریخی و توسعه فضایی شکل گیری مقیاسهای مختلف سرزمین نمود پیدا کرده‌اند و از این جهت چشم انداز مسأله ، شکل گیری هسته اصلی شهر ، موقعیت و نحوه استقرار اجزاء شهر در یک فضای گسترده با توجه به نقش منطقه ای و ملی شهر خود را نشان می دهد (‌مجید زاده ، 1367)

در این میان پیدایش و توسعه شهر یاسوج متأثر از فرایندهای طبیعی ، اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی که در چند دهه اخیر مراحل گوناگونی را طی کرده است ( از این رو در این مقاله برآنیم تا به عوامل مهم و اساسی در پیدایش شهر یاسوج پی ببریم)

روش تحقیق :

روش تحقیق بکار رفته در تهیه و تدوین این مقاله از نوع توصیفی و تحلیلی است و در راستای فراهم نمودن اطلاعات مورد نیاز از دو روش کتابخانه ای – اسنادی و روش مطالعه میدانی استفاده شده است در ضمن از مصاحبه با مسئولان و کارشناسان سازمانهای مختلف نیز کمک گرفته ایم در پایان با تنظیم اطلاعات بدست آمده به جمع بندی آنها پرداخته شده و نتیجه گیری صورت پذیرفته است .

شناخت تاریخچه شهر یاسوج

 شهر مجموعه  پیچیده ای از روابط و مناسبات انسانی با محیط است ، در این مجموعه نه تنها روابط انسانی با محیط از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است بلکه روابط درونی انسانها و ویژگیهای فرهنگی اجتماعی از دیدگاه شهر‌سازی مورد بررسی قرار می‌گیرد . شهر یاسوج از این قاعده مستثنی نبوده است پیدایش و شکل گیری شهر ، نتیجه تعاملات اقتصادی ، اجتماعی ،فرهنگی ، سیاسی و طبیعی بوده است. نام این شهر واژه فارسی است که به تدریج ضمن تلفظ به لهجه محلی ( یاسیج ) بوده  به زمان به یاسوج مبدل گشته است ، و در فرهنگ معین یاسوج به معنای مرد پیکان‌دار آمده است ( طرح توسعه عمران و حوزه نفوذ شهر یاسوج، 1378)

در کتب تاریخی کهن به تمام نواحی عشایر نشین کهگیلویه و بویر احمد بلوک کهگیلویه می‌گفتند ، یکی از جامعترین و بزرگترین کتابهای که در مورد کهگیلویه بحث کرده است کتاب فارسنامه ناصری ، تألیف حاج میرزا حسن حسینی فسایی است ( غفاری ، 1378)

هسته تاریخی شهر یاسوج محدوده تل خسرو بوده است که آثار آن در 6کیلومتری جنوب شهر یاسوج به چشم می خورد . تل خسرو زمانی مرکز نفوذخوانین بویراحمد علیا بوده است و قدمتی دو هزار ساله دارد .

نخستین بار حدود سالهای (1307-1306) دولت وقت تصمیم گرفت در این منطقه نفوذ نماید، که به واسطه مقاومت مردم ودرگیرهای شدید ، هر دو طرف متحمل تلفات فراوانی گردید تا اینکه در سال 1309 قوای نظامی به منطقه وارد شد و مقدمات ایجاد شهری را در تل خسرو ایجاد کرد ولی بدلیل صلح آمیز بودن این شهر از لحاظ طبیعی کم کم توسعه پیدا کردتا اینکه به مرکز استان تبدیل شد ( بشارتی فر ، 1383)

مبانی نظری :

نظریه ابن خلدون؛ ابن خلدون منشأ پیدایش شهرها را خصوصیات تجمل خواهی بشر و زندگی در ناز و نعمت می داند او ابتدا نحوه زندگی بادیه نشین را بررسی می کند و می گوید که بادیه نشینان گروهی اند ، که به کارهای کشاورزی و دامپروری مشغولند ، از آنجا که برای پرورش حیوانات خود به زمینهای حاصلخیز نیازمندند مجبورند که در صحراها زندگی کنند ، که با بهتر شدن شرایط اقتصادی آنها خواسته های تجملی را مورد توجه قرار داده اند و درصدد توسعه خانه ها و بنیانگذاری شهرهای کوچک و بزرگ برآمدند ، از آنجایی که خواسته‌های ضروری مقدم بر نیازهای تجملی بشر است . بنابراین بادیه نشینی به منزله منشأ پیدایش شهرهاست و مقدم بر شهرشنینی است، (‌ابن خلدون ،  مقدمه ابن خلدون، 1353 ).

نظریه هیدرولیک یا مبنای محیط گرایی :

یک اصل مهم در تاریخ اقتصاد این است ، که تمدن واقعی بشر تنها در بخشهای از نواحی جغرافیایی که دارایی آب و هوایی مساعد و خاک حاصلخیز بوده ظاهر شده است ، در دوره  نئولیتک جدید شرایط مساعد طبیعی به بخشهای محدودی اختصاص نداشت ، بلکه گروههای انسانی زیادی را در بر می گرفت . این عده در همه جا با بهره گیری از اوضاع مساعد طبیعی به مازاد محصول دست یافتند ، به تدریج در میان آنها شغل های تخصصی بوجود آمد ، که پیامد آن ، شهرهای بوجود آمد و سیر مدنیت راه تکاملی را پیمود .

طرفدارن نظریه هیدرولیک در پیدایش شهرها معتقدند  گذر از کشت بارانی به سیستم آبیاری ، در تاریخ همواره با رشد سریع جمعیت ،تمرکز گرایی ، ساختن بناهای یاد بود و قشربندیهای اجتماعی همرا و بدین ترتیب سکونت گاههای شهری بوجود آمده است که مسأله آبیاری از عوامل اصلی پیدایش شهرها و توسعه شهر نشینی است. (شکوهی ، 1373،ص143-141)

 نظریه شهر به عنوان یک پایگاه نظامی و دفاعی :

در این نظریه عده‌ای از مردم برای دفاع از سکونت گاههای خود دور هم جمع می شوند و مسأله دفاع ، هسته اولیه شهر را به وجود می آورد. بدین سان اکثر شهرهای اولیه در داخل دیواره های شهری ایجاد می شوند و به برج و بارو مجهز بوده اند. به طور کلی لازم است ابتدا در یک مکان زمینه های مساعدی برای زندگی گروهی فراهم شود ، تا دفاع از آن نیز ضرورت یابد. ( شکوهی ، 1373، ص 145)

ویژگی های محیطی شهر یاسوج

عامل محیط یا اقلیم شامل آب وهوا ، همواری و ناهمواری و به طور کلی عناصر محیط طبیعی را شامل می شود. نقش این عناصر در شکل گیری کانون زیستی و شهر، نقشی اساسی است ، بگونه‌ای که پژوهشگران زیادی در جهان ، شکل گیری تمدنهای نخستین را وابسته به این عناصر دانسته و بر این باورند که بدون وجود این عناصر هیچ گونه شکل گیری کالبدی ممکن نبوده و نمی‌باشد. (‌حبیبی ، 1375)

رضوانی (1370) نقش عوامل طبیعی را در مکانیابی جغرافیایی شهرهای ایران مبرهن دانسته و عوامل مختلفی مانند: موقع جغرافیایی ، شکل ناهمواری ، شبکه آبها ، ارتفاع از سطح دریا ، آب و هوا ،‌خاک ، پوشش گیاهی ، را در پیدایش و شکل گیری ، توسعه و گسترش و تعیین نقش شهری ایران موثر دانسته است .

امروزه کلیه تفکرات طراحی شهری ، نقش طبیعت و عامل اکولوژیک را اساسی ترین عامل تعیین کننده فرآیند طراحی و برنامه ریزی شهری می دانند ( غفاری ، 1380)

از دیگر عوامل موثر در شکل گیری شهر به لحاظ طبیعی می توان به مباحث هیدرولوژیکی ، سیل خیزی ، جریان‌باد، و ... اشاره کرد که در فرآیند جهت یابی توسعه شهری و مکانیابی ساخت وسازهای شهری اهمیت قابل توجهی دارد .

 بنابراین شهر یاسوج با توجه به عناصر اقلیمی شهری است با اقلیم معتدل کوهستانی که به لحاظ آسایش محیط ، یکی از مناسبترین اقلیم های قابل زیست کشور را داراست. از آنجا که این عامل در بستر زمان ، موقعیت ، توسعه و گسترش شهر را بوجود آورده ، و در شکل دهی آن نقش موثری را بازی کرده ، لذا از عوامل مهم در پیدایش شهر به شمار آمده و لزوم مطالعات دقیق آنها در مسائل شهری بسیار مهم می باشد ( زنده دل ، 1380)