روش تحقیق خشونت خانگی علیه زنان

مقدمه

در میان انواع خشونت ها اعم از خانوادگی , اجتماعی و دولتی , خشونت های خانوادگی یک آسیب جدی اجتماعی است که با وجود پیشرفت های فرهنگی و فکری همچنان در جامعه خودنمائی می کند. این نوع خشونت فقط مختص به زندگی شهری یا روستائی نیست . همسرآزاری فراتر از مرزهای طبقاتی و نژادی است. خشونت خانوادگی خشونتی است که در محیط خصوصی به وقوع می پیوندد. این واقعیت که زنان ,آسیب دیده خشونت مردان هستند , تا دهه هفتاد پوشیده مانده بود (ابوت و والاس) خشونت در ابعاد مختلف فرهنگی رخ می دهد و به طبقه خاصی اختصاص ندارد . اگرچه پدیده خشونت علیه زنان در تمامی جوامع امری شایع است اما هرچه جوامع فقیرتر , سنتی تر و از نظر فرهنگی در سطحی پائین تر باشند , فراوانی و شدت خشونت علیه زنان بیشتر و پیامدهای آن نیزافزون تر می شود .  در حدود سه دهه است که خشونت خانوادگی مورد توجه محققان قرار گرفته است . خشونت خانگی   در بررسی حاضر مختص به خشونت شوهرعلیه زن در حوزه خانواده است .  در این تحقیق مابه بررسی پدیده همسرآزاری می پردازیم . همسرآزاری شامل بدرفتاری علیه طرف مقابل )همسر) در هر نوع رابطه نزدیک و صمیمی , خشونت در خانواده و خشونت علیه همسر است . همسرآزاری می تواند اشکال گوناگون بدنی , کلامی , عاطفی , روانی , جنسی و اقتصادی داشته باشد . در روابط زناشوئی سوﺀ رفتار با همسر مشکلی جدی است که می تواند تاثیر اساسی بر سلامت جسمی و روانی خانواده داشته باشد.    

طبق آمار منتشر شده به وسیله سازمان بهداشت جهانی( word health organization )   (1997) از هر سه زن یک زن در طول زندگی  خود مورد خشونت خانگی واقع می شود . حدود یک چهارم از زنان آمریکائی در طول 12 ماه , حداقل یک بار مورد ضرب وشتم شدید همسرانشان قرار می گیرند. در ایران بحث های مربوط به خشونت علیه زنان چندان مورد توجه نبود و با بررسی پیشینه تحقیقات خشونت خانگی صحت این مطلب مورد تائید است . در سالهای اخیر با توجه به گسترش حضور زنان   در صحنه های فرهنگی ، اجتماعی و دانشگاهی و ایجاد رشته های مختص زنان ( رشته مطالعات  زنان) بحث های مربوط به همسرآزاری در قالب طرحهای تحقیقاتی و پایان نامه های دانشجوئی وحتی به شکل طرح ملی دنبال می شود و از شکل بحث های ژورنالیستی داستانی تا حد زیادی خارج شده است . هر چند که خشونت خانگی در خانواده ها امری نهانی است و موارد شکایت از پدیده همسرآزاری بسیار کمتر از موارد واقعی است و در اکثر موارد زنان به دلیل حفظ کانون و شان  خانواده خشونت خانگی را پنهان می کنند  .

در قطنامه ( رفع خشونت علیه زنان ) مجمع عمومی سازمان ملل در سال 1993 در تعریف خشونت آمده است : ( هر گونه رفار خشونت آمیزی که بر اساس جنسیت انجام می شود و نتیجه احتمالی آن آزار جسمی ، جنسی یا روانی زنان یا آسیب دیدن آنان باشد که این رفتارها شامل تهدید به اعمالی از قبیل زورگوئی یا محدود کردن خودسرانه دیگران از آزادی – چه در عرصه عمومی و چه در عرصه خصوصی است ( جرم شناسی خشونت خانگی).

ضرورت و اهمیت مساله

دکتر ژاله شادی طلب در گفتگو با خبرگزاری ایسنا اعلام کرد که ایران در میان 140 کشور دنیا در رتبه 78 قرار دارد ، و این درحالیست که کشورهای حوزه خلیج فارس در این شاخص از شرائط مطلوب تری برخوردارند.

برآورد کلی انجام شده مربوط به گستره خشونت خانگی در 28 مرکز استان نشان می دهد 66 درصد خانواده های مورد مطالعه از اول زندگی مشترک تا زمان این مطالعه حداقل یکبار تجربه خشونت  خانگی با تعریف عام آن داشته اند و30 درصد خانوارها حداقل یکبار در طول زندگی خشونتهای فیزیکی جدی و حاد و در 10 درصد خانوارها خشونتهای منجر به صدمات موقت و یا دائم و جدی را داشته اند.

در گزارشی دیگر از ایسنا مدیر دبیر کل دفتر آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی اعلام کرد: از 285 مورد تماس قابل پیگیری با خط اورژانس اجتماعی تهران در طول مدت 21 بهمن سال گذشته تا 22 اردیبهشت امسال، 41 مورد مربوط به خشونت خانگی بوده است. با توجه به گزارشهای قابل توجهی که در مورد پدیده همسرآزاری وجود دارد، ضرورت بررسی بیشتر خشونت خانگی وجود دارد. با توجه به آنکه در فرهنگ و مذهب ما خانواده از اهمیت خاصی برخوردار است، در غالب زنان ایرانی نگرش حفظ اسرار خانواده از اهمیت فراوانی برخوردار است که این امر مانع از ایجاد گزارش های واقعی در مورد خشونت خانگی می گردد. آثار خشونت خانگی در وهله اول متوجه سلامت جسمی ، روحی زنان است و آرامش و امنیت را از زنان سلب می کند و در مرتبه بعد فرزندان خانواده نیز به لحاظ سلامت روحی و روانی قربانی این پدیده می شوند . در چنین شرایطی خانواده دستخوش آسیب های جدی می گردد که در سطوح کلان تر هزینه های سنگینی را به جامعه تحمیل می کند.

روش تحقیق

تحقیق حاضر به دو روش صورت گرفته است و شامل دو بخش است:

1-  روش بررسی اسناد و مطالعه تحقیقات پیشین

2- روش مصاحبه عمیق با 6 مورد از قربانیان خشونت خانگی که برای گرفتن طول درمان به پزشکی قانونی پارکشهر مراجعه کرده بودند و 2 مورد از زنان کتک خورده که اقدام به شکایت نکرده بودند. روش مصاحبه با دو مورد از زنان کتک خورده که اقدام به شکایت نکرده بودند و 1 مورد از زنانی که اقدام به شکایت کرده بود به روش گلوله برفی بوده است. در روش گلوله برفی موردها از طرق شبکه آشنایان برای مصاحبه معرفی می شوند. در سایر مصاحبه ها به روش مراجعه به مرکز پارکشهر بوده است.

واحد آماری

در این تحقیق واحد آماری زنان کتک خورده مراجعه کننده به پزشکی قانونی پارکشهر بوده اند.

بررسی خشونت علیه زنان در ایران

خشونت علیه زنان پدیده ای است که در آن زن به خاطر جنسیت خود صرفا زن بودن مورد اعمال زور و تضییع قرار حق از سوی جنس دیگر(مرد) قرار می گیرد، چنانچه این نوع رفتارها در چهارچوب خانواده و بین زن و شوهر باشد از آن به خشونت خانگی تعبیر می شود.

خشونت خانگی انواع گوناگونی دارد :

1- خشونت جسمانی : ضرب و شتم ، کتک کاری

2- خشونت کلامی : توهین ، تحقیر، فحاشی

3- خشونت اقتصادی : تخریب و شکستن لوازم خانه ، در تنگنای اقتصادی قرار دادن زن

4- خشونت حقوقی : شامل عدم پرداخت نفقه و خرجی

5- خشونت جنسی : آزار و اذیت جنسی زن

خشونت علیه زنان در ایران امری پنهانی است ، زنان ایرانی درفضای زندگی زیر سلطه پدر ، برادر، پسر و .. هستند و در فضای زندگی زناشوئی زیر سلطه شوهر و اقوام او هستند . در فضای زندگی شغلی زیر سلطه سلیقه های مرد سالار و روسا و مدیران مذکر روزگار می گذرانند و در فضای زندگی اجتماعی زیر سلطه سنت زن ستیز احساس نامنی می کنند ، با این حال چنان در بافت ذهنی و رفتاری خود به خشونت تسلیم شده اند که کمتر واکنش نشان می دهند. بررسی الگوهای خشونت علیه زنان نشان می دهد که خشونت در گذشته به صورت روانی و غیرفیزیکی کمتر گزارش شده است ، اما رواج آن در حال حاضر روبه فزونی است .شاید بتوان گفت که خشونت های غیر فیزیکی جایگزین خشونت های فیزیکی در طول زمان شده است. در ایران هر چه موقعیت زنان نامناسب تر باشد که خود به معنای وجود نابرابری عینی است ، امکان اینکه مردان از خشونت استفاده کنند بیشتر می شود. خشونت خانگی در شدیدترین حالت منجر به همسرکشی می شود و به گفته یک بازپرس دادسرای امور  جنائی تهران همسرکشی در صدر خشونت های خانگی قرار دارد.

پژوهش های پیشین خشونت خانگی در تهران

در ایران در سالهای اخیر بررسی های گوناگونی در ارتباط با خشونت علیه زنان صورت گرفته است که ما در این تحقیق به بررسی تحقیقاتی که در تهران صورت گرفته است می پردازیم و بعد به نتایج کلی این پژوهش ها می پردازیم.

1) پژوهشی توسط شهلا اعزازی درباره 53 زن مراجعه کننده برای یک مشاوره به مراکز مشاوره خانواده طی تیرماه 1376 تا پایان دی همان سال در تهران صورت گرفته است.  

2) بررسی و تحقیقی توسط انجمن تنظیم خانواده ایران درباره خشونت خانگی انجام شده است که این مطالعه در سال 1381 در جنوب تهران صورت گرفته است.

3) طرح ملی بررسی خشونت خانگی در 28 استان از سوی مرکز مشارکت زنان ریاست جمهوری صورت گرفت که استان تهران نیز جزﺀ این استانها بوده است.

4) پژوهشی درباره همسرآزاری توسط حسن شمس اسفندآباد و سوزان امامی پور در میان زنان متاهل شهر تهران صورت گرفته است ( در سال81)