پایان نامه برای دریافت درجه ی کارشناسی ارشد (M-A)
رشته ی الهیّات و معارف اسلامی (فقه و مبانی حقوق اسلامی)
مقدمّه : طرح تحقیق
در جهان کنونی ، ورزش یکی از راههای مؤثر تربیتی و اخلاقی بویژه برای جوانان است ، وسیله ای که روز به روز چهره ی علمی بیشتری پیدا می کند. ورزش همزاد بشر و همراه او در گذر روزها بوده است . برای ورزش آغاز ی نمی توان دانست زیرا بشر از آغاز آفرینش ، برای ماندن و زیستن نیاز به جنبش ماهیچه های خویش داشته و تا فرجام زندگی ، ورزش همسفر او خواهد ماند . در یک سخن ورزش پاکزاده نیاز زندگی بشر است که با چرخش گیتی به پختگی امروز رسیده است .
توصیه های فراوانی هم در راستای پرداختن به ورزش در کلام پیشوایان دین ملاحظه می شود از جمله پیامبر گرامی (ص) فرموده اند : «عَلِّمُوا أَبناءَ کُمُ السِّباحَهَ وَ الرِّمایَۀَ » به فرزندانتان شنا و تیر اندازی را یاد بدهید[1].
و همین طور در دعا معروف کمیل بن زیاد آمده است : «قَوِّ علی خدمتک جوارحی» [2]
آیت الله خمینی نیز فرموده اند : اِن شاء الله ورزشکاران به همان صورتی که ورزش جسمی دارند ورزش روحی هم داشته باشند ، از قدیم ورزشکاران ایران به یاد خدا و علی (ع) بوده اند و این از برجستگیهای آنان بوده است[3] .
امروزه ورزش دیگر بازی و سرگرمی نیست ، بلکه ، ورزش پیشه ، تجارت و صنعت است . ورزش ، اکنون ، دارای ارزش و اهمیت فراوانی در جامعه است و دارای ابعاد گوناگون اقتصادی ، سیاسی ، اجتماعی و فردی است .
از بعد سیاسی چه در درون مرزها و چه برون مرزها ، ورزش دارای جایگاه والائی است . و پیروزی در میدان های ورزشی وسیله ی مفیدی برای تبلیغ و اثبات اعتبار ملی است و به همین جهت بودجه های کلان و نیروهای انسانی فراوان برای پیشرفت ورزش و توفیق در میدان ها صرف می شود . دولت های گوناگون با سرمایه گذاری در ورزش می کوشند ، اقتدار خویش را به جهانیان اثبات کنند . گاه ورزش صحنه کنشهای سیاسی دول متخاصم است . کناره گیری ورزشکاران ایرانی از رقابت با ورزشکاران اسرائیلی تبار نمونه ای از چنین کنشهایی است . انحراف افکار عمومی از مسائل جاری به وسیله تبلیغات گسترده در ورزش و استفاده ابزاری از ورزشکاران در جریان انتخابات از دیگر ابعاد اهمیت ورزش در سیاست است . ورزشکاران نمایندگان غرور ملی و ارزشهای مردم ملل خویش هستند . این اهمیت روز افزون باعث شده است که اندیشمندان حقوقی متمایل به تأسیس رشته ی خاصی با عنوان «حقوق ورزشی» [4] شوند و شرط بندی بر روی پیش بینی نتیجه بازی ها و ترویج مدهای مو و خالکوبی ها از آثار و اهمیت ورزش در مسائل اجتماعی است . ورزش ابزار سلامت اجتماعی و سعادت نوع بشر می تواند نقش مؤثری در پیشگیری از ناهنجار اعتیاد و درمان آن دارد و دول با کفایت و مدبّر با سرمایه گذاری بر روی ورزش تکلیف خود را در برابر مردمان خود به انجام می رسانند .اهمیتی که ورزش در جهان کنونی دارد موجب گردیده است تا موضوع علوم گوناگون مانند : جامعه شناسی ، پزشکی ، مدیریت و... قرار گیرد . حقوق نیز همپای دیگر علوم به بررسی این پدیده اجتماعی پرداخته است . در کشور ما در زمینه حقوق ورزشی نو پا است و رویه ی قضایی ، چندان که باید به این پدیده ی مفید اجتماعی و مبارزه با خطر های ورزش نپرداخته است .
بر این اساس به لحاظ فرا گیر بودن مسائل ورزشی در دنیا و به دلیل تبلیغات جهانی مبنی بر عدم توجه کافی اسلام به ورزش ضرورت دیده شد که مشخصات و سیمای کلی ورزش در اسلام از لحاظ فقهی و حقوقی مورد بررسی قرار گیرد و تنظیم و عرضه شود .
هر چند که در خصوص مقرّرات مربوط به مسائل ورزشی به ویژه حقوق ورزشی در کشور ما متأسفانه کار نشده است و این رشته ، رشته بسیار جوانی است که البته در مورد ضوابط حاکم و آیین نامه هایی که تعیین شده است عمدتاً از کشور های صاحب نظر خارجی استفاده شده است . حتی در ورزش کشتی که ورزش اصلی ما به حساب می آید[5].
به هر حال در رابطه با ورزش ، به هر صورت و نوعی که باشد ، مقرّراتی حاکم است که رعایت آن مقرّرات و ضوابط موجب خواهد شد که اولاً : ورزش جنبه ی پرورش جسمی و روحی و ثانیاً جاذبیّت لازم و ثالثاً : سلامت افراد ورزشکار و محیط ورزشی را ایجاب کند . این مقرّرات در رابطه با هر رشته ی ورزشی متفاوت است و تحت ضوابط خاصّی است که بعضاً جنبه ی بین المللی دارد . روی آوردن به ورزش و خودداری از سستی و تنبلی در کلام شعرای فارسی زبان نیز دارای سابقه است از جمله وحشی بافقی یزدی ، نظامی ، خواجوی کرمانی ، سعدی ، حافظ و… .
و شعر معروف ابوالقاسم فردوسی زینت بخش تمام محافل ورزشی است .
زنیرو بود مرد را راستی زسستی کژی آید و کاستی
طرح تحقیق :
1- عنوان تحقیق : بررسی مبانی فقهی و حقوقیِ امور ورزشی
2- بیان مسأله تحقیق : هر روزه از روزنامه ها ، پایگاه های خبری ، و رسانه های گروهی از بازیهای ورزشی آگاه می شویم که : در مسابقات ورزشی فلان کشور مغلوب یا پیروز شد نگارنده هر روز در فضای ذهن خویش سؤالاتی برای او مطرح بود که آیا این ورزشها دارای مقرّرات و قوانینی هستند ؟ آیا در فقه اسلامی از ورزش سخن به میان آمده است ؟ آیا کشور ایران در وضع قوانین بین المللی دخیل است ؟ آیا تمام افرادی که به نوعی با ورزش در ارتباط هستند دارای مسؤلیت مدنی و کیفری هستند ؟ چرا شطرنج را بعضی فقها حرام و برخی آنرا جایز می دانند ؟ چرا حضرت امام اوّل به حرام بودن شطرنج و بعد نظر خود را تغییر داده و به جایز بودن آن فتوا داده اند ؟ در این پایان نامه سعی شده است که به پاسخ این مسأله که آیا مبانی فقهی که عبارتند از قرآن ، سنّت ، اجماع ، عقل و همچنین مستندات حقوقی و آیا در قانون اساسی از ورزش به صراحت نام برده شده است یا اینکه مشروعیّت خود را به طور غیر مستقیم از قانون اساسی به دست می آورد که به بررسی این سؤالات می پردازیم :
3- روش تحقیق : کتابخانه ای است .
به لحاظ گردآوری اطلاعات ، از طریق کتابخانه ای ، اسناد گوناگونی مورد استفاده ی پژوهشگر قرار می گیرد که عبارت از : کتاب ها یا نوشته های خطی و دستنویس یا تایپی که به عنوان سند مادر شناخته می شوند و با یک یا چند نقل قول به آنها استناد داده می شود ، اسناد اصل نامیده می شوند .
این اسناد معمولاً به امانت داده نمی شوند ، پژوهشگر می تواند در داخل کتابخانه با مراجعه ی مستقیم به سند یا کپی برداری و عکسبرداری از آن استفاده کنند .
مهمترین ابزار گردآوری اطّلاعات ، فیش برداری ، حفاظت فیش ها و انتظام آنها و قرار دادن در جای مخصوص و دسته بندی و طبقه بندی فیش ها بوده است .
منابع در روش میدانی عبارت از : 1- مصاحبه ، 2- مشاهده ، 3- پرسشنامه می باشد .
در این پایان نامه ، از کتاب ها و اسناد اصل ، کتاب های رایانه ای ، سیستم های اطّلاع رسانی ، مقاله ها و مجلّه ها بهره برداری شده است .
4- هدف تحقیق :
الف- هدف کلی
آشنایی با قوانین و مقرّرات ورزش و مبانی و مستندات فقهی و حقوقی آن
ب- اهداف جزئی :
1- خطای ورزشی و مسؤلیتها در ورزش
2- مبانی فقهی اسپانسر و تبلیغات و نقش رسانه ها در این خصوص
3- ورزش در فقه اسلامی
4- مبانی فقهی و حقوقی مسابقه ها و بازی با شطرنج
5- ضرورت و اهمیّت انجام تحقیق :
علّت اصلی تدوین این پایان نامه ، افزایش معلومات نگارنده در مباحث حقوقی و به خصوص مبانی فقهی در امور ورزشی می باشد . و با اینکه ورزش همیشه در زندگی بشر دخیل است ولی به این موضوع کمتر توجّه شده است . شاید این اثر قدمی باشد جهت افزایش بصیرت افراد جامعه اسلامی در این خصوص ، فایده ی دیگر خدمتی ناچیز به جامعه ی علمی مخصوصاً علوم انسانی شاخه ی الهیّات باشد .
6- فرضیه و سؤالات تحقیق :
1- منظور از مسؤلیت مدنی و کیفری در امور ورزشی چیست ؟
2- نگاه کردن خانمها به فیلم های ورزشی و شرکت آنان در ورزشگاهها از نظر فقهی چه حکمی دارد و مبنای آن چیست ؟
3- سبق و رمایۀ چیست ؟
4- مفهوم قمار و ادله های حرمت قمار کدام است ؟
5- مبانی فقهی شطرنج و دیدگاه شیعه و اهل سنّت در این خصوص کدام است ؟
7- پیشینه ی تحقیق :
یکی از مسائل مهم در امر تحقیق ، پیشینه ی آن است ، لذا لازم است تا در مورد پیشینه ی موضوع پایان نامه مطالعه شود .
برخی از آثار نوشتاری عبارتند از :
الف- کتابهای نگارش یافته
1- حقوق ورزشی (ورزش و مسئولیتهای قانونی آن ) / نوشته ی حسین آقائی نیا ، چاپ اوّل ، تهران 1369 ﻫ .ش .
در این کتاب به حقوق ورزشی و قواعد عمومی حقوقی جزا و همچنین در مورد حوادث ناشی از عملیات ورزشی و مسئولیتهای مدنی در ورزش می پردازد و به نتیجه ای که این نویسنده رسیده است : موضوع علم حقوق نهایتاً جرم ، شبه جرم ، خطا ، مسئولیت ، مجازات ، محکومیت با جبران خسارت و مسائلی از این قبیل می باشد و ... .
مدیریتهای ورزشی با وقوف به واقعیتهای حقوقی با بینشی گسترده تر انجام وظیفه نمایند نهایتاً جامعه ورزشی از ضایعه و تعرض مصون بماند .
2- الزامهای خارج از قرارداد ، ضمان قهری ، ج 1 / نوشته ی ناصر کاتوزیان ، انتشارات دانشگاه تهران ، 1376 .
در قسمتی از این کتاب به مسئولیت های مدنی ناشی در ورزش و به خطای ورزشی و اثر آن در روابط حقوقی مطرح می کند و اینکه اجرای قواعد عمومی در ورزش ممکن نیست ، زیرا پاره ای از جرائم مانند ضرب و جرح، در این زمینه مباح و گاه ممدوح است . و معیار تعیین خطای ورزشی « رفتار ورزشکاری آگاه و محتاط در شرایطی است که فعل زیانبار واقع می شود و به مسئولیت کیفری هم اشاره دارند .
3- مبانی حقوقی ورزشها ، نویسنده : چامپیون ، جونیور ، مترجم : حسین آقائی نیا ، چاپ اوّل ، انتشارات کمیته ملی المپیک جمهوری اسلامی ایران 1374 .
در این کتاب به مسئولیتهای مدنی از جمله مسئولیت پزشک تیم که متعهد به ارائه خدمات حرفه ای طبی به ورزشکاران و دستمزد وی که توسط مؤسسه یا یک شخص حقوقی و ... تأمین می گردد و به مسئولیت مدیران باشگاهها که مالکین و متصرفین اماکن ورزشی در قبال تقصیر در طراحی ساختار نگهداری ، تعمیر امکانات ورزشی نیز مسئولند و به مسئولیتهای داور و ... می پردازد .
4- دوپینگ و دارو های محرک / اباذر حبیبی نیا ، نشر تدبیر ، تهران .
در این کتاب به مسائلی از جمله : دوپینگ چیست و انواع دوپینگ و خطرات و عوارض آن پرداخته است و مطالب پزشکی را به زبان ساده و قابل فهم بیان کرده است و هشداری به مصرف کنندگان داروهای محرک داده اند از این کتاب در مورد دوپینگ و انواع آن در این رساله مورد استفاده قرار گرفته است .
5- حقوق ورزش / نویسنده : حسین آقائی نیا ، چاپ پنجم ، انتشارات نشر میزان ، تابستان 1381 .
در این کتاب به نظریه مبتنی بر جرم نبودن حوادث ناشی از عملیات ورزشی و حمایتهای قانونی از مدیریتهای ورزشی پرداخته و اینکه در اصل سوم قانون اساسی بند دوّم : تربیت بدنی رایگان و ایجاد امکانات و تسهیلات آن را از وظایف دولت شمرده و این نشانه ی جایگاه مهمّ ورزش در میان اساسی ترین نهادهای ورزشی است .
مقالات چاپ شده : که در این قسمت برای خودداری از اطناب سخن به برخی از مقالات اشاره می شود :
1- خطای ورزشی و مسئولیت ورزشی / دکتر ناصر کاتوزیان ، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی ، دانشگاه تهران ، 1378 ، شماره ی 43 .
در این مقاله به حقوق ورزشی و اقسام قوانین آن و به خطای ورزشی و مسئولیتهای ناشی از آن که در سه زمینه قابل بررسی است : 1) در رابطه ی ورزشکاران به هنگام بازی های ورزشی ، 2) در رابطه ی ورزشکاران و مربیان با اشخاص ثالث و بویژه تماشاگران ، 3) در رابطه با ورزشکاران و مربیان و مؤسسه های ورزشی پرداخته است و نتیجه ای که نویسنده گرفته است : معیار تعیین خطای ورزشی رفتار ورزشکاری آگاه و محتاط در شرایطی است که فعل زیانبار واقع شود . و مسئولیت خساراتی که تماشاگران مسابقه های ورزشی می بینند ، اصولاً بر عهده ی برگزار کنندگان آن است ، مگر اینکه ناشی از خطای بازیکنان یا اقدام تماشاگران باشد . مبنای این مسئولیت بر پایه ی تقصیر است که باید آن را کوتاهی در تأمین امنیت تماشاگران دانست .
2- قوانین و مقرّرات و جرایم ورزشی از منظر دکتر علی نجفی توانا / نشریه : ورزش دانشگاه انقلاب
در این مقاله به مقرّراتی که در رابطه با ورزش در غالب آیین نامه ها و ضوابط خاصی که بعضاً جنبه ی بین المللی دارد .
و همچنین در مورد حوادث ورزشی را به هر گونه صدمات جسمی ، مالی یا روانی در محیط ورزشی در حین ورزش اعم از مسابقه یا تمرینات که به طرف دیگر وارد شود تلقی کنیم . این عملیات ورزشی و حوادث ورزشی طبق قانون اگر همراه با مقرّرات یا رعایت ضوابط باشد مجرم نیست و جرم نبودن حوادث ناشی از عملیات ورزشی منوط به چند شرط است ... .
3- اصول اخلاق فردی ، حقوقی و مسئولیتها در ورزش / مترجم : جعفر خوشبختی ، نشریه : ورزش دانشگاه انقلاب 166 .
در این نشریه وظایف اخلاقی کسانی که در حوزه ی مدیریت ورزشی ، سرپرستان ورزشی ورزشکاران ، مربیان و رسانه ها فعالیت می کنند می پردازد .
و در این نشریه در رابطه با مسئولیت مدیر ورزشی ، ورزشکاران مربیان می پردازد و همچنین نقش رسانه ها را در ترقی و تقویت منفی رفتار قالبی در خصوص اقلیت های نژادی و خانمها اشاره کرده است و همچنین از دوپینگ و شرط بندی کردن در ورزش و به نقش قمار در ورزش پرداخته است .
4- حقوق و تکالیف ورزشی / نویسنده : عادل ساریخانی ، نشریه : بصیرت 30 و 31
در این نشریه به نقش ورزش در تمام ابعاد زندگی بشر ، اجتماعی و سیاسی و ... پرداخته است و از دیدگاه حقوقی قوانین ورزشی را مورد بررسی قرار داده اند و همچنین خطای ورزشی و مسئولیتهای ناشی از آن را که در 3 زمینه قابل مطالعه است :
1- در رابطه با ورزشکاران به هنگام بازی های ورزشی
2- در رابطه با ورزشکاران و مربیان با اشخاص ثالث و به ویژه تماشاگران
3- در رابطه ی ورزشکاران و مربیان و مؤسسه های ورزشی
نتیجه ای که این نویسنده گرفته است : اجرای قواعد عمومی مسئولیت در حقوق ورزشی ممکن نیست ، زیرا پاره ای از جرائم مانند ضرب و جرح در این زمینه مباح و گاه ممدوح است و معیار تعیین خطای ورزشی را رفتار ورزشکاری آگاه و محتاط در شرایطی است که فعل زیان بار واقع می شود و عامل اضطرار و دفاع مشروع را در این شرایط به حساب آورده اند .
5- حقوق ورزشی / نویسنده : رسول ارشادی فرد ، نشریه : حمایت 5/3/84
در این نشریه به مسئولیتهای قانونی در ورزش و به تعریف حقوق ورزشی و رابطه ورزش و علم حقوق و در پایان به موقعیت و مقام ورزش در قانون اساسی پرداخته است .
و به نتیجه ای که نویسنده رسیده است : اگر ورزش را تنها وسیله سرگرمی و یا وسیله ای برای پر کردن اوقات فراغت بدانیم ، در حقیقت از هدف ورزش که نهایتاً برومندی نسل است دور افتاده ایم و طبیعی است که بدون نسلی سالم ، قوی و با نشاط نمی توان در هیچیک از امور زندگی اجتماعی و حتی فردی چندان امید به آینده تابناک و نزدیک شدن به اهداف نهایی هر ملّتی داشت .
6- شطرنج / محمد حسین واثقی راد ، مجلّه فقه و کاوشی نو در فقه اسلامی ، شماره یازدهم و دوازدهم .
که در این مقاله به بررسی مبانی فقهی شطرنج پرداخته است و همچنین به نقد و بررسی دیدگاههای شیخ انصاری در مورد شطرنج پرداخته است .