مباحث ویژه رشته IT
پروژه دوره کارشناسی
بخش اول:کلیات تجارت الکترونیک
تعاریف گوناگون از تجارت الکترونیک
ساده ترین تعریف تجارت الکترونیک ، تجارتی است که بوسیله ابزارهای الکترونیکی انجام می شود که این خود قطعا شامل تلفن و فکس برای انجام فعالیتهای تجاری خواهد بود.بدین معنی که هرزمانی که شما کاتالوگی را مثلا از طریق پست دریافت می کنید یا فکس ارسال می کنید و یا گوشی تلفن را برمی دارید در حال انجام معاملات و تراکنشات تجارت الکترونیک هستید. ( کتابCIW E-commerce Designer. Certification Bible نوشته Chris Minnick & Margaret T.Minnkk, )
تجارت الکترونیک می تواند بعنوان مجموعه ای ازکامپیوترهای متصل به اینترنت تعریف شود که فعالیتهای تجاری را ساپرت نموده و باعث افزایش سرعت تحویل و کاهش هزینه های عملیاتی می شود ضمن اینکه سبب بهبود فرایند تصمیم گیری و کاهش هزینه های عملیاتی، توسعه کانالهای توزیع و بازارها، کاهش و حذف تلاشهای بیهوده و مضاعف از پروسه فعالیتها خواهد شد. ( E-commerce & Internet law نوشته j.Dianne Brinson, Benary Dara-Abrams, Jennifer Masek ).
سازمان توسعه و همکاریهای اقتصادی (OECD) تجارت الکترونیک را چنین تعریف کرده است:" انجام تجارت کالاها و خدمات ازطریق وب است چه آن دسته ازکالاها و خدماتی که قابلیت ارائه و تحویل از طریق وب را دارند و چه آنهایی که این قابلیت را ندارند . در حقیقت تجارت ازطریق ابزارهای فناوری جدیدی است که تمام جنبه های تجارت را اعم از ایجاد بازار تجاری، سفارش دهی، مدیریت زنجیره عرضه، معاملات پول را در بر میگیرد.البته برای گسترش EC لازم است که پیش نیازهای این تکنولوژی ازجمله زیر ساختهای مخابراتی EDI ، کاتالوگهای شبکه ای برای مسایل قانونی، ایمنی پیام رسانی مهیا شود تا بتوان عملکرد یک شرکت را بهبود بخشید.
آقای Zwass(1998) تجارت الکترونیک را چنین تعریف نموده است:
به اشتراک گذاشتن اطلاعات تجاری، حفظ ارتباطات تجاری و انجام تراکنشات بازرگانی بوسیله شبکه های ارتباطات راه دور.
دولت انگلستان نیز از یک مفهوم گسترده در این ارتباط استفاده کرده است :
تجارت الکترونیک به مبادله اطلاعات در طول شبکه های الکترونیکی و در هر مرحله از زنجیره تامین گویند خواه با یک سازمان باشد یا میان چند شرکت و مصرف کنندگان یا میان بخش خصوصی و دولتی، هزینه ای برای آن پرداخت شود یا نشود.
با توجه به این تعاریف تجارت الکترونیک تنها محدود به خرید و فروش واقعی محصول نیست و فعالیتهای قبل و بعد فروش را هم در طول زنجیره تامین و عرضه در بر می گیرد.
Kalakota& Whinston (1997) چهار دیدگاه را در زمینه تجارت الکترونیک ارائه می کند:
منظر و دیدگاه ارتباطی (Communication Perspective) یا ارائه اطلاعات، محصول و خدمات یا پرداخت بوسیله ابزارهای الکترونیکی
دیدگاه فرایندی تجارت (A business process perspective) یا بکارگیری تکنولوژی جهت اتوماتیک سازی تراکنشات تجاری و جریانات کاری
دیگاه خدمات (A service perspective) یا کاهش هزینه ها همزمان با افزایش سرعت و کیفیت خدمات قابل ارائه
دیدگاه آنلاین (online perspective) یا خرید و فروش محصولات و اطلاعات به شکل آنلاین
(, Internet Marketing Strategy, Implementation and Practice نوشته آقای (Dave Chaffey
می بینیم که طبق دیدگاههای فوق بکارگیری تجارت الکترونیک تنها منحصر به خرید و فروش نیست بلکه کاهش هزینه ها، اتوماتیک سازی برخی جریانات کاری و ارائه اطلاعات هم ازابعاد اصلی این ابزار جدید می باشد.
EDI: انتقال الکترونیکی داده ها
انجام فعالیتهای تجارت الکترونیک از طریق شبکه های کامپیوتری با فرمت استانداری که در ابتدا جهت به اشتراک گذاشتن اطلاعات ایجاد شده بود و تحت عنوان EDI یا ٍElectronic Data Interchange شهرت دارد، آغاز شد.EDI متدی برای انتقال اطلاعات میان بانکها و سایر شرکتها در یک سیستم بسته است. EDI در سیستم سفارش دهی،پروسه کارت اعتباری و سپرده گذاری مستقیم و بسیاری از فرایندهایی که در طول سه دهه گذشته کاربرد داشته اند، استفاده می شده است.ATM یا Automated Teller Machine و کارتهای اعتباری نمونه هایی از نوعی تجارت الکترونیک است که قبل از ایجادوب وجود داشته است.
( کتابCIW E-commerce Designer. Certification Bible نوشته Chris Minnick & Margaret T.Minnkk, .)
مفاهیم کلیدی تجارت الکترونیک:
تجارت الکترونیک تجارتی است که از طریق رسانه های الکترونیکی چون تلویزیون و فکس، اینترنت و شبکه های خصوصی انجام میشود.تعریف دیگری هم در این زمینه ارائه شده است و آن پیوستگی میان سرویس های ارتباطی[1]، مدیریت داده[2] و مباحث امنیتی[3] است که انتقال اطلاعات را درباره فروش کالا و خدمات سهولت می بخشد.درک معنی این سه واژه برای درک تجارت الکترونیک ضروری است هر چند که این مفاهیم در تجارت الکترونیک شباهتهای بسیاری با تجارت سنتی دارد.
سرویس های ارتباطی: این قسمت شامل روش و نحوه انتقال اطلاعات ازخریدار به فروشنده است .بعنوان مثال هنگام استفاده ازوب سایتهای معمولی تجارت الکترونیک، خریداران ازسبد خرید استفاده می کنند تا محصولات خریداری شده را سورت کنند و سپس این فرایند چک می شود تا اطلاعات لازم به فروشندگان انتقال یابد.
امنیت : متد حفظ امنیت اطلاعات از هکرهای موجود ازطریق سندیت دادن و شناسایی منابع اطلاعاتی و تضمین حریم شخصی و درستی و صحت اطلاعات است.معمول ترین متد و استانداردی که برای نقل و انتقال اطلاعات در طول اینترنت انجام می شود SSLیا بعبارتی Secure Socket Layer است که اکثر موتورهای جستجو و نرم افزارهای جستجو با نشان دادن یک آیکن مانند قفل، امنیت سایت را تعیین می کنند.
مدیریت اطلاعات: این بخش فرمت و شکل تبادل اطلاعات را تشریح می کند هنگامی که اطلاعات خریدار به فروشنده جهت پردازش انتقال می یابد باید این مسئله تعیین شود که با چه فرمتی اطلاعات در اینترنت انتقال یابد مثلا اطلاعات پرداخت مثل شماره کارت اعتباری باید از طریق پروتکلهای استاندارد اینترنت انجام شود. (CIW E-commerce Designer. Certification Bible نوشتهChris Minnick & Margaret T.Minnkk, )
Chaffey & Smith (2001) اشاره می کنند که تکنولوژی اینترنت می تواند برای رسیدن به اهداف ذیل بکار گرفته شوند:
شناسایی : اینترنت می تواند در تحقیقات بازار برای پیدا کردن خواسته ها و نیازها ی مشتریان بکار رود.
پیش بینی (anticipate) : اینترنت کانالی است که از طریق آن مشتریان به اطلاعات دسترسی پیدا کرده و اقدام به خرید می کنند .درک این تقاضا برای مدیریت تخصیص منابع به بازاریابی الکترونیک بسیار اساسی است.
ایجاد رضایت: یک فاکتور اساسی موفقیت در بازاریابی الکترونیک ، کسب رضایت مشتری از طریق کانال الکترونیکی است مثل سهولت استفاده از یک سایت و میزان فعالیت آن و اینکه چطور یک محصول فیزیکی ارسال می شود یا چه استانداردی برای ارائه خدمت به مشتریان وجود دارد. (, Internet Marketing Strategy, Implementation and Practice نوشته آقای Dave Chaffey )
Bocij et al (1999) مزایای بکارگیری اینترنت در تجارت الکترونیک را در 6c ذیل خلاصه کرده است:
Cost Reduction
Capability
Competitive advantage
Communication improvement
Control
Customer service improvement
تجارت الکترونیک و حذف مرزها
در حال حاضر تجارت الکترونیک ازبسیاری از محدودیتهایی که در اشکال قبلی خود داشتند خارج شده است.مثل هزینه های بالای پیاده سازی EDI چرا که مستلزم ایجاد شبکه های خصوصی بود یا سفارش تلفنی دادن که مستلزم بکارگماردن یک تلفنچی برای پاسخگویی به تلفن ها است .بسیاری از اشکال تجارت الکترونیک شامل محدودیتهایی چون محدودیت ساعات خرید یا محدودیت جغرافیایی بودند اما اینترنت توانست برای تبادل اطلاعات راههایی را ایجاد کرده و این مشکلات را حل کند. پس از معرفی web browser چون Mosaic و Netscape در سالهای93و 94 وب سایتهای خرده فروشی چون Amazon به شکل آنلاین فعالیت خود را آغاز نمودند.در حال حاضر نیز هزاران وبسایت تجارت الکترونیک وجود دارد و روزبروز هم تعداد آنها افزایش می یابد. (CIW E-commerce Designer. Certification Bible نوشته Chris Minnick & Margaret T.Minnkk )
دلایل ایجاد تجارت الکترونیک
درمدت زمان کوتاهی تجارت الکترونیک از یک تجربه آکادمیک به بخش مهمی از تجارت جهانی مبدل شده است.تجار و مشتریان و مصرف کنندگان به دلایل متعددی جذب دنیای تجارت الکترونیک شده اند.سه دلیل عمده آن باز شدن بازارهای جدید، افزایش کارایی و توسعه توانمندیهای موجود در تجارت سنتی بوسیله تجارت الکترونیک است.
باز شدن بازارهای جدید :
در اینترنت تجار قادرند که کالای خود را بدون هزینه های زیاد و محدودیتهای جغرافیایی که در یک فروشگاه فیزیکی وجود دارد بفروش برسانند، ضمن اینکه کالای بیشتر را به مشتریان بیشتری که خارج از حیطه دسترسی آنها قراردارد می فروشند. مصرف کنندگان نیز قادرند کالای مورد نیاز خود را از تاجر یا بازرگان بدون نیاز به دسترسی به فروشگاه فیزیکی تهیه کند.
افزایش کارایی:
هر مانعی که میان یک کسب و کار و مشتریان قرار بگیرد سبب از دست رفتن کارایی خواهد شد. در دنیای واقعی تجارت برخی از این موانع عبارتند از فاصله مکانی، ساعات فعالیت مجموعه های تجاری، نیاز به توزیع کنندگان و واسطه ها.
تجارت الکترونیک برای انواع کسب و کار ایجاد جذابیت خواهد کرد چرا که به مدیران آنها اجازه می دهد ارتباط مستقیم بیشتری را با مشتریان برقرار کنند.اما این توانایی را نیز به خرده فروش می دهد که براحتی قیمت ها و محصولات را با هم مقایسه کند ضمن اینکه خریدهای اینترنتی از پرداخت مالیات فروش معاف می باشند.
توسعه توانمندیهای موجود در تجارت سنتی:
یکی ازبهترین نمونه های تجارت الکترونیک Amazon.com است . آمازون از دیدگاه رقابتی با سایر وب سایتهای خرده فروش رقابت می کند و گاها نیز از این پایگاه کپی برداری می شود چرا که آمازون فعالیتهایی را انجام می دهد که سایر کتابفروشیها قادر به انجام آن نیستند ، یک انبار فوق العاده غنی از کتب، نه فقط مشهورترین کتب بلکه هر کتاب چاپی در ارتباط با هر موضوعی را در انبار خود نگهداری می کند.شما نیازمند این هستید که بتوانید در هر زمانی به یک کتاب فروشی خوب دسترسی داشته باشید و آمازون توانسته این مشکل را حل کند و از این استعداد و صلاحیت در وب استفاده کرده است.نمونه دیگر peapod.com و Webvan.com و homegrocer.com را در زمینه سفارش گیری انواع خواربار در نظر بگیرید. این سه پایگاه اینترنتی با خرده فروشیها همکاری دارند تا بتوانند امکان خرید و تحویل آنلاین جنس به مشتری را فراهم کنند و یکی از نگرانی های اصلی که مشتریان بالقوه درباره این نوع از سرویسها دارند بحث کیفیت است که هر چقدر بیشتر تحقق پیدا کند قادر خواهند بود اعتماد مشتریان بیشتری را بخود جلب کنند این بازار بالقوه توان زیادی دارد چرا که خرده فروشی کار بسیار دشواری است که افراد اندکی به انجام آن تمایل دارند."
بخش دوم: انواع مدلهای کسب و کار در تجارت الکترونیک
تجارت الکترونیک فرایند خرید و فروش، نقل و انتقال و مبادله محصول ، خدمات و اطلاعات را از طریق شبکه های کامپیوتری و همچنین اینترنت شامل می شود.برخی افراد E-business را با E-commerce با یک معنی بکار می برند در حالیکه E-business معنای گسترده تری دارد و نه فقط خرید و فروش کالا و خدمات بلکه ارائه خدمت به مشتری و همکاری با شرکای تجاری و نقل و انتقالات الکترونیکی درون یک سازمان و E-Learning را نیز شامل می شود.تجارت الکترونیک می تواند بسته به میزان Digitization یا دیجیتالی بودن ، ازفیزیکی تا دیجیتالی طبقه بندی شود. میزان دیجیتالی بودن به سه عامل ذیل مرتبط می شود:
محصول یا خدمتی که فروخته می شود.(Product)
فرایندها (Process)
واسطه ها (Intermediary)
Choi et al در سال 1997 چهارچوبی برای تشریح ترکیبات مختلف و ممکن این سه بعد فوق ایجاد کرده است.یک محصول می تواند فیزیکی یا دیجیتالی باشد. یک فرایند می تواند فیزیکی یا دیجیتالی باشد ، یک آژانس یا واسطه می تواند فیزیکی یا دیجتالی باشد.در تجارت سنتی هر سه بعد فیزیکی اما در EC همه دیجیتالی هستند ، بقیه موارد شامل ترکیبی ازابعاد فیزیکی و دیجیتالی خواهد بود.
اگر حداقل یک بعد دیجیتال باشد آن شرایط را تحت Partial ecommerce می خوانیم مثلا خرید یک پیراهن از فروشگاه الکترونیک Wal-Mart یا یک کتاب ازآمازون، چراکه بازرگان یا فروشنده بطور فیزیکی کالا را با FedEx ارسال می کند. در حالیکه خرید یک کتاب الکترونیکی ازآمازون یا نرم افزار از Buy.com تجارت الکترونیک خالص یا Pureecommerce است چون محصول ، پرداخت آن و آژانس هایی که آن را توزیع و تحویل می دهند بطور آنلاین عمل می کنند.
سازمانهایی که کاملا فیزیکی هستند به عنوان سازمان های Brick&Mortar در اقتصاد گذشته خواندهمی شدند در حالیکه از شرکتهایی که با EC درگیر هستند بعنوان سازمانهای مجازی نام برده می شود. سازمانهای Click&Mortar یا Click & Brick آنهایی هستند که تعدادی از فعالیتهای تجارت الکترونیک را انجام می دهند اما کسب و کار اصلی آن در دنیای واقعی انجام می شود.بسیاری از شرکتهای Brick&Mortar در حال تغییر به Click & Brick هستند مثل Wal-Mart Online .
نکته:بیشتر فعالیتهای تجارت الکترونیک روی اینترنت انجام میشود، اما بخشی از آن شامل فعالیتهایی است که در شبکه های خصوصی چون VAN و LAN و یا حتی یک ماشین کامپیوتری شده مثل Vending Machine یا پرداخت با کارتهای حافظه ای (Smart Cards) یا موبایل انجام می شود.
انواع تراکنشات در تجارت الکترونیک
B2B : در این تراکنش هر دو طرف فروشنده و خریدار سازمانهای بزرگ فعال هستند و بخش اعظم مبادلات تجارت الکترونیک از نظر کمی از این نوع محسوب می شود.
B2C: فروشندگان در این مدل سازمانهاهستند و خریداران افراد.
C2B : در این مدل مصرف کنندگان نیاز خاصی به یک محصول یا خدمت دارند و تامین کنندگان جهت تامین محصول یا خدمت برای مصرف کننده رقابت می کنند مثل price line که مصرف کنندگان نام محصول و قیمت دلخواه خود را اعلام می کنند و price line سعی می کند یک تامین کننده را جهت تامین این تقاضا پیدا کند.
C2C : یک فرد کالا یا خدمت خود را به سایر افراد می فروشند.
B2E: در این حالت یک سازمان از تجارت الکترونیک در داخل مجموعه خود برای بهبود عملیات استفاده می کنند.
G2C & G2B: در این حالت دولت از طریق تکنولوژی تجارت الکترونیک به شهروندان خود خدمت می رساند.دولت می تواند با سایر دول و سایر کسب و کارها همکاری داشته باشد.
M-Commerce: هنگامی که تجارت الکترونیک در یک محیط بی سیم انجام شود مثل استفاده از موبایل برای دسترسی به اینترنت.
( Information Technology management از مجموعه کتب CIW ).
نکته: هر یک از اشکال تجارت الکترونیک فوق در یک یا چند مدل تجاری یا Business Model قابل گروه بندی است.
تعریف مدل تجاری ( (Business Model:
یک طرح تجاری به متد و روشی گفته میشود که یک شرکت از آن برای کسب درآمد و بقای خود استفاده میکند.
طبق گفته آقای مایکل راپا ،"یکی از بحث برانگیزترین جنبه های وب بحث BusinessModel است.جنبه ای که علیرغم تلاشهای صورت گرفته، کم تر درک شده است.صحبتهای زیادی پیرامون این قضیه شده است که چطور وب مدلهای تجاری سنتی را تغییر می دهد اما شواهد اندکی در این ارتباط وجود دارد .یک طرح تجاری یعنی روش و شیوه انجام یک کسب و کار بنحوی که سبب بقای یک شرکت و کسب درآمد شود .یک طرح تجاری می گوید که چطور یک شرکت میتواند با توجه به جایگاه خود در زنجیره ارزش ، کسب درآمد کند".
برخی مدلها بسیار ساده هستند، یک شرکت تولیدکننده کالا و خدمات ، محصول خود را به مشتریان می فروشد اگر همه چیز خوب پیش برود درآمد فروش ازهزینه تولید و عملیات فراتر رفته و سبب ایجاد سود می شود.برخی مدلها مثل رسانه ها و نحوه فعالیت آنها پیچیده تر هستند.رسانه ها صد سال است که بطور رایگان و تنها از طریق یک دریافت کننده به افراد سرویس می دهند و جزیی از یک شبکه پیچیده توزیع کنندگان و تولیدکنندگان اطلاعات ، مبلغان، شنوندگان و بینندگان محسوب می شوند .تجارت اینترنتی انواع جدیدی ازمدلهای تجاری را به دنبال داشته است و وب نیز توانسته مدلهای صحیح و امتحان شده ای را ارائه کند.حراجی ها یا Auction یک مثال کامل است .حراجی ها یکی از قدیم ترین نمونه هایی است که به عنوان واسط معاملات تجاری به گستردگی در سراسر دنیا کاربرد دارد و برای قیمت گذاری محصولاتی چون مواد خام کشاورزی و ابزارهای مالی و اقلام بی نظیر مثل انتیکها استفاده می شود. وب سبب شهرت مدلهای حراجی شده و کاربرد آن را به حوزه گسترده ای از کالا و خدمات توسعه داده است.مدلهای تجاری ازراههای مختلف قابل تشریح و گروه بندی هستند و این تلاشی برای ارائه یک طبقه بندی قابل قبول و کامل ازمدلهای تجاری است که در روی وب قابل مشاهده است البته این طبقه بندی کامل و قطعی نیست چرا که مدلهای تجاری اینترنت هنوز در حال گسترش هستند و بنظر می رسد در آینده نیز بر تنوع آنها افزوده شود." مقاله "Business Models on the web" آقای Michael Rappa از وبسایت http://digitalenterprise.org/models).