روش تحقیق نوع روش ها و ابزارها در ارزشیابی پیشرفت تحصیلی

چکیده

در این مقاله به بررسی ابزار و روشهای متنوع ارزشیابی پیشرفت تحصیلی خواهیم پرداخت . بدین منظور ابتدا فلسفه ارزشیابی پیشرفت تحصیلی از چهار جنبه مورد بررسی قرار می گیرد و سپس با ارائه تعریفی از ارزشیابی ، معیارهای یک نظام ارزشیابی مناسب بیان می شوند . روشهای مطرح شده در این مقاله عبارتند از :

ارزشیابی مهارتهای تفکر و یادگیری دانش آموزان ، ارزشیابی در خارج از مدرسه و کلاس ، ارزشیابی پوشه ای ، ارزشیابی بر اساس تفکر و اگرا ، ارزشیابی به روش وقایع حساس ، ارزشیابی اطلاعات پایه ، ارزشیابی بدفهمی ها و پیش پندارها ، ارزشیابی به روش کاغذ یادداشت ، ارزشیابی به روش مساله های مستند ، ارزشیابی به روش شبکه رده بندی ، ارزشیابی به روش فهرست مشاهدات ، ارزشیابی به روش پروژه ، ارزشیابی به روش خود ارزیابی ، ارزشیابی به روش سنجش عملکرد ، ارزشیابی به روش کارنما ، در پایان با توجه به موارد فوق ، نتایج و پیشنهاداتی ارائه شده است وسپس منابع و ماخذ مور د استفاده در تحقیق ذکر می شود .

2 - مقدمه

            ارزشیابی  به علت ماهیت و عملکرد خاص خود ، در هر گونه نظام آموزشی یکی از گسترده ترین و جنجال برانگیز ترین مباحث آموزشی است و با وجود اهمیت فراوانی که دارد و نیز اختصاص حجم عظیمی از مباحث تربیتی به خود  به مقدار بسیار کمی مورد استفاده قرار گرفته است . در واقع می توان گفت تاکنون بیشتر از ضرورت ارزشیابی صحبت به میان آمده تا به کارگیری آن و در مواردی هم که ادعای کاربرد ارزشیابی شده بیشتر به صورت ناپخته انجام گرفته تابه صورت علمی و منطقی ، که علت این امر بیشتر از آنجا ناشی می شود که در اکثر موارد با انجام قسمتی اندک از کل فرآیند ارزشیابی ، ادعای اجرای کل فرآیند را داشته وبراساس اطلاعاتی ناقص ، تصمیم های ناقص گرفته اند . در این مقاله به استفاده از انواع ارزشیابی پرداخته می شود و ضرورت این امر وقتی معلوم می گردد که بدانیم اکثر معلمان از کاربرد انواع گوناگون ارزشیابی نظام یافته سرباز می زنند و به همین علت در بهبود آموزش خود دچار مشکل می شوند

آیابرنامه هایی که ارائه داده اند موفق بوده است یا خیر ؟ مسلماً روشهای ذکر شده در این نوشتار کامل نمی باشند . ولی فرصت پیش آمده از سوی کارشناسی سنجش و ارزشیابی تحصیلی و تربیتی دوره عمومی سازمان آموزش وپرورش استان اصفهان را در این زمینه باید غنیمت شمرد.

3 – اهداف تحقیق

براساس عنوان تحقیق که بررسی تنوع روشها وابزار ارزشیابی پیشرفت تحصیلی می باشد اهداف متعددی را می توان برای تحقیق در نظر گرفت بر همین اساس هدف تحقیق به دو صورت هدف کلی و اهداف جزیی بیان می شوند تا بتوان مطالب تحقیق را سازماندهی کرد . اهداف این تحقیق عبارتند از :

3-1- هدف کلی

بررسی تنوع روشها و ابزار ارزشیابی پیشرفت تحصیلی

3-2- اهداف جزیی

- ارائه تعریفی از ارزشیابی

- معیارهای یک نظام ارزشیابی خوب

- بررسی ارزشیابی مهارتهای تفکر و یادگیری دانش آموزان

- بررسی ارزشیابی درخارج ازمدرسه و کلاس

- بررسی ارزشیابی پوشه ای

- بررسی ارزشیابی براساس تفکر واگرا

- بررسی ارزشیابی به روش وقایع حساس

- بررسی ارزشیابی اطلاعات پایه

- بررسی ارزشیابی بدفهمی ها و پیش پندارها

- بررسی ارزشیابی به روش کاغذ یاد داشت

- بررسی ارزشیابی به روش مساله های مستند

- بررسی ارزشیابی به روش شبکه رده بندی

- بررسی ارزشیابی به روش فهرست مشاهدات

- بررسی ارزشیابی به روش پروژه

- بررسی ارزشیابی به روش خود ارزشیابی

- بررسی ارزشیابی به روش سنجش عملکرد

- بررسی ارزشیابی به روش کارنما

4 – بیان مساله

            ارزشیابی یکی از مشکلترین قسمتهای فرآیند آموزش است که برخی از آن به عنوان نقطه آسیب پذیر این فرآیند نام برده اند . مشکل بتوان باور کرد که اختلاف نظرها و جدالها، بیم وشبهه ها و بی میلی ها و سرخوردگیها که به طور گسترده نسبت به ارزشیابی پیشرفت تحصیلی وجود دارد ناشی از بی اعتقادی نسبت به اصل سنجش و ارزشیابی باشد . بلکه برخوردها بیشتر مربوط به عوامل ارزشیابی ، معیارها و ضوابط مورد استفاده در ارزشیابی و نحوه و روش اندازه گیری و سنجش و موقعیت  ارزشیابی کننده است .( سیف 1381 ص 16)

شاید یکی از دلایل کاستیهای ارزشیابی ها موجود ، فقدان آشنایی کافی معلمان با فلسفه ارزشیابی باشد . ارزشیابی برای تعیین ارزش مثبت یا منفی کارهای انجام شده و مقایسه آنها با یک هدف یا امر مطلوب است . اگر ارزشیابی از چهار جنبه مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد . برای روشن شدن مبانی فلسفی ارزشیابی به ما کمک خواهدکرد :

- ارزشیابی امری هدفگراست :  در هر ارزشیابی مبنای کوشش جمع آوری اطلاعات و مقایسه وضعیت مطلوبی است که قبلاً تحت عنوان هدف یا برنامه تعیین شده است و اکنون می خواهیم بدانیم تا چه اندازه با کوششهای خود بدان هدف دست یافته ایم . شرط اساسی ارزشیابی درست ، هدف آگاهی و هدف شناسی است . معلمانی که بطور سطحی به مسائل می نگرند یا فکرشان « جامعیت ، تعمق و انعطاف » ندارد ، نمی توانند به روش استدلالی اهداف را بشناسند و از آنها دفاع کنند . به همین دلیل چون شناخت درستی از وضعیت مطلوب ندارد ، قادر نیستند وضع موجود را با وضع مطلوب مقایسه کنند . ( ولف ، 1383 ص 44)

- ارزشیابی امری ارزش گراست :   ارزشیابی در پی اطمینان از دستیابی به یک هدف معین است ، ولی رسیدن به هدف ، خود بخود غایت و پایان امر نیست و  چنانچه نتوانیم هدفی را با ارزشی تطبیق دهیم آن هدف بی اعتبار است . ارزشیابی به ارزش گذاری امور می پردازد و مانند همه امور ارزشی ، اخلاقی و زیبایی شناختی ، به تصمیماتی چون موفق یا نا موفق ، خوب یا بد ، زیبا یا زشت ، مطلوب یا نامطلوب و با ارزش یا بی ارزش منتهی می شود . عدالت در ارزشیابی به عنوان یکی از مقوله های ارزشی ، از اصول غیر قابل انکار ارزشیابی است . گاه احساس تبعیض در ارزشیابی سبب خسارتهای فراوان روانی و انگیزشی می شود.(ولت1383 ص46)

- ارزشیابی امری استدلالی ، منطقی و قضاوتی است :   ارزشیابی نوعی تصمیم گیری در باره میزان درستی یا نادرستی یک یا مجموعه ای از رفتارها و عملکردهاست . همان گونه که خود موضوع ، رفتار یا برنامه براساس فلسفه ای پی ریزی شده است ، شکل گیری و وضعیت برون دادی آن نیز مبنای استدلالی و فلسفی دارد هر نتیجه گیری و ارزش گذاری که صرفاً به نتایج ظاهری و ارقام و آمار صرف متکی باشد بی ارزش یا کم ارزش است . ( ولف 1383ص 48)

- ارزشیابی امری اصلاحی و تکاملی است :   اساس ارزشیابی بر بررسی میزان رشد و

توسعه ای است که از قبل در برنامه پیش بینی شده است . در حقیقت ، ارزشیابی در اولین قدم می خواهد از شکل گیری اصلاحات یا تکاملی که مورد نظر بوده است ، اطمینان حاصل کند هدف اساسی ارزشیابی ، تقویت فعالیتها و روشهای اثر بخش و تضعیف یا حذف فعالیتها و روشهای نامطلوب است . ( ولف 1383 ص 51)

براساس موارد بالا به نظر می رسد بررسی روشها و ابزار متنو ع ارزشیابی پیشرفت تحصیلی باید به عنوان یکی از مهمترین مسائل آموزش وپرورش می توانددر راستای غنی شدن این بخش از فرآیند آموزش نقشی مهم ایفا کند .

5 – ضرورت تحقیق

همه افراد در زندگی عادی ، بدون اینکه توجه خاصی به اعمال خود داشته باشند همواره در حال ارزشیابی هستند . هنگامی که در اموری از قبیل آموزش وپرورش از ارزشیابی سخن به میان می آید ، منظور ارزشیابی منظمی است که با استفاده از روشهای خاص و به شیوه ای علمی صورت می گیرد . دلیل مهم انجام ارزشیابی پیشرفت تحصیلی ، بهبود یا تغییر فرآیند آموزش است در این صورت معلم با استفاده از شیوه ها و الگوها و فنون مناسب اطلاعات لازم را گردآوری نموده واز آنها در جهت بهبود فرآیند یاددهی – یادگیری استفاده می کند(سیف 1381 ص 34)

نهادهاو افراد زیر می توانند از نتایج این تحقیق استفاده کنند :

-  سازمان آموزش وپرورش : در جهت بهبود فرآیند آموزش ، سازمان آموزش وپرورش می تواند استفاده از روشهای متنوع ارزشیابی را سرلوحه کار خود قرار دهد .

-  مدیران و معلمان : به عنوان مجریان برنامه های آموزشی ، ضرورت تسلط و اعتقاد به کاربرد انواع شیوه های ارزشیابی بسیار مفید وضروری به نظر

می رسد

6 – بحث

1-6- تعریف ارزشیابی

مفهوم ارزشیابی آن چنان گسترده است که طیف وسیعی از مقاصد و دیدگاه ها را در بر می گیرد . از ارزشیابی تعاریف بسیاری شده است . هریک از تعاریف موجود ارزشیابی ، برجنبه خاصی تاکید می ورزد . از نظر لغوی ، ارزشیابی به معنی ارزش یا بررسی و قضاوت است . به موجب این تعریف ، ارزشیابی بر بررسی و قضاوت دلالت دارد . تعریف دیگری برآن است که ارزشیابی فرآیندی از بررسی عینیتها و رویدادهای معین در پرتو معیارهای ارزشی ، برای اتخاذ تصمیم های صحیح است . این تعریف برای فراهم آوردن اطلاعات مفید برای تصمیم گیری تاکید دارد . بدان امید که تصمیمات صحیح اتخاذ می گردد ، درست و عقلانی باشد . ( رستگار 1383 ، ص 21)

            «استافیل بیم » تعریف مشابه دیگری به دست داده است : ارزشیابی فرآیندی از مشخص کردن ، به دست آوردن و آماده کردن اطلاعات مفید برای قضاوت در باره شقوق گوناگون تصمیمات است . «اسکریون » نیز ارزشیابی را صرف نظر از هدفی که دارد تعیین ارزشی چیزی که مورد ارزشیابی قرار می گیرد تعریف می کند  .( صوفی 1373 ص 24) در فرهنگ تعلیم و تربیت تالیف «کارتر ، دی ، گود » لغت ارزشیابی یا ارزیابی چنین تعریف شده است : فرآیند تحقیق و تبیین یا قضاوت و داوری در باره ارزش و مقدار چیزی یا سنجش و اندازه گیری ( یغما 1382 صص 17-15)

در این نوشتار ارزشیابی فرآیندی نظام یافته و اصولی در نظر گرفته می شود که جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات در مورد یک فعالیت آموزشی را در بر می گیرد و می تواندجهت برنامه ریزی و هدایت تصمیم گیری و ارزیابی میزان مربوط بودن و کارآیی اجزای مختلف آموزش مورد استفاده قرار گیرد .

2-6- معیارهای یک نظام ارزشیابی خوب

معیارهای عمده یک نظام ارزشیابی خوب عبارتند از :

1 -  روایی ( Validity)   : اندازه گیری عملکرد هنگامی مطلوب است که مناسب بوده و فاقد هر گونه اضافات و کمبودها باشد . اندازه گیری هنگامی دارای اعتبار است که واقعاً آنچه را در حدود اندازه گیری آن است به شکل درست و صحیح اندازه گیری نماید .

2-  پایایی  (reliability)   :  ارزشیابی باید در اندازه گیری آنچه مورد نظر است ،تداوم داشته باشد و در زمان های مختلف نتایج مشابه ارائه دهد .

3-  عاری بودن از هرگونه تعصب    :  در ارزشیابی ، معیار عاری بودن از هرگونه تعصب دو عنصر مهم را در بر می گیرد . اولین مورد مسائل مربوط به برخوردهای منصفانه با دانش آموزان را مورد توجه قرار داده و مورد دوم نیز مسائل مربوط به ذهنی بودن قضاوتهای یک شخص را در باره عملکرد دیگران موردتوجه قرار می دهد . از یک نظر ارزشیابی عملکرد هنگامی عاری از هر گونه تعصب خواهد بود که با همه

دانش آموزان ، برخورد منصفانه و عادلانه ای صورت گیرد .( صفوی 1373 ص 32)

3-6- تنوع روشها و ابزار ارزشیابی آموزشی

برای اندازه گیری و سنجش پیشرفت تحصیلی از فنون وروشهای گوناگون استفاده می شود که خلاصه ای از فنون و روشهای کاربردی که در نظام های آموزشی مختلف مورد عمل می باشد در زیر آورده می شود :

1 -  ارزشیابی مهارت های تفکر و یادگیری دانش آموزان

در بسیاری  از روشهای ارزشیابی سنتی بر میزان محفوظات و معلومات دانش آموزان و توانایی پاسخگویی آنان به پرسش های کلیشه ای که پاسخ آنها در

کتاب ها و محتواهای آموزشی عرضه شده است ، تاکید می شود در حالی که امروزه بر اندازه گیری و سنجش میزان و نحوه تفکر فراگیران و مهارت های فرآیندی و فراشناختی آنان مانند توانایی مشاهده دقیق ، جمع آوری اطلاعات ، فرضیه سازی ، قدرت پیش بینی و  .... تاکید می شود . این امر باعث می شود که آموخته های فراگیر هر چه بیشتر در زندگی او مورد استفاده قرار گیرد و فقط به کسب اطلاعاتی خام بسنده نگردد . اگر مهارتهای تفکر و یادگیری دانش آموزان ارزشیابی شود و نه اطلاعات محفوظ آنها ، در آن صورت آموزش به مقصد نهایی خود و میزان دستیابی به آن پی می برد که این مقصد چیزی جز آماده نمودن دانش آموزان برای زندگی نیست . ( ولف 1383 ص 116)

2 -  ارزشیابی در خارج از مدرسه و کلاس

اخیراً اهمیت ارزشیابی خارج از مدرسه وکلاس مورد تاکید بیش از حد قرار گرفته است و کوشش می شود عملاً شرایطی فراهم شود که فعالیت های شاگردان در خارج از کلاس درس مانند : تلاش های جنبی یادگیرنده در یادگیری زبان های خارجی ، اجرای پروژه ها وطرحهای مرتبط با موضوع درسی ، تهیه گزارش از مسافرت ها و نظایر آن در جریان ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دخالت داده شود. این روش علاوه بر این که برای دانش آموزان جذاب وقابل توجه است ، به معلم این فرصت را می دهد که فراتر از چارچوبهای کلاسیک ارزشیابی عمل کند و در واقع در نقش یک هدایتگر برای دانش آموز ظاهر شود . البته استفاده از این روش برای همه دروس توصیه نمی شود . چرا که ماهیت برخی دروس ایجاب می کند ارزشیابی سنتی نیز مورد استفاده قرار گیرد .(یغما 1382 ص 65)