پروژه نهایی جهت اخذ درجه کارشناسی
کارشناسی هنر های تجسمی
چکیده
در این تحقیق به بررسی خلاقیت در نقاشی کودکان 6-3 در تهران پرداخت شده و برای این تحقیق که شامل 5 فصل است از نقاشی کودکان و مصاحبه با آنها و علاوه بر آن از مطالعات و تحقیقات کتابخانه‌ای و استفاده از منابع موجود استفاده شده است.
محتوای هر فصل عبارت است از
فصل اول: شامل مقدمه‌ای بر تحقیق، بیان مسئله، اهمیت عملی و نظری پژوهش، فرضیه‌های تحصین یا پرسش‌های پژوهش و هدفهای تحقیق می‌باشد.
فصل دوم: شامل مقدمه و پیشینه تحقیق
فصل سوم: شامل روش تحقیق
فصل چهارم: شامل یافته‌های تحقیق
فصل پنجم: شامل؛ تجزیه و تحلیل و بحث و نتیجه‌گیری نهایی
مقدمه
نقاشی کودکان نوعی گیرایی آنی دارد، آنها ساده و جذاب و سرشار از زندگی و هویت‌اند. با نگاهی دقیق‌تر می‌توان جنبه‌هایی عجیب و حتی آشفته را مشاهده کرد.
امروزه تمام روانشناسان تجربی متقاعد شده‌اند که رفتارهای گوناگون کودک دردوران های مختلف پرورشش چه به صورت غریزی و چه به صورت اکتسابی همانند دورانی که کودک رفتاریساده ذاتی و پاپیچیده و همبسته دارد، بستگی کاملی به تحولات ارثی و رشد نظام‌های مغزی نیز مثل خواب و رویا به کودک امکان می‌دهد تا اطلاعات و الهاماتی را که از دنیای بیرون کسب می‌کند از هم جدا سازد و سپس آنها را دوباره تنظیم کند در نقاشی همانند خواب و رویا، کودک خود را از ممنوعیت‌هایی رها می‌سازد و با مادر حالتی ناخودآگاهانه درباره مسائل کشفیات و دلهره‌هایش صحبت می‌کند به همین دلیل اگر آموزش نقاشی به کودکان از سنین پایین‌تر با تمرین کپی کردن آغاز شود اشتباه بزرگی را مرتکب شده‌ایم.
این نکته در درجه اول شاید به این علت باشد که هنوز درباره اهمیت و ارزش شکهای نوشتاری کودکان و خط خطی کردن در و دیوار که تقریباَ از سالهای اول زندگی همراه کودک است بررسی و تحلیل درستی انجان نگرفته است.
قرآن کریم که مقام تجلی است و کتاب عشق، خداوند را نقاشی می‌خواند: (هوا.. الخاق الباری، المعصور له الاسماء الحسنی) آیه 24 سوره الحشر
و انجیل مقدس که مقام تجسم و کتاب محبت است، خداوند را کلمه می‌خواند که تجسم می‌یابد، (و کلمه جسم گردید و میان ما ساکن شد)انجیل یوحنا، باب اول.
به همین سبب نقش و نقاشی در دامن کلیسا پرورش می‌یابد و تصاویر در سیر دگرگونی خودش دارای بعد می‌شود اما تصویر؛ نخستین وسیله انتقال آوا و اندیشه انسان‌هاست. تصویر، مادر و منشا خط است، انسان‌های اولیه خواسته‌ها و دانسته‌ها را با تصویر (هیروگلیف) منتقل می‌ساختند و با تصویر درصدد برآوردن نیازهای اولیه خود بر می‌آمدند و با این حرکت تحول عظیم در مسایل اجتماعی، اقتصادی و حیات فرهنگی بشر بوجود آوردند، شاید این از اسرار آفرینش است که کودکان نیز پیش از آنکه به نوشتن بپردازند و سواد بیاموزند. با تصویر آشنا هستند و در یک روانکاوی سنجیده می‌توان خواسته‌ها و ماورای فکری آنها را از تصویرهای ابتدایی که بر کاغذ نقش می‌کنند، در این فرافکنی‌های ابتدایی و الهامی که شفاف‌ترازجمشه و روشن‌تر از آیینه صیقلی است، دریافت نمود، آشنایی کودک با تصویر و ترسیم آن مانند انسان‌های نخستین و تشاب‌هائی که این دو از لحاظ ذهنی و آگاهی و … با هم دارند، حکایت از پاکی و قداست و الهامی بودنتصویر کودک دارد وقتی در نخستین حرکات انسان اولیه با تمام تکنیک پیشرفته و تکنولوژی پیچیده، عصر مدرنیته و بسا مدرن به هنگام تولد و تا طی سالهای آغاز زندگی و ورود به جامعه تحول یافته، همان انسان اولیه است، بااکثریت مشخصات آن، اگر نقاشیهای ابتدایی انسان‌های نخستین را با تصویرهای اولیه کودکان امروز از لحاظ ساختار و جرا بررسی کنیم در می‌یابیم که هر چند تصاویر از خواسته‌ها و ارتباطات و نیازهای بشری حکایت دارد، اما نیازهای یکسانی است به دور از تاریکی و اهریمنی.
به قول مولانای رومی:
چون که با کودک سر و کارت فتاد
پس زبان کودکی باید گشاد
(مولوی)
بیان مسئله
نقاشی کودک یک پیام است آن چه را کهاو نمی‌تواند به لفظ درآورد به ما انتقال می‌دهد بررسی و درک زبان نقاشی اطلاعات ارزنده‌ای در اختیار والدین به مربیان، روانشناسان و همه کسانی می‌گذارد که خواهان درک و دریافت را راز و رمز جهان کودک هستند.
کودک همه مسائل زندگی خود را به واسطه نقاشی به تجربه در می‌آورد، خود را می‌آراید و من خویشتن را بنا می‌کند. خطوط ترسیمی انعکاسی از دنیای هیجانی او هستند و نقاشی به تنهایی به منزله جهانی است که به موازات افزایش هوشیاری و دگرگونی‌های کودک متحول می‌گردد.
آیا تا به حال به نقاشی یک کودک نگاه کرده‌اید و از بازتاب اندیشه و احساس این هنرمند جوان شگفت‌زده شده‌اید؟
نقاشی های کودک هر چند در ظاهر ساده به نظر برسد، اما در عمق دارای معانی عمیق است. بیان احساسات، بیان و ظهور ضمیر ناخودآگاه، بروز علایق و نشان دادن انزجار و تنفر از موضوعات خاص اهمیت داشتن افراد یا موضوعات و یا عکس مورد فوق و صدها مطلب دیگر، می‌تواند نشان دهنده اهمیت یک نقاشی باشد.
نقاشی در واقع بیانگر درون یک کودک است.
کودک با تمام وجود و شخصیت عاطفی خود نقاشی می‌کند این شخصیت در خط‌ها، در طرز استفاده از فضا در فقدان بعضی از قسمتهای نقاشی در انتخاب رنگها و در خود موضوع (اگر به او تحمیل نشده باشد) نمایان می‌شود. کودک وقتی نقاشی می‌کند اشیاء افراد و موضوع اصلی نقاشی خود را چنان که در حقیقت بیرونی وجود دارند نشان نمی‌دهد بگونه‌ای که آنها را در ذهن خود می‌بیند و به نظرش می‌رسد، بیان می‌کند.
گاه این حس درونی و ذهنی چنان قوی است که کودک در هنگام نقاشی، خود را به جای شخصیت نقاشی خود به تصویر می‌کشد.
اگر زبان نقاشی کودکان را بدانیم متوجه می‌شویم که از ورای شکل و ساختمان نقاشی‌ها، ضمیرهایش از شخصیت کودک نهفته است. در کل برخی موضوعات نقاشی کودکان برای تجزیه و تحلیل، ساده‌تر از دیگران است چرا که مورد بررسی و مطالعه روانشناسان قرار گرفته‌اند. موضوعاتی که معمولاَ بیشتر مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته‌اند، همان‌هایی هستند که بر اثر انعکاس‌های عظیم عاطفی، برای کودک جذابیت فراوانی دارند و بنابراین بهتر از هر چیز خطوط شخصیت او را نمایان می‌رساند و بسیار زیاد مورد توجه کودک قرار می‌گیرد.
کودک این موضوعها را چه اختیاری و چه بر اثر تشویق دیگران مورد استفاده قرار می‌دهد.
درک و فهم نقاشیهای کودکان و چیزی که او می‌خواهد بیان کند برای والدین و مربی بسیار لازم است. بدین علت که شناخت آن باعث پیشرفت و تکامل کودک می‌شود البته برای تجزیه و تحلیل برخی موضوعات نقاشیهای کودکان باید تعداد زیادی از نقاشیهای کودکان را مورد بررسی قرار داد و همچنین اطلاعات دقیقی از زندگی شخصی کودکان بدست آورد.
اهمیت عملی و نظری پژوهش
همه جوانان امروز پدران ومادران هستند که فردا محوری یا کودکانی را بدنیا خواهند آورد که علاوه بر تهیه نیازهای اولیه او مثل خوراک و پوشاک و غیره، نیازهای دیگر او مانند نیاز به محبت و به فراهم آوردن وسایل لازم برای شکل گرفتن صحیح شخصیت او و از بین بردن تنهایی که برای کودک آزار دهنده است عهده دارند.
پس بنابراین دانستن و فهمیدن نیازهای یک کودک از بدو تولد، برای هر فردی ضروری است و به طور کلی هنر و به ویژه نقاشی یکی از بهترین راههای شناخت درون و روحیه کودکان است و می‌توانند محک موثری برای پدر و مادر که دوستدار پیشرفت کودک خود هستند باشند شاید شما هم تا کنون به نقاشیهای کودکانه نگریسته و اندیشیده‌اید که این نقاشی‌ها بازتابی از کدامین گوشه‌های افکار و احساسات آنها هستند امروزه تمام روانشناسان تجربی متقاعد شده‌اند که رفتارهای گوناگون کودک در دورانهای مختلف پرورشش چه به صورت غریزی و چه به صورت اکتسابی بستگی کاملی به تحولات ارثی و رشد نظام‌های مغزی او دارد.
پژوهشهای پیاژه نشان می‌دهد که فرایند منطق و ادراک به طور دقیق ناشی از تحرکاتی است که در اطراف کودک وجود دارد و با تغییر آن تحرکات می‌توان به این فرایند را کند یا تندتر نمود تجربیات دیگری بیانگر این نکته است که شالوهای عصی گوناگون در اولین ماهها و سالهای زندگی کودک، رشد می‌کنند و مرکب می‌شدند و فقدان یا افزایش حرکات، می‌تواند باعث تشریع یا کند شدن پرورش این شالوده‌ها باشد پس بنابراین خانواده کودک و محیط اطراف او تاثیر بسزایی درادراک کودک، خلاقیت او و رفتارهای گوناگون او دارد، پس دانستن روشهای گوناگون پرورش خلاقیتکودک و تحقیق و بررسی در اثاری که پدید می‌آورند برای هر کس می‌تواند الزامی باشد.
نقاشی برای کودک نه تنها به او امکان شنسایی محیط و شرکت خود در آن را فراهم می‌سازد و یا سوالاتی را برایش مطرح سازد بکند به او امکان می‌دهد تا مسائلی را به صورت نامنظم از همه طرف برایش مطرح می‌شود به شکل صورت بندی شده منظم کند. نقاشی کودک را در همراهی که حوادث اطراف را دسته‌بندی و عرضه می‌کند و روند تجریدی و تکامل یافته‌ای را از همان خط خطی کردن تا زمانی که خطوط معنی دار وبالاخره مبتنی بر قواعد و قوانین پرسیکیو وش اولده منطقی رسم می‌کند می‌توان چیزی شبیه خواب و رویا نمی‌کرد.
اگر ماقوه ابتکار کودکان را با مشارکت و کار گروهی و بیان موضوعات عمومی و در اختیار قرار دادن وسایل و لوازم کامل جهت مطلبی که او می‌خواهد عرضه کند تقویت کنیم باعث آن می‌شویم که شخصیت کودک ساخته شود و او به پختگی فکری برسد کودک امروزه جوانان فردایی این مملکت و فرهنگ است ما با پرورش فکر و خلاقیت او و درست هدایت کردن افکار او و نشان دادن راهی درست برای پیاده کردن عقده‌های درون او می‌توانیم او را تبدیل به کودکی خلاق کنیم که در آینده هم او جوانی موفق برای این مرز و بوم باشد
فرضیه‌های تحقیق یا پرسش‌های پژوهش
کودکان چرا و چگونه نقاشی می‌کنند
رنگ در نقاشی کودکان چه معنا و مفهومی دارد
کودکان چرا و چگونه نقاشی می‌کنند؟ نقاشی برای کودکان جنبه زبان را دارد یعنی زبانی که الفبای آن را خط و رنگ و فرم تشکیل می‌دهد یعنی کودکان نقاشی را واسطه‌ای در جهت تحقق بخشیدن به خواسته‌هایشان (درونی و بیرونی) می‌دانند و این آگاهی از آموختن این زبان بستگی به خود والدین و مربیان دارد اما علی رغم این مسئله همانطور که قبلاض اشاره شد بعضی از کودکان نقاشی را نوعی بازی که وسایل آن رنگ و شکل است یعنی ابزار بیانی آن تصویر است نه حجم دو بعدی نه سه بعدی این پرسش مطرح می‌شود که آیا نقاشی در کودکان بر اساس علاقه ذاتی آنان صورت می‌گیرد و یا بر اساس علاقه آنی؟ یعنی کودکان ذاتاَ نقاشی را می‌کشند و به آن عشق می‌ورزند و یا اینکه عشق و علاقه بعد از تمام شدن نقاشی ایشان از بین می‌رود. «در اینجا می‌توانین به راحتی کار را با مشاهده شخصی خود آغاز کنیم این ماجرا که کودکان قبل از دستان ممکن است در یک نشست تعداد زیادی نقاشی بکشند اما به محض اینکه کار تمام شد کوچکترین علاقه‌ای به آن نداشته باشند و آن را به دیگران نشان ندهند. تقریباَ همیشه والدین و معلمین هستند و نه کودکان که نقاشی را در عرض تماشا می‌گذارند. جنین به نظر می‌رسد که نقاشی غالباَ فعالیتی شخصی است در نتیجه بیشتر نظریه‌های مربوط به نقاشی کودکان آشکارا یا ضمنی پذیرفته‌اند که کودکان عمدتاَ برای رضایت خاطری که از خود این فعالیت کسب می‌کنند نقاشی می‌کشند البته فقط معدودی از نظریه‌پردازان به بررسی مفصل دلایل مربوط به کشیدن نقاشی پرداخته‌اند و در این زمینه بندرت پژوهش صورت گرفته است؟
«غیرمنطقی به نظر نمی‌رسد که گمان کنیم فعالیتهای نقاشی کودکان مبنای سودمندی برای تکامل مهارت گرافیکی آنها دردوران بزرگسالی فراهم می‌سازد»
در مورد انگیزه‌های نقاشی کردن یکیاز جنبه‌های مهم نظریه روانکاوی این اندیشه است که بیان امیال و احساسات نا خودآگاهی تی بصورت پوشیده در یک نقاشی دریچه اطمینانی است که امکان تخلیه بی‌زیان احساسات را فراهم می‌سازد احساساتی که در غیر این صورت نیز ذخیره می‌شود و احتمالاَ خطرناک خواهد بود نتیجه می‌گیریم که کودکان نقاشی می‌کشند تا خواسته‌هایشان را عنوان کنند و اینکه نقاشی می‌کشند تا به نوعی خود را سرگرم کنند و یا آن را نوعی بازی قلمداد می‌کنند تا خواسته‌هایشان را عنوان کنند و اینکه نقاشی می‌کشند تا به نوعی خود را سرگرم کنند و یا آن را نوعی بازی قلمداد می‌کنند. پس برای نقاشی خود هدف دارند و از اینکه چیزی را تمام کنند و به آخر برسانند و به هدف خود دست یابند از آن لذت فراوان می‌برند.