پایان نامه بررسی اثربخشی آموزش مهارت های اجتماعی مبتنی بر درمان شناختی-رفتاری، بر راهبردهای مقابله ای دانش آموزان مقطع راهنمایی

بررسی اثربخشی آموزش مهارت های اجتماعی مبتنی بر درمان شناختی-رفتاری، بر راهبردهای مقابله ای دانش آموزان مقطع راهنمایی

مقدمه و بیان مساله:

 همه روزه در مدارس نوجوانانی مشاهده می شوند که به علت زد و خورد، دعوا و رفتارهای پرخاشگرانه تنبیه انضباطی می شوند و با عکس العمل  اولیا ی آن مدارس مواجه می گردند. در اغلب موارد والدین و اولیای مدارس با آنها درگیری پیدا می کنند و حرکات آنها گاهی به حدی باعث آزار و اذیت اطرافیان می شود که به اخراج آنها از مدرسه می انجامد. آنچه که باعث توجه محققان به این رفتار شده است اثرات نا مطلوب آن بر رفتار بین فردی و همچنین اثر ناخوشایند آن بر حالات درونی و روانی افراد است (صادقی، احمدی و عابدی، 1381).

به نظر می رسد که رفتارهای مشکل ساز، نتیجه پاسخها و راهبردهای مقابله ای نا کارآمد به اضطراب و خشم، بویژه ابراز شدید و کنترل نشده خشم ایجاد می شوند و خشم می تواند نقش میانجی را برای به راه انداختن پاسخ های مقابله ای غیر انطباقی به صورت اعمال بزهکارانه بازی کند (اسپیلبرگر[1] و ساراسون[2] ،2005؛ نقل از نادری، پاشا و مکوندی، 1386).

مقابله به روش های مورد استفاده برای اداره موقعیت های استرس زا تعریف شده است (موریس[3] و همکاران ، 2003). مقابله به عنوان تلاش های رفتاری و هیجانی تعریف شده است که افراد برای غلبه،  تحمل و کاهش اثرات حوادث استرس زای زندگی به کار می برند (فرجی، آریا پوران و عبدی، 1390).

تغییرات ناگهانی و گسترده ای که در تمامی جنبه های زندگی نوجوانان ایجاد می شود، مرحله ای بحرانی را ایجاد می کند، که طبعا" مشکلات و ناسازگاریهایی به همراه خواهد داشت، بنابراین با توجه به اهمیت این دوران و راهکارهای کنار آمدن نوجوانان با این مشکلات، ارائه اطلاعات و آگاهیهای لازم به نوجوانان و کسب مهارتهای لازم برای مقابله با مشکلات ناشی از این تغییرات، امری بسیارمهم و حساس تلقی می شود.

لازاروس[4] نیز در اهمیت مقابله، به دوکارکرد مهم آن اشاره دارد: تنظیم هیجان های ناگوار و درمانده کننده، و در پیش گرفتن کنش برای بهبود مسئله ای که باعث ناراحتی شده است. و بر پایه آن دو دسته از شیوه ها ی کلی مقابله را بر شمرده اند که عبارتند از، مقابله معطوف به حل مساله و مقابله هیجان مدار (مسعود نیا، 1386).

با توجه به کارایی مقوله مهارتهای اجتماعی در سلامت افراد، وکنار آمدن موثر با مسائل در پژوهش حاظر به بررسی تاثیرآموزش این مهارت و بررسی این که چه کارایی در روی راهبردهای  مقابله ای دانش آموزان دارد؟ پرداخته می شود.

به این دلیل متغییر مستقل این پژوهش، آموزش مهارتهای اجتماعی است که به رفتارهای آموخته شده و مقبول جامعه اطلاق می شود. رفتارهای که شخص می تواند با دیگران به نحوی ارتباط متقابل برقرار کند که به بروز پاسخ های مثبت و پرهیز از پاسخ های منفی انجامد ( کارتلج[5] و میلبرن[6]، 1978).

در تعریف دیگر، مهارتهای اجتماعی به عنوان مجموعه ای از تواناییها مطرح شده که یک فرد بتواند روابط اجتماعی مثبت و مفید را آغاز و حفظ نماید، دوستی و صمیمیت با همسالان را گسترش دهد، سازگاری رضایت بخشی را در مدرسه ایجاد کند، به افراد اجازه دهدکه خود را با شرایط وفق دهند و تقاضاهای محیط اجتماعی را بپذیرند (نادری، پاشا و مکوندی، 1386).

سه عامل اولیه مهم برای بروز رفتار های نوجوانان گزارش شده است که عبارتند از خانواده، همسالان و مدرسه، در حالی که عوامل زمینه ای یا محیطی دیگری مثل رسانه و محیط اجتماعی نیز در این امر موثر است اما این سه عامل اجتماعی اولیه در بروز رفتار نوجوانان مهم هستند(اسوایم[7]، هنری[8]و کلی[9]، 2006).

بنابراین، با توجه به تاثیر مثبت استفاده از مهارتهای مقابله ای موثر در سلامت جسمی و روانی و با عنایت بر این مسئله که آموزش شیوه های مواجهه با فشار روانی به نوجوانان مفیدتر و آسانتر از دور نگه داشتن آنان از فشارهای روانی است. این پژوهش قصد دارد به این سوالات پاسخ دهد: 1 آموزش مهارت اجتماعی چقدر می تواند در روش های سازگاری و کنار آمدن بهتر با مشکلات موثر باشد؟ 2 آیا دارا بودن مهارت اجتماعی منجر به کنار آمدن موثر با مشکلات و فشارهای روانی می شود؟ 3 آیا بین افرادی که این آموزش را دیده اند با افرادی که ندیده اند تفاوت وجود دارد؟  

با در نظر گرفتن این مساله که مدرسه یک عامل و زمینه ای برای بروز رفتار در کودکان است. از اینرو، موقعیت پژوهش، مدرسه در نظر گرفته شد. در همین راستا پژوهشگران دریافته اند که راهبردهای مقابله ای فعال و کارآمد، هم موفقیت تحصیلی و هم سازگاری شخصی وهیجانی را پیش بینی می کند. مطالعات دیگر نیز حاکی از آن است که استفاده از راهبردهای مقابله ای فعال، نظیر راهبردهای متمرکز بر مساله با جستجوی اجتماعی و سازگاری بهتر در مقابل رویدادها ی فشارزا ارتباط دارد (ربیعی، مولوی، کلانتری و عظیمی، 1388).

از طرف دیگر تحقیقات نشان داده اند که ارتباط نزدیکی بین مهارتهای کنار آمدن  و جنبه های مختلفی از رفتار نا ایمن اجتماعی وجود دارد (موراتیدو[10]، بارکوکیس[11]، زاریادیس[12]و ارمپاتزی[13]، 2007).

اهمیت و ضرورت :

فقدان مهارت های اجتماعی می تواند منجر به اثرات منفی بر کارکردها ی بین فردی و روابط دوستی شود. مخصوصا" در دوره کودکی که انتظار می رود افراد در فعالیتها و تعاملات با همسالان موفقیت کسب کنند. کمبود مهارت های اجتماعی می تواند از توانایی برای تثبیت و نگه داشتن ارتباط رضایتمندانه با دوستان ممانعت کند و کمبود دوستان یا کمبود ارتباط نزدیک، با عزت نفس پایین رابطه دارد (اسکارفستین[14]، بیدل[15]، سیمز[16]و فاینل[17]، 2011).

از سوی دیگر پژوهشگران افزایش فزاینده شمار نوجوانانی که خودکشی می کنند، افسرده می شوند و یا به سوء مصرف مواد روی می آورند را نشانه ای از فشارهای روانی و ناکارآمدی راهبردهای مقابله ای آنان و عدم مهارتهای اجتماعی لازم در برخورد با این فشارها می دانند (غرایی، محمدی و اصغر نژاد، 1387).

همینطور بررسی ها نشان داده اند که چنانچه نوجوان به راهبردهای مقابله ای کارآمد مجهز نباشد و توانایی کمی برای درک هیجان های خود و دیگران داشته باشد، در برخورد با فشارها و بحران های دوران  نوجوانی توان کمتری خواهد داشت و مشکلات رفتاری بیشتری را به صورت پرخاشگری، افسردگی واضطراب نشان خواهد داد. به کار بردن راهبردهای نامناسب در رویارویی با عوامل فشار زا می تواند موجب افزایش مشکلات گردد. در حالی که به کار گیری راهبردهای مقابله ای کا رآمد می تواند پیامد های سودمندی در پی داشته باشد (جهرمی و اعتصامی پور، 1390).

مساله اصلی نیز در این پژوهش بهبود و تقویت راهبردهای مقابله ای ناکارآمد و نامناسب است و اینکه چگونه و با کدام روشها می توان راهکارهای کنار آمدن موثر را در دانش آموزان مدرسه افزایش داد. بنابراین سعی می شود دراین پژوهش با آموزش دادن مهارتهای اجتماعی مناسب از میزان رفتارهای نامناسب و نا ایمن اجتماعی در کودکان کاسته شود.

با توجه به این مساله، آموزش مهارتهای اجتماعی گروهی یک روش موثر برای افزایش مهارت اجتماعی گروه های در معرض خطر است که می تواند به عنوان روشی کارآمد برای افزایش مهارتهای دانش آموزانی که در معرض خطراتی چون، اضطراب اجتماعی، رفتارهای پرخاشگرانه اجتماعی و مسخره شدن توسط همسالان یا رفتارهای قلدرانه هستند باشد (اسویک[18]، دروزایر[19]، مک میلن[20]و داویس[21]، 2010). همان طورکه  نتایج پژوهش ها مطرح می کنند که آموزش مهارتهای اجتماعی یک راهکار مداخله ای موثر برای دانش آموزان با اختلالات رفتاری هیجانی است در این پژوهش نیز با در نظر گرفتن اهمیت مطلب متغییر مستقل آموزش مهارتهای اجتماعی در نظر گرفته شد.

همچنین یکی از اهداف اصلی نظام رسمی آموزش و پرورش کشور، اجتماعی کردن صحیح کودکان و نوجوانان است، زیرا رشد و تحول اجتماعی در سایه اجتماعی شدن، سازگاری و برقراری ارتباط مطلوب با دیگران موثر است. از بین تمامی سازمانهای که نقش کلیدی در اجتماعی کردن افراد  دارند، « مدرسه » اولین جایگاه رسمی تجربه اجتماعی کودکان است و در این زمینه نقش تعیین کننده دارد. بر این اساس هرگونه تلاش در خصوص ایجاد وپرورش « مهارتهای اجتماعی » چه در برنامه رسمی و یا در فعالیتهای فوق برنامه می تواند نقش مهمی در روند رشد اجتماعی دانش آموزان داشته باشد، بویژه آنکه سالهای حساس رشد اجتماعی مقارن با سنین مدرسه، اعم از دوره ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان است. بنابراین مدرسه موظف است فرصت های مناسب برای « رشد اجتماعی» و افزایش مهارتهای اجتماعی دانش آموزان را فراهم کند. در غیر این صورت، عدم کسب مهارتهای اجتماعی لازم منجر به بروز مشکلات متنوع رفتاری، خواهد شد.

[1] - Spilberger

[2] - Sarason

[3] - Moris

[4] - Lazarus

[5] - Kartlj

[6] - Mylbrn

[7] - Swaim, R

[8] - Henry,K

[9] - Kelly,K

[10]-Mouratidou, K

[11] -Barkoukis,V

[12]- Zahariadis, P

[13]- Arampatzi,A

[14]-Scharfstein,L

[15] -Beidel,D

[16] -Simsm,V

[17] -Finnell,L

[18] - Swick,D

[19] - Derosier, M.E

[20] - Mcmillen, J

[21] - Davis, N