روش تحقیق بررسی نحوه گذران اوقات فراغت دانش آموزان دوره متوسطه منطقه سرولایت

بیان مساله

موضوع تحقیق عبارت از دستیابی به نظرات جامعه تحقیق پیرامون جنبه های کمی وکیفی گذران ایام فراغت و تعیین مقدار زمان اوقات فراغت دانش آموزان دوره متوسطه منطقه سرولایت، مسایل و روشهای مورد استفاده، پیدا کردن موانع موجود،تاثیرات شرایط اجتماعی بر اوقات فراغت،تعیین عواملی که دارای اثرات مثبت در نحوه گذران اوقات فراغت می باشد،نهایتا دستیابی به پیشنهاد ها و انتظارات افراد جامعه تحقیق.

مقدمه :

مفهوم اوقات فراغت و تمایز آن با اوقات کار و تلاش و نیازهای عادی

فراغت در لغت به معنای آسودگی و آسایش و آسوده شدن از کار روزانه معنی شده است عبارتست از رهایی موقت از کار و اشتغالات زندگی برای کسب آرامش و آسایش بیشتر . انجمن بین المللی جامعه شناسی فراغت را اینگونه تعریف نموده است:

فراغت عبارت است از مجموعه ای از اشتغالات که فرد به میل برای استراحت یا تفریح و یا به منظور توسعه ی آگاهی ها و فراگیری غیر انتفاعی  و مشارکت اجتماعی داوطلبانه بعد از رهایی از الزامات شغلی ,خانوادگی, مذهبی, اجتماعی بدان می پردازد. همان طور که از تعاریف بالا بر می آید فراغت , بیکاری و بیکارگی نیست بلکه نوعی فعالیت را شامل می شود که حتی ممکن است مهمترین و دشوارترین فعالیت ها باشد در حقیقت آنچه موضوع فراغت را مهم و تاثیر آن را با اهمیت می سازد پرداختن داوطلبانه و خارج از الزام و جبر به انجام کاری می باشد که باعث آرامش و رضایت درونی فرد می گردد. جالب است که بدانیم بسیاری از اختراعات و اکتشافات بشری که به وسیله ی دانشمندان و متفکران صورت گرفته است محصول تفکر و قوه  ابتکار وخلاقیتی است که در زمان فراغت حاصل شده است. مربیان و روانشناسان و جامعه شناسان در تعریف مفهوم ایام فراغت دیدگاههای متفاوتی را مطرح ساخته اند.7 دکتر "جی بی نیش" در کتاب فلسفه فراغت و تفریحات سالم در تعریف فراغت می گوید"فراغت مربوط به اوقاتی از زندگی انسان می شود که از کار کردن آزاد است و یا در خواب نیست و تفریحات سالم مربوط به نحوه استفاده و برداشت از این فراغت است."8 "دومازیه" جامعه شناس فرانسوی و مولف کتاب "به سوی یک تمدن فراغت"در خصوص اوقات فراغت می گوید :اوقات فراغت مجموعه فعالیت هایی است که شخص پس از ارزیابی از تعهدات و تکالیف شغلی , خانوادگی و اجتماعی به میل و اشتیاق به آن می پردازد و غرضش استراحت , تفریح, توسعه دانش , یا به کمال رساندن شخصیت خویش, به ظهور رساندن استعدادها, خلاقیت ها و یا بالاخره بسط مشارکت آزادانه در اجتماع است.9 دومازیه سه کار کرد برای ایام فراغت ذکر می نماید:

استراحت به منظور رفع خستگی, جبران صدمات جسمانی و روانی ناشی از هیجانات مداوم کار.

تفریح به منظور رفع خستگی ناشی از یکنواختی وظایف روزانه در کارگاه , اداره یا منزل .

رشد شخصیت زیرا فراغت انسان را از کارهای روز مره وقالبهای یکنواخت کاری و قالبی شدن امور روزانه می رهاند استعدادهای بدنی و ذهنی فرد را پرورش می دهد و از همین طریق در شکل گیری شخصیت فرد موثر خواهد شد .برای خانواد ه هایی که اصرار دارند فرزندانشان در اوقات فراغت باز هم به کار درسی بپردازند و نیز افراد بزرگسالی که کار مداوم و بدون وقفه را به منظور تحصیل درآمد بیشتر انتخاب می کنند توجه به نکات زیر ضروری می نماید.

رهایی از تعهدات و تکالیف شغلی و خانوادگی و اجتماعی به سورت رسمی.

پرداختن به اموری که مطبوع طبع است و ساعات تهی بیکاری را پر می کند.

"به طور کلی می توان اوقاتی از زندگی کودکان و نوجوانان را جزء اوقات فراغت آنها محسوب داشت که صرف رفتن به مدرسه یا انجام تکالیف مدرسه درخانه یا اجرای فرمان بزرگترها و احیانا کار اقتصادی نشود و این اوقات بگونه ای سپری شود که به دلخواه و از روی رضایت انجام پذیرد  و سرانجام به ارضای تمایلات ایشان بینجامد . به این ترتیب بیکاری یا مدرسه نرفتن و یا هر نوع ضابطه ای که فرد را ملزم به اجرای آن باشد شامل اوقات فراغت وی نمی شود.10 در اینجا بد نیست مفهوم فعالیتهای فوق برنامه نیز روشن گردد."فعالیتهایی که به کلاس و حتی گاهی به مدرسه محدود نیست و بیش از هر عامل دیگر از میزان علاقه و تجربه و قدرت ابتکار معلم و دانش آموزان متاثر می گردد"فعالیتهای فوق برنامه"یا "فعالیتهای غیر رسمی"نامیده می شود.11 " متخصصان تعلیم و تربیت این اصل مسلم را دریافته اند که تربیت غیر مستقیم(غیر رسمی)موثرتر از تربیت مستقیم(رسمی)است و محیطها و عواملی که خود کودکان و نوجوانان انتخاب می کنند بیش از محیطها و عوامل تحمیلی در رفتار ایشان موثر است . فعالیتهای فوق برنامه چنانچه با هدف برنامه ریزی معین تدوین یابد رشد تکامل شخصیت فرد تفریح سالم و سازنده , تسهیل رشد و تکامل اجتماعی, تکمیل و پر مایه ساختن برنامه تحصیلی, رعایت تفاوتهای فردی در رغبت ها , اجتماع دانش آموزان و برقراری روابط سود بخش میان معلم و محصل و تامین هدفهای تربیت جدید را به دنبال دارد.

اهمیت و ضرورت اجرای طرح

با توجه به میزان ساعات فراغت دانش آموزان در طول شبانه روز(سال تحصیلی و ایام تابستان )،و با توجه به نقش تعیین کننده این اوقات،به ویژه که دانش آموزان مورد نظر در این ایام بیشترین آمادگی برای پذیرش تاثیرات ناشی از محرکات مختلف را دارند،و نظر به ویژگیهای روانی در دوران نوجوانی که زمینه اوجگیری انحرافات کاملا فراهم می باشد،باید گفت:آنچه که در اوقات فراغت دانش آموزان اتفاق می افتد،اثرات تربیتی و اخلاقی شگرفی روی وی دارد و در تکوین شخصیت او موثر است.تاثیرات وسیع و همه جانبه این امراز جنبه اجتماعی نیز قابل توجه و تعمق می باشد.

با توجه به این که در ایران جمعیت (نسبت به 40 سال گذشته)

جمعیت گروه سنی 24-15 سال نزدیک به 5 برابر افزایش یافته  و نسبت آن ها به کل جمعیت به حدود 21 درصد رسیده است .بنابراین می توان انتظار داشت که در سال های آینده جمعیت در گروه سنی 25-20 ساله به شدت افزایش یابد و این افزایش در قسمت های فوقانی هرم سنی جمعت جوان به معنای افزایش تقاضا برای تامین نیازهای ضروری جوانان به ویزه غنی سازی

اوقات فراغت خواهد بود .عدم بهره گیری از اوقات فراغت باعث می شود که ناپختگی های دوران نوجوانی برای یک نوجوان کماکان تداوم یابد و او فرصت آزمودن و تجربه کردن پیدا نکند و در نتیجه در هنگام ورود به زندگی اجتماعی ناکارامد و نارسا باشد . پزوهش های انجام شده در ایران نشان دهنده ی آن است که بسیاری از انحرافات و بزهکاری های جوانان به واسطه ی عدم وجود برنامه ی صحیح در گذران اوقات فراغت جوانان پدید می آید .مهمترین شاهد در این زمینه آن است که در تابستان به دلیل افزایش وقت آزاد و فرصت های فراغتی بیشترین بزهکاری ها  و اختلا لات رفتاری در میان جوانان به وقوع می پیوندد . در این زمینه فقدان آگاهی والدین , عدم احساس مسولیت نهادهای حکومتی , کمبود یا نبود امکانات تفریحی و فراغتی مناسب سبب می شود که جوانان نیازهای خود را نه از طریق مجاری صحیح که به طور عمده از طریق مجاری خلاف و غیر مجاز تامین نمایند .این امر باعث رواج تفریحات ناسالم و. انحرافی و در نتیجه مجرایی برای ورود نوجوانان به بزهکاری و انحراف اجتماعی است.

نیاز به اوقات فراغت از نظر روانشناسی تربیتی

اوقات فراغت و بهره گیری مناسب از آن می تواند بر بهداشت روانی اشخاص – خلاقیت و توسعه مهارتهای شناختی و تقویت مهارتهای حسی – حرکتی و فعالیت های ورزشی و نهایتا بر اصلاح رفتار و تعالی شخصیت موثر باشد.12

الف:اوقات فراغت و بهداشت روانی

حسن گذران اوقات فراغت عامل موثر در سلامت و بهداشت روانی افراد انسانی است.اشتغال مستمر و بدون وقفه فکری وعملی موجب خستگی جسمی و ذهنی می گردد به گونه ای که فرد بتدریج نشاط و سر زندگی خود را از دست می دهد.در واقع قشارهای ناشی از اشتغال ممتد ذهنی و جسمی بوزه از نوع بیماریهای روان تنی محسوب می شود .فقدان حداقلی از اوقات فراغت در زندگی روز مره ولو ساعتی و یا کمتر از آن باعث افزایش اضطراب و فشار روانی شده زمینه اختلال در قوای حسی و ادراکی را فراهم می کند . در طول سال تحصیلی نیز هرگز نمی بایست شاگردان را مجبور کرد و مانع استفاده آنها از زنگهای تفریح یا استراحت و بهره گیری از اوقات فراغت شد . زیرا فشار ذهنی وروانی ناشی از فعالیتها و مشغله های مستمر و بی وقفه نه تنها موجب ایجاد اختلال در بهداشت روانی فرد می شود بلکه قدرت فراگیری و ادراک مطالب و نگهداری ذهنی را به حداقل می رساند.

ب: اوقات فراغت و خلاقیت

مطالعات و بررسی های انجام شده حاکی از آن است که اوقات فراغت همواره بستر مناسبی برای خلاقیت ها و نوآوریها بوده است .انسان در اوقات فراغت می تواند با طیب خاطر و آزادانه اندیشه نموده و در حل مسائلی که در حوزه شناختی او مطرح هستند از تفکر واگرا بهره گیرد .تفکر واگرا یا خلاق خمیر مایه نوآوریها و اختراعات بشری است .تحقیقات انجام شده در زمینه ویزگیهای افراد خلاق (سیسک 1985) نشان می دهد که آنان علاوه بر اینکه از هوش سرشار ,صداقت ,صراحت و انعطاف پذیری بر خوردار هستند از اوقات فراغت خود حداکثر بهره را گرفته با آزاد اندیشی و تفکر واگرا مسائل مختلف را بررسی می کنند و به راه حلهای نو دست می یابند .در واقع وجود فشار زمان یا فشار وقت در زندگی روز مره خود زمینه ساز تنش و اضطراب فزاینده است .بدیهی است وجود اضطراب شدید نیز از آفات تفکر مولد و خلاق می باشد.   

ج:اوقات فراغت و توسعه مهارتهای شناختی

اوقات فراغت مناسب ترین فرصت برای توسعه مهارتهای شناختی و شکوفایی استعدادهاست .زمانی که دانش آموزان بدون اینکه تکلیف درسی موظفی را عهده دارباشند با علاقه و انگیزه شخصی در زمینه های متنوع آموزشی  به فعالیت بپردازند مسلما تلاش ایشان در این شرایط مطلوب و خوشایند ذهنی وروانی منجر به فراگیری های پایدار خواهد شد.

د: اوقات فراغت و تقویت مهارتهای حسی – حرکتی و فعالیتهای ورزشی

تاثیر مهارتهای حسی – حرکتی و فعالیتهای ورزشی بر کنش های ذهنی و تحول روانی به گونه ای است که بسیاری از روانشناسان تعلیم و تربیت عقیده دارند که این قبیل فعالیت ها می بایست در درجه اول جزو یرنامه های موظف آموزشی دانش آموزان بویزه در مقاتع پیش دبستانی قرارگیرد. آشنایی کودکان و نوجوانان با برنامه ها و روش های مختلف فعالیت های حسی – حرکتی نه تنها سبب تقویت کنش های ذهنی آنها  می شود بلکه موجب نشاط روانی و سرزندگی تقوت اعتماد به نفس و بالطبع بهداشت روانی آنان را فراهم می سازد . اهمیت و نقش حیاتی تربیت بدنی و فعالیت های بدنی و فعالیت های ورزشی گویای این حقیقت است که یکی از مطلوب ترین برنامه ها در حسن گذران اوقات فراغت اختصاص زمانی از فرصت های آزاد به این امر است.

ه: اوقات فداغت و اصلاح رفتار و تعالی شخصیت

کثرت و استمرار فعالیت های ذهنی و عملی در زندگی روز مره بدون بهره گیری از فرصت های آزاد برای تعمق و باز نگری به عملکردها و نحوه برخورد با افراد و مقابله با پدیدهای مختلف ممکن است بتدریج موجب پدیدار شدن بعضی عادات یا رفتار های نا مطلوب در انسان بشود. این مساله در بین دانش آموزان مدارس بویزه مقطع راهنمایی ومتوسطه به دلیل تراکم و فشردگی برنامه های درسی بیشتر قابل ملاحظه است.باید توجه داشت که انحرافات اخلاقی و رفتاری به صورت ناگهانی ظاهر نمی شود بلکه به تدریج پدیدار می گردد. بنابراین بهره گیری از اوقات فراغت یعنی شرایطی که کودکان و نوجوانان تحت تنش ها و فشار های روانی ناشی از انجام تکالیف فشرده نیستند  پرداختن به اصلاح عادات  رفتارهای نامطلوب سازش نایافته  امری است فوق العاده حائزه اهمیت.به عبارت دیگر از اوقات فراغت می توان به عنوان مناسب ترین زمینه برای اصلاح بسیاری از اختلالات رفتاری نظیر پرخاشگری , افسردگی , اضطراب ,کمرویی ,و ... بهره گرفت