پایان نامه بررسی میزان گرایش به اقتصاد مقاومتی و عوامل مرتبط بر آن با تاکید بر مصرف گرایی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد خلخال در سال تحصیلی 93-94

پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A)

فصل اول

کلیات تحقیق

مقدمه

مصرف ومصرف گرایی، مقوله ای چند بعدی است که میتوان از ابعاد گوناگون به آن نگاه  کرد مصرف گرای افزون بر عوامل وا ثرات اقتصادی ، اثرات روانی و اجتماعی نیز دارد که  لازم است این مواردبررسی شود و در  برنامه  ریزی هامورد توجه قرار گیرد.مصرف با شکل وشرایطی که امروزه  به خود گرفته است رامیت وان  به صورت روندی اجتماعی و فرهنگی که شامل نشانه ها ونمادهای فرهنگی است در نظر  گرفت نه صرفا  روندی اقتصادی منفعت گرانه بنابراین باید جنبه های اجتماعی وفرهنگی مورد توجه قرار گیردهر چند در این رهیافت اهمیت عوامل اقتصادی به جای خودباقی است برای مثال:در تعیین گروه  های مصرف  که الگوهای مصرف ویژه خودرادارند وضعیت اقتصادی آنان تعیین کننده است تا عوامل اقتصادی، وقت ، انرژی و ... صرفه می شود وتبعات روانی وجامعه شناختی فراوانی در پی دارد،  لازم است پیامدهای مصرف گرایی که  نوعی آسیب اجتماعی است با توجه به داده های به دست آمدها ز تحقیقات ،تحلیل وبرای اصلاح آن برنامه ریزی شود .همان طور که درطول تاریخ الگوهای مصرف با توجه به  تغییر نگرش ه ا و عوامل اجتماعی و فرهنگی تغییر یافته اند واین عوامل درکنار عوامل مادی و ا قتصادی در تغییر الگوی مصرف اثر گذار بوده اند.جامعه  شناسی به مطالعه پدیده های اجتماعی که حاصل رفتارو اعمال انسان است می پردازدورفتار انسان از اهداف،انگیزه ها وارزش های حاکم بر شخص تبعیت  می کندو برای تحلیل رفتار  شخص ، باید این شاخص ها در نظر گرفته شودو به دقت مورد مطالعه قرار گیرد.زمانی که از ارزش و هدف دار بودن رفتار سخن می گوییم در حقیقت پای معنادار بودن م طرح می شود رفتار انسان معنادار است ومعنادار بودن رفتار مرتبط با اعتباری بودن آن است برای درک معنادار واعتباری بودن یک رفتار،باید اهداف و  ارزش های پشت آنرا درک کردوفهمید و فهمیدن اهداف، انگیزه ها، اغراض ، هنجارها و ارزش ها، مقدمه ای بر شناخته کامل رفتار وتحلیل آن  به ویژه در رفتار جمعی است .این شاخص ها از کشوری به کشوردیگر و حتی از فرهنگی به فرهنگ دیگر متغیر است و  خصوصو شباهت ظاهری نمادهای اجتماعی، نمی تواند نشانگر رفتار مشترک و  روابط درونی وبیرونی باشد زیرا چنانکه گفتهشد همه  اینها درسایه اهداف، انگیزه وا رزش ها هستند و با تغییر آن، رفتارها وکارکرد نمادها متفاوت خواهد  بود(کلانتری،1388). از جمله اهداف پروژه ی اقتصاد مقاومتی در سطح ملی هم می توان به جلوگیری از فساد اقتصادی ، جلوگیری از اتکای اقتصاد ملی به منابع به ویژه منابع نفت و گاز و پیش بردن آن به سمتی که بیش تر از تولیدات دانش بنیان استفاده شود و مردمی سازی نام برد. اما چیزی که بیش از همه اهمیت دارد این است که اولا تولید ملی به سطحی از کیفیت و فرهنگ ملی به سطحی برسد که استفاده از تولید ملی بر استفاده از تولیدات و کالاهای خارجی اولویت داده شود و ثانیا شرکای تجاری ، به عنوان نقاط ضعف و مواضع ضربه پذیر نظام اقتصادی ، به نحوی انتخاب شوند که بیش ترین هم سویی از لحاظ ایدئولوژیکی را با جمهوری اسلامی داشته باشند تا ر جنگ اقتصادی بتوانیم روی حمایت این شرکا حساب باز کنیم.با تحقق این موضوع می توان اطمینان حاصل کرد که به هیچ عنوان تحریم توانایی ایجاد فشار بر روی مردم را نداشته باشد و قدرت های استکباری هم به طمع کسب امتیاز و تغییر رفتار و با بهانه های موجه در میان کشورها دنیا اقدام به انجام تحریم نکنند. همانگونه که می دانیم تحریم های یک جانبه از سوی آمریکا همواره یکی از مهم ترین اهرم های فشار بر جمهوری اسلامی ایران برای عقب نشینی نظام اسلامی از آرمان های خود بوده است.اما باید دید که در راه به دست آمدن این اقتصاد و ایجاد این حماسه ی بزرگ اقتصادی دولت و مردم چه وظایفی را دارند و چه چالش هایی باعث کند شدن حرکت ملت و دولت به سمت اقتصاد مقاومتی می شود.

بیان مسئله

اقتصاد مقاومتی به معنی تشخیص حوزه‌های فشار و متعاقباً تلاش برای کنترل و بی‌اثر کردن آن تاثیرها می‌باشد و در شرایط آرمانی تبدیل چنین فشارهایی به فرصت است همچنین برای رسیدن به اقتصاد مقاومتی باید وابستگی‌های خارجی کاهش یابد و بر تولید داخلی کشور و تلاش برای خوداتکایی تاکید گردد. طبق نظر دولتمردان ایران در تعریف اقتصاد مقاومتی، ضرورت مقاومت برای رد کردن فشارها و عبور از سختی‌ها برای رسیدن به نقاط مثبت ملی نیاز است.این روش اقتصادی از نظر تعریف با اقتصاد ریاضتی تفاوت دارد(لیون[1]،2009).اصطلاح اقتصاد مقاومتی اولین بار در سال ۲۰۰۵ پس از محاصره غزه توسط اسرائیل که مواد غذایی و نهاده های اولیه برای تولید و پیشرفت اقتصادی را نیز شامل میشد و ناتوانی غزه در صادرات ، امکان صادرات و کشت بسیاری از محصولات کشاورزی از جمله توت فرنگی را کاهش داده بود مورد استفاده قرار گرفت و ضوابط و معیارهای حاکم بر مفهوم اقتصاد مقاومتی شناسایی گردید(بریگوگلا[2]،2008) . در ایران نیز پس از تشدید تحریمها علیه ایران در سالهای اخیر این شیوه توسط حکومت ایران ترویج می‌شود و در اقتصاد مقاومتی هدف استفاده از توان داخلی و مقاومت در مقابل تحریمها با ایجاد کمترین بحران است. بریگاگلیو( 2006) از اصطلاحی به نام « فنریت اقتصادی » [3]برای اشاره به توان سیاست  ساخته یک اقتصاد برای بهبود (یا انطباق با) آثار شو کهای برو نزای مخالف استفاده کرده است. این اصطلاح با تعریفی که از آن شده، نزدیک ترین مفهوم به «اقتصاد مقاومتی» در ادبیات رایج کشور ماست.

بریگاگلیو بیان می دارد که اصطلاح فنریت اقتصادی به دو مفهوم به کار میرود:اول، توانایی اقتصاد برای بهبود سریع از شو کهای اقتصادی تخریبک‌ننده خارجی؛دوم، توانایی اقتصاد برای ایستادگی در برابر آثار این شوکها.توان اقتصاد برای بهبود یافتن از آثار شو کهای مخالف به شدت محدود خواهد شد اگر برای مثال، کسری های مالی مزمن وجد داشته باشد. از طرف دیگر، این توان  ارتقا خواهد یافت اگر ابزارهای سیاستی بتواند برای خنثی سازی آثار منفی شو کها مورد استفاده قرار گیرد؛ مانند موقعیتی که کشور از وضعیت مالی قوی برخوردار است و می تواند مخارج احتیاطی یا تخفیف های مالیاتی را برای برخورد با آثار منفی شو کها مورد استفاده قرار دهد. این نوع فنریت اقتصادی نوعی ( تقابل با شوک)است .توانایی ایستادن در برابر شو کها هنگامی متصور است که شو کها خنثی یا ناچیز باشند. همچنین این نوع فنریت هنگامی ممکن اس  که اقتصاد از مکانیسم هایی برخوردار باشد که آثار شو کها را کاهش دهد که با عنوان » جذب شوک «از آن نام برده می شود. برای مثال، وجود بازاری انعطاف پذیر می تواند به عنوان ابزاری برای جذب شو کها عمل کند (بریگاگلیو،2011).یکی از مسائلی که از اقتصاد مقاومتی نشات میگیرد مصرف گرایی است.

مصرف[4] درلغت به معنای خرج کردن (کلانتری ، 1388) و در اصطلاح اقتصادی تعریف های گوناگونی برای آن ارائه شده است .مصرف عبارت است از ازرش های پولی کالاها وخدماتی که به وسیله افراد خریداری و تهیه می شود .درآمد خالص به دومنظور استفاده می شودبخشی از آن ، به انباشتن ثروت و پس انداز اختصاص می یابد و بخش دیگر ، صرف تحصیل لذت می شودان قسمت از درآمد که  صرف به دست آوردن لذت می شود مصرف نامیده می شود(قدیری اصل ، 1379)مصرف اتلاف ثروتی به منظور ارضای  یک احتیاج است (ژاننیف[5]،1351).

اصالت دادن به مصرف و هدف قراردادن رفاه و دارایی های مادی، برخی مصرف گرایی را به معنای برابر دانستن خوشبختی شخصی با خرید دارایی های مادی و مصرف گرفته اند.در پروسه مصرف گرایی ،دنیای غرب از اخلاق تولیدی یا اخلاق پروتستانی به اخلاق مصرف روی آورد در نتیجه غرب از جامعه تولیدی به جامعه م صرفی تبدیل ، اصل در جامعه، حداکثر سازی مصرف و لذت گرایی شد.بعد از غرب ، کشورهای توسعه نیافته نیز بر اثر تبلیغات و عوامل دیگر به جامعه مصرفی تبدیل شدند.برای تسریع در تبدیل جامعه به جامعه مصرفی ،از سیاست های برگزاری نمایشگاه ها ، تاسیس فروشگاه های بزرگ و زنجیره ای ، ورود و ظهور کالاهای مصرف ارزان قیمت در حجم فراوان استفاده شد .تفاوتی که جامعه مصرفی با پیش از خودداشت این بود  که قبلا مصرف کالاهای فراوانی ویژه طبقه ثروتمندان ومرفه بود اما در جامعه مصرف ، مصرف این کالاها برای مردم عادی نیز رواج یافت.البته در مصرف کالاها، کالاهای گران قیمت وبا کیفیت بالا ویژه ثروتمندان  وکالاهای ارزان قیمت و با کیفیت پایین تر ویژه مردمان عادی بود.از دیدگاه فوکوا عمال افراد بهطور کلی در هر عصری بر گرفته وبرآمده از نظر گاه رایج ان عصر است به عبارت دیگر ساخت عمل،تابع ساخت اندیشه است برای ساخت اندیشه ،نیاز به باور و ارتباط بین ذهن و عین است.برای ایجاد این باور و پل ارتباطی ، زیان بیشترین نقش را دارد زیان مملو از مفاهیم ارزشی است ونقش به سزایی را در تبلیغات ومشروعیت بخشیدن ایفا می کند و وسایل ارتباط جمعی در کنار زیان از نمادها ونشانه ها برای ساختن عمل ودر بحث ما مصرف گرایی استفاده می کنند.( باکاک[6]، 1381).مصرف گرایی با تغییر اندیشه مردم درباره مصرف پدید می آیددر زمان های گذشته مردم  به تهیه کالاها وخدمات ضرور درجه اول و بعد کالاهای غیر ضرر با اولویت وتوان خرید خود می پرداختند و درتهیه  وتولیدمایحتاج خود نقش داشتند واین  اندیشه رایج مردم بوداما برای اشاعه مصرف گرایی لازم بود.این نوع نگرش  تغییر یابد بنابراین به وسیله تبلیغات از طریق وسایل ارتباط جمعی در نوع نگرش مردم تغییر داده شد ومردم در پی هر چه بیشتر مصرف کردن بودند و  هستند.دراین تغییر اصل اساسی این بود  که مصرف تبدیل به یک ارزش وهنجار شد  ومصرف گرایی دیگر نکوهیده نبود.

نظام سرمایه داری از رسانه  ها به عنوان ابزاری برای اماده سازی بسترهای فرهنگی وفکری مصرف گرایی بهره می گیرد و قشرهای اندیشه ور ومتوسط را هدف خود قرار میدهد.