مقدمه:
زندگی اجتماع موثر، مستلزم مشارکت فعال و مفید تمامی اعضای جامعه در زمینه های مختلف اجتماعی است در شرایط موجود با توجه به رشد سریع دانش و تکنولوژی، افراد باید بصورت گسترده شرایط اجتماعی شدن و کسب دانش و مهارت ها و فنون را در دوران کودکی و نوجوانی بیاموزند و در بزرگسالی به پیگیری آموزشهای قبلی توسعه و گسترش دانش، توانائی ها و مهارت بپردازند تا از این طریق در جامعه و سامان های مختلف حضور جدی و موثر داشت باشند و علاوه بر رفع نیازها و امیال خود به صورت منطقی به اجزای نقش اجتماعی و سازمانی خویش بپردازند زیرا حیاط موثر سازمان ها از طریق کارایی مسئولان و کارکنان آگاه و ماهر خلاق و توانا میسر می گردد که این مسئولان و کارکنان در آینده کسانی به غیر از دانش آموزان فعلی مملکت نمی باشند. این امر آموزش های مستمر و تدریجی و یا به عبارتی آموزش همراه با یادگیری عمیق را اجتناب ناپذیر می سازد و لزوم سرمایه گذاری در آموزش نیروی انسانی را بعنوان رکن اساسی توسعه کشور گوشزد می نماید. در این راستا پرسشهای مستمر یا تدریجی دانش آموزان فعلی و مسئولان آینده در واحدهای آموزشی در آموزش و پرورش یکی از گامهای مهم و ارزشمند است که چنانچه با برنامه ریزی علمی و اجرای تحقیق اعمال شود، منجر به ارتقای سطح علمی دانش آموزان شده و در نتیجه قدم مثبت و موثری در جهت ارتقاء کمی و کیفی آموزش و پرورش و در نهایت توسعه جامعه برداشته می شود. هدف پرسشهای مستمر و تدریجی افزایش دانش و مهارت و ایجاد زمینه های لازم جهت بروز خلاقیت ها و نوآوری و تقویت اعتماد به نفس و رحیه هم فکری و مشورت با دیگران و رفع اشکال در برنامه ریزی و خلاصه ارتقاء سطح کارایی دانش آموزان متناسب با تحولات و نیازهای جامعه امروزی می باشد. بنارباین دراین تحقیق محقق بر این است تا تاثیر پرسش های مستمر و یا پرسشهای تدریجی را بر میزان افزایش موفقیت و کارایی دانش آموزان از منظر و دیدگاه خود آنان بررسی نماید و چون نگارنده مطالب فوق این عقیده را قبول دارد که اگر انسان بتواند آنچه را که درباره اش می تواند مدعی باشد که درباره آن چیزی می داند و گرنه دانش انسان درباره آن مطلب اندک و نارسا است. پس پژوهشگر در این پژوهش کوشیده است اطلاعاتی را که به آگاهی خوانندگان می رساند از طریق آمار و ارقام دقیق باشد که این اطلاعات بوسیله آمارگیری با شرکت خود دانش آموزان در برخی از مدارس راهنمایی و دبیرستان خمین که بعنوان نمونه انتخاب گردیده اند جمع آوری شده و پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات نتیجه آمارگیری به کل جامعه تهیه داده شده و شاید این موضوع کمتر از دیدگاه خود دانش آموزان مورد نقد و بررسی قرار گرفته شده باشد لذا می تواند اطلاعاتی جدید اختیار مسئولین و برنامه ریزان آموزش قرار دهد.
بیان مسئله:
مدارس بعنوان پرجمعیت ترین مراکز آموزش در آموزش و پرورش رسمی کشور به حساب می آیند در نتیجه دانش آموزان و کادر آموزشی و کادر اداری باید در کنار امکانات عادی وسایل و تجهیزات در تعامل با یکدیگر زمینه دستیابی به اهداف کلی و جزئی تعلیم و تربیت را فراهم سازند.
با گسترش روز افزون علوم و فنون و پیچیده تر شدن شرایط اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی جامعه این ضرورت بیش از پیش احساس می شود که دانش آموزان برای برخورد موثر با مشکلات آموزشی و تلاش برای حل آنها باید با استفاده از روشهای جدید و بدیع و فعال و بهره برداری از حداکثر توانایی های علمی، شیوه یادگیری و آموزش خویش را تکامل و توسعه بخشند در این راستا آموزشهای مستمر و پرسشهای تدریجی ضمن سال دانش آموزان یکی از سریعترین و مفید ترین اقدامات آموزشی است که عهده دار ارتقای سطح علمی، کاربردی و کیفی دانش آموزاناست و اصولا آموزش افراد نوعی سرمایه گذاری مفید محسوب می شود و تخصیص منابع بیشتر به این بخش سبب رشد اقتصادی می گردد از این رو سرمایه گذاری برای آموزش یک عامل کلیدی در فرایند توسعه است. بنابراین در این تحقیق سعی بر آن است که میزان تاثیر آموزشهای مستمر یا تدریجی برای افزایش موفقیت و کارایی دانش آموزان از نظر و دیدگاه خود آنها مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرد.
فرضیه های تحقیق:
1- آیا بنظر می رسد بین پرسش های تدریجی در کلاس و جلوگیری از افت تحصیلی رابطه وجود دارد؟
2- آیا بنظر می رسد بین پرسشهای تدریجی از دانش آموزان و موفقیت و کارایی در تمام سطوح بخصوص در مسابقات علمی رابطه وجود دارد؟
3- آیا بنظر می رسد بین پرسش های تدریجی از دانش آموزان و ابتکار و نوآوری و خلاقیت و روحیه اعتماد به نفش دانش آموزان رابطه وجود دارد؟
4- آیا بنظر می رسد بین پرسش های تدریجی از دانش آموزان و روحیه انتقاد پذیری و قدرت بیان و استدلال و تصمیم گیری و میزان یادگیری دانش آموزان رابطه وجود دارد؟
اهداف تحقیق:
هدف از اجرای این تحقیق شناخت و پی بردن به اهمیت و تاثیر ارزشیابی مستمر و یا پرسشهای تدریجی بر میزان موفقیت وکارایی دانش آموزان مدارس راهنمایی و دبیرستان منطقه خمین می باشد. یا به عبارت دیگر هدف اصلی مقایسه عملکرد دانش آموزانی که از طریق ارزشیابی مستمر پرسش تدریجی داشته اند با دانش آموزانی که پرسش تدریجی را نداشته اند و یا بسیار اندک داشته اند. قابل ذکر است که این مقایسه از منظر و دیدگاه خود دانش انجام گرفته یعنی نگارنده مطلب خواسته از زبان و بیان خود دانش آموزان به اهمیت پرسشهای تدریجی بپردازد که شاید این موضوع کمتر از دیدگاه خود دانش آموزان مورد نقد و بررسی قرار گرفته باشد در ضمن بیان این نوع مقایسه از طریق آمار و ارقام و تبدیل یک صفت به کمیت انجام شده است.
اهمیت و ضرورت تحقیق:
با توجه به تحولات سریع علوم و تکنولوژی و دانش و اطلاعات افراد برای پاسخگویی به این پیشرفت سریع ناتوان و ناقص است. از این رو در دنیای متحول امروز هیچ کس نمی تواند فقط با تکیه بر آموخته های خود در نظام آموزش و پرورش سازگاری مناسب با محیط خود داشته باشد. بنابراین براساس فلسفه آموزش و ارزشیابی مستمر اطلاعات و دانش انسان باید همواره پویا و در حل تکامل باشد در هر مرحله از زندگی باید در جریان جدیدترین یافته ها و اطلاعات مربوط به حرفه و شغل زندگی اش قرار گیرد. ارزشیابی مستمر یا پرسشهای تدریجی بر پایه فلسفه آموزش مستمر از حقایقی چون پویایی انسان و طبیعت قابلیت و نیازهای تکامل بهینه شدن و فلسفه حیات انسان استوار است یا به عبارت دیگر پرش تدریجی با ارزش هایی مستمر یکی از بازوهای آموزش مستمر را تشکیل می دهند و رابطه مستقیم با آموزش مستمر در جامعه دارد از طرفی مثلث آموزش 3 ضلع دارد چه آموزش دهیم و نتیجه را چگونه ارزشیابی کنیم در بسیاری از موارد بیشترین توجه بر دو ضلع آموزش متمرکز است چه آموزش دهیم که همان برنامه درسی است و چگونه آموزش دهیم که همان شیوه تدریس است اما از نظر کیفی به ضلع سوم که ارزش یابی است کمتر توجه شده است.
امروزه بنا به گفته مسئولین آموزش و پرورش علل افت تحصیلی با فرض سیستمی بودن باید مجموعه عوامل را در نظر قرار دارد مقرراتی که حاکم است می تواند علل افت تحصیلی باشد روش تدریس معلم و شیوه ارزشیابی از جمله دیگر عوامل هستند بنابراین یکی از علل افت تحصیلی عدم استفاده صحیح از پرسشهای تدریجی یا ارزشیابی مستمر است. و با توجه به فعالیتهای مستمر دانش آموزان در قالب سنجش مستمر عملکرد و نحوه کوشیدن دانش آوزان ضمن آشکار کردن سرمایه منحصر به فرد فطری هر کدام از آنها امکان تولید دانش و نوآوری و خلاقیت را فراهم می کند. بنابراین نتیجه می گیریم که ارزشیابی مستمر یا پرسشهای تدریجی در فرایند آموزش نقش مهمی ایفا می کند در هر مرحله معلم باید آموزش را از جایی شروع کند که دانش آموز از نظر مهارت، نگرش در آنجا قرار دارد. اگر معلم این نکته مهم در آموزش را قبول داشته باشد باید فرصتهایی ایجاد کند که از طریق آن بتواند وضعیت فعلی دانش آموزان را از نظر مهارت نگرش و دانش به درستی شناسایی کند فرایند جمع آوری اطلاعات و استفاده از آن در آموزش و ارزشیابی مستمر برای معلمان تازگی ندارد آنها از این فرایند در آموزش خواندن و نوشتن بخوبی استفاده می کنند اما در محدوده آموزش فعال و نوین آن را چندان نمی شناسند موارد زیر اهمیت پرسش تدریجی یا ارزشیابی مستمر را به خوبی روشن میکند.
1- این نوع ارزشیابی بازخورد مناسبی به معلم می دهد تا بتواند فعالیتهایی طراحی کند که با سطح دانش، نگرش و مهارت های شاگردان تناسب داشته باشند.
2- بطور طبیعی نوع عملکرد دانش آموزان در فعالیتهای گوناگون یکسان نیست بنابراین معلم باید به طور منظم دانش آموزان را در فعالیتهای گوناگون زیر نظر بگیرد تا عواملی را که مانع پیشرفت آنان است شناسایی کند.
3- معلم خود در یک فرایند تجربه اندوزی قرار می گیرد که از طریق این نوع ارزشیابی فعال معلم می تواند علایق دانش آموزان را شناسایی کند و سطح فعالیتها یعنی سادگی و دشواری آنها و نیز میزان درک مفاهیم را به درستی بسنجد.
4- از طریق ارزشیابی های متناوبی که معلم انجام می دهد و یادداشت هایی که بر می دارد اطلاعات کافی برای سنجش یک دانش آموز را جمع آوری می کند. به همین دلیل در این تحقیق سعی شده است اطلاعاتی درباره ارزشیابی مستمر در اختیار همکاران قرار دهد زیرا پرسشهای تدریجی از سه منظر قابل اهمیت هستند از منظر و دیدگاه معلم و دانش اموز که ما بیشتر به این منظور پرداخته ایم و از منظر برنامه ریزان بنابراین پرسشهای مستمر می تواند کمک کند که معلم تفاوتهای فردی دانش آموزان را تشخیص دهد و درصد جبران عقب افتادگی آنها برآید تا انگیزه دانش آموز از بین نرود به دلیل اینکه ناامید شدن از یادگیری باعث از بین رفتن انگیزه می شود چرا که انگیزه موتور تلاش و حرکت است پس باید سعی کنیم دانش آموزان به مرحله یاس و ناامیدی در یادگیری نرسند از نظر دانش آموزان نیز اگر ارزشیابی مستمر به طور صحیح انجام شود در یادگیری آنها موثر خواهد بود. دانش آموزان با بررسی نتایج ارزشیابی خود به جنبه های مثبت و نقاط ضعف خود پی می برد. اگر معلم مرتب به دانش آموز بازخورد بدهد دانش آموز در جریان آن نقاط ضعف و قوت قرار می گیرد از طرفی دیگر ارزشیابی مستمر باعث می شود مطالب آموزشی برای دانش آموزان مرور و تکرار شود و به حفظ و نگهداری مطالب آموخته شده در ذهن آنان کمک کنند. همچنین ارزشیابی مستمر به برنامه ریزان نیز کمک می کند تا بتواند در میزان کارایی برنامه ها و تحقق اهداف آموزشی مطالعه کنند و کوشش در جهت انطباق برنامه های مواد آموزشی با امکانان مدارش و طول و مدت آموزش بدنبال خواهد داشت و موجب ارزشیابی بهتر از کارایی امکانات با تجهیزات آموزشی با مقررات و آیین نامه های مدارس و توانایی معلمان خواهد بود. بنابراین با توجه به اهمیت ویژه و خاص ارزشیابی مستمر در فرایند یاددهی و یادگیری اهمیت و ضرورت موضوع این تحقیق را بخوبی روشن می سازد.
تعریف واژه ها و اصطلاحات
1- ارزشیابی(ارزیابی- سنجش):
ارزشیابی عبارت است از سنجش عملکرد آموزندگان و مقایسه حاصل با هدفهای آموزشی از پیش تعیین شده به منظور تصمیم گیری درباره اینکه آیا فعالیتهای آموزشی آموزشگر و کوشش یادگیری آموزندگان به بازده مطلوب انجامیده یا نه. و یا به عبارت دیگر اگر اطلاعات بدست آمده از طریق اندازه گیری را با ملاک معینی مقایسه و بر این اساس درباره خود مورد مطالعه داوری کنیم عمل ارزشیابی یا ارزیابی یا سنجش را انجام داده ایم.
2- ارزشیابی مستمر یا تکوینی یا مرحله ای:
ارزشیابی که در پایان هر درس یا هر فصل بصورت روزانه یا هفتگی و یا ماهانه انجام می گیرد اصطلاحا ارزشیابی مستمر یا مرحله ای یا تکوینی گویند. که هدف آن نظارت گام به گام معلم نسبت به تحقق هدفهای رفتاری بخش مختلف هر مطلب آموزشی است و همچنین هدایت و یادگیری دانش آموزان را به طور مستمر و اصلاح و بهبود روش تدریس معلم را در بر دارد.
3- اندازه گیری:
بدست آوردن اطلاعات لازم در حدود خرد را بر مبنای روشهای علمی اندازه گیری می گویند. و یا به عبارتی دیگر اندازه گیری عبارت است از اختصاص دادن اعداد به مقادیر مختلف از صفات برحسب قواعد معین که صحت آنرا می تواند از راه آزمایش بررسی کرد.
4- آموزش:
آموزش فرایندی که مهمترین هدف آن ایجاد تغییر در رفتار انسان است انواع تغییرات رفتاری مورد انتظار همان هدف های آموزشی هستند و یا به عبارت دیگر آموزش عبارت است از ایجاد شرایط مناسب آموزشی و پرورشی برای دانش آموزان و هدایت یادگیری آنها.
5- امتحان:
به مفهوم علمی نوعی ارزشیابی است که براساس اصول معینی انجام می گیرد و در تعریف آن می توان گفت که امتحان عبارت است از: تعیین میزان تغییرات حاصل در جنبه های خاصی از رفتار شاگرد در فواصل زمانی معین و در جهت نیل به هدفهای آموزشی
6- امتحان مرحله ای یا تدریجی:
این امتحان بطور مستمر و همگام با تدریس و در پایان هر بخش از مطالب تدریس شده انجام می گیرد. هدف از این امتحان، سنجش آموخته های دانش آموزان و بررسی نارسایی ها و کمک به پیشرفت یادگیری گام به گام آنان است.
7- یادگیری:
عبارت است از تغییر و تعدیل در رفتار دانش آموز و کسب رفتارهای جدید براساس شرایط آموزشی و پرورشی.
8- نمونه برداری تصادفی:
نمونه برداری تصادفی روش گزینش بخشی(نمونه ای) از یک جامعه یا مجموعه مرجع است به گونه ای که احتمال گزینش همه نمونه های ممکن آن جامعه دارای حجم ثابت n باشد ثابت بماند.
9- آزمون:
آزمون وسیله ای است عینی و استاندارد شده که برای اندازه گیری نمونه ای از رفتار یا خصایص آدمی به کار می رود. در این تعریف مراد از عینی آن است که روش اجراء، نمره دادن و تعبیر و تضمیر نتایج آزمون براساس قواعد معین صورت گیرد و اصطلاح استاندارد شده به این معنا است که آزمون قبلا در مورد گروه نمونه ای از افراد مورد نظر در بوته آزمایش گذاشته شده و نتایج پژوهشهای مربوط به آن از راه و روشهای آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
تاریخچه مطالعاتی:
درباره موضوع این تحقیق تا آنجا که بنده اطلاع دارم شاید لااقل در محدوده استان مرکزی و و منطقه خمین چنین موضوعی یعنی نقش پرسشهای مستمر در میزان موفقیت و کارایی از دیدگاه خود دانش آموزان کمتر مورد نقد و بررسی قرار گرفته باشد یعنی از زبان خود آنها با آمار و ارقام دقیق به اثبات نرسیده است. لذا نگارنده مطالب فوق سعی داشته است این موضوع را از دیدگاه خود دانش آموزان مورد نقد و بررسی قرار دهد پس از آمار و ارقام به اثبات این موضوع مهم یعنی نقش پرسشهای تدریجی در میزان پیشرفت و کارایی از دیدگاه خود دانش آموزان کمتر مورد نقد و بررسی قرار گرفته باشد یعنی از زبان خود آنها با آمار و ارقام دقیق به اثبات نرسیده است. لذا نگارنده مطالب فوق سعی داشته است این موضوع را از دیدگاه خود دانش آموزان مورد نقد و بررسی قرار دهد پس از آمار و ارقام به اثبات این موضوع مهم یعنی نقش پرسشهای تدریجی در میزان پیشرفت و کارایی دانش آموزان در آینده شغلی و تحصیلی آنان بپردازد.