طرح مطالعاتی
طراحی و مطالعه مسائل یادگیری و آموزشی
مقدمه
((قال الله تبارک و تعالی : (( و امراهلک و باصلاۀ و اصبر علیه )).
و تو اهلت را به برپایی نماز بخوان و در این امر پایداری و صبوری پیشه کن. (قرآن کریم طه ).
عبادت رمز کمال آدمی است و خداوند متعال شایسته عبادت است. ره یافتگان به سوی حق جز از ساییدن پیشانی بر خاک در آستانه معبود به تعالی نرسیدند و برترین آنها در عالم محمد رسول الله(ص) بود که خدایش او را به حق بنده و رسول خویش نامید و به یمن بندگی او مقام رسالت را به وی اعطا نمود و او را امین وحی خود دانست اهمیت عبادت تا بدانجاست که حتی برترین بنده خدا نیز ملزم به انجام آن است او چنان به عبادت می پردازد و نماز می خواند که به معراج می رود و رمز آن را گوشزد می کند.
نماز معراج انسان با ایمان است. عالم تسبیح گوی خداوند متعال می باشد و سزاوار نیست که ما چنان نباشیم. (www.tebyan.net).
((نماز یاد یار ، سرود سبز دیدار است که جان آدمی را آرامش می بخشد و او را همدوش عرشیان می کند. این هدیه ناب آسمانی، زمزمه دلنشین پرستش است که در هنگامه وصال، شیفتگان حضرت دوست را به زیارت فرا می خواند و روح عطشناکشان را از شهد سیراب می سازد پرواز دل در فضای قرب حق، جز با نماز و راز و نیاز ممکن نیست . آنان که حلاوت نیایش و بندگی را چشیده اند معراج خود را در رکوع و سجود و قیام و قعود جستجو می کنند. راز خرمی دل ابرار و صفای جان احرار، در این فرضیه قدسی نهفته است.
اگر نمازگزار، با طراوت و طهارت جسم و جان، این دعوت زلال حق را اجابت کند و از سرسوز در محضر ربوبی حضور یابد، طعم نور را می چشد، رنگ جاودانگی می گیرد، از سر تا پا متبرک می شود و از خاک به افلاک می رسد)) (دیلمی ، 1381 )
و اینک در دنیایی که بر اساس سیاستهای استعمار جهانی عمر و استعداد بسیاری از جوانان و نوجوانان در میادین ورزشی و هنری قتل عام می شود و قهرمانان قلابی و بدنی بر جایگاه سرداران سرافراز صحنه های ایمان و دانش و کار و هنر تکیه می زنند و به جای هدایت و حمایت از نسل جوان درصحنه های فکر و فرهنگ و سازندگی، همه امکانات اقتصادی و تبلیغاتی در جهت سرگرم کردن و خراب کردن و به اصطلاح پر کردن اوقات فراغت جوانان مصرف می شود، بر ماست که روح تقویت دین و پرستش خدای متعال را در جوانان و نوجوانان این سرزمین زنده نگه داریم اقامه نماز جماعت در مدارس و مساجد و اردوگاهها و دیگر مجامع ، یکی از پرثمرترین و کار آمدترین حرکتهای فرهنگی و آموزشی است. که همکاران متدین و دلسوز بذر ایمان را در دل نونهالان و نوجوانان میهن اسلامی کاشته و زمینه بروز، ارزشهای دینی و اسلامی را در نسل آینده ساز فراهم نموده است.
توصیف وضعیت موجود و بیان مساله
از آنجایی که هدف آموزش وپرورش رشد ابعاد گوناگون شخصیت کودکان و نوجوانان بخصوص پرورش دینی ومذهبی دانش آموزان می باشد پژوهندگان در این پژوهش در نظر دارند با استفاده از راهکارهای مناسب اقدامی موثر انجام دهند.
یکی از مسائل مهم و قابل تأمل در جامعه اسلامی پرورش روحی و معنوی دانش آموزان می باشد و هر گونه سهل انگاری در این زمینه اثرات سوئی خواهد داشت پس اطلاع از مسائل فرهنگی دانش آموزان جهت رفع هر گونه اختلافی در سنین حساس رشد از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا در صورت عدم پیشگیری و اصلاح ناهنجاریها ، اختلافات ثانویه ای در رفتارهای دیگر بوجود می آید.
اینجانبان مهین بدرانلوئی و زبیده یزدانی دانشجویان کارشناسی ابتدائی دانشگاه تربیت معلم امام محمد باقر (ع) بجنورد که دارای ( 20-16) سال سابقه تدریس در آموزش ابتدائی می باشیم و اکنون مأمور به تحصیل هستیم ، با راهنمائی استاد محترم جناب آقای غلامی و با کمک وهمکاری معاون پرورشی آموزشگاه و مدیریت ومعاون محترم ؛ اقدام به پژوهش در رابطه با موضوع مهم (( چگونگی ایجاد انگیزه نسبت به نمار در بین دانش آموزان )) نموده و وضعیت آموزشگاه را چنین توصیف می نمائیم .
نوشته حاضر موقعیت دبستان x واقع در مرکز شهرستان بجنورد ، که از مدارس سطح بالای دولتی است را نشان می دهد .
این آموزشگاه دخترانه است و در دو نوبت 1 و2 اداره می شود.گزینه مورد پژوهشمان در نوبت 2 می باشد . تعداد کل دانش آموزان 316 نفر و بیشتر از خانواده های شاغل و باسواد واز نظر اقتصادی تقریباً مطلوب می باشند .همچنین از نظر فرهنگی ، دارای فرهنگهای متفاوت و از نظر اعتقادی ، مسلمان واکثراً شیعه وتعداد انگشت شماری اهل سنت هستند.
دانش آموزانی که به سن تکلیف رسیده وانجام نماز واعمال دینی بر آنها واجب گردیده 195 نفر هستند .جامعه مورد پژوهشمان پایه های چهارم وپنجم است که 135 نفر
می باشند. فضای نمازخانه در ابعاد تقریباً 6 ×15 و از امکانات نسبتاً خوبی برخوردار است .
با استقبال خوبی که دانش آموزان در زنگ نماز دارند فضای نمازخانه برای این دانش آموزان کافی نیست درنتیجه ناچاراً تعدادی از آنها درسالن مدرسه موکت پهن کرده ونماز می خوانند دیوار نمازخانه نقاشی شده ونوشته هایی درباره نماز مشاهده
می گردد.با صدای اذان که از بلندگو پخش می شود ساعت 11:45 دقیقه ، همکاران ودانش آموزان در محل نمازخانه حضور می یابند ،ابتدا توسط امام جماعت مطالبی در خصوص نماز و احکام شرعی جهت آمادگی روحی وروانی دانش آموزان بیان می گردد، سپس رأس ساعت 12 نماز اقامه می شود .
در این باره قبلاً هماهنگی های لازم با مدیر ومعاون محترم انجام گردیده است .
اما مسئله اصلی که با آن مواجه شده ام حضور بعضی مکلفین با عدم شور و اشتیاق در نماز می باشد . از عکس العمل دانش آموزان واظهارات والدین احساس می کنم که انجام نماز به عنوان یک تکلیف شرعی در بین دانش آموزان کمرنگ گردیده و حضور برخی از دانش آموزان در نماز جماعت با تذکرهای مکرر و تقریباً بالاجبار و بخاطر نمره انضباط وشرکت در اردو و غیره می باشد . و تردید دارم که :آیا این دانش آموزان که در نماز جماعت شرکت می کنند در منزل نیز به انجام این فریضه الهی اهمیت
می دهند یا خیر ؟
وچگونه می توانم دانش آموزان را به خواندن نماز علاقمند نمایم.
اهمیت و ضرورت :
قال علی (ع) :« العلم من الصغر کالنقش فی الحجر ))
یادگیری و آموزش در خردسالی بسان کندن نقش روی سنگ ، پایدار است.
کودکی، آغاز حرکت و تلاش برای زیستن است مرحله ای که باید آن را به خودی خود، به رسمیت شناخت زیرا کودک؛ انسانی است مستقل با احساسات و خصوصیات خوب انسانی .
با این همه ، کودکی ، مقدمه نوجوانی ، جوانی و بزرگسالی است و اساس زندگی بزرگسالی به کیفیت این دوره بستگی دارد . این کیفیت نیز به چگونگی تعلیم و تربیت در این دوران وابستگی کامل دارد . در این دوره است که شخصیت ،منش و رفتار کودک (به ویژه رفتارهای اجتماعی)و رشد جسمانی،عقلانی و فرهنگی وی بر اثر ارتباط او با سایرین شکل می گیرد. بی دلیل نیست که پیشوایان دینی بیش از هر چیز ؛به دوره کودکی توجه داشته و راهنماییهای لازم را در این باره ارائه کرده اند.
نظر دانشمندان درباره نماز و ایمان به خدا :
اعتقاد به خدا عامل حل بسیاری از تصادفها و درگیریهای فکری، کشمکشهای درونی و عاملی برای دستیابی به آرامش است.
« دکتر الکسیس کارل»بر اهمیت نمازودعا تأکید کرده و بیان داشته است که دعا و نماز قوی ترین نیرویی است که چون قوه جاذبه ، وجود حقیقی و خارجی دارد ایمان ستونی است که آدمی را در طوفان زندگی و در موارد تزلزل درونی تکیه گاه است و ایمان به خداوند و مذهب همانند تکیه گاه است که آدمی را از افتادن و مغلوب شدن نگاه می دارد.
«الیزابت گویچ »اگر خدا را از بین ببری مساله خود را حل نکرده ای بلکه خود را تنها گذاشته ای آن هم در یک تنهایی منحرف و ترسناک .
« ویلیام جیمز» فیلسوف و روان شناس نامی دانشگاه هاروارد می گوید: موثرترین داروی شفا بخش نگرانی ها، همانا ایمان و اعتقاد مذهبی است ایمان یکی از قوایی است که بشر به مدد آن زندگی می کند و فقدان کامل آن در حکم سقوط بشر است.
«مهاتما گاندی » در این باره می گوید: اگر دعا و نماز نبود من مدتها قبل دیوانه و مجنون شده بودم .
فعلاً جدیدترین علم یعنی روان پزشکی همان چیزهایی را تعلیم می دهد که پیامبران تعلیم می دادند چرا؟ به علت اینکه پزشکان روانشناس دریافته اند که دعا و نماز و داشتن یک ایمان محکم به دین نگرانی،تشویش ،هیجان و ترس را برطرف می سازد یکی از راههایی که بشر می تواند به کمک آن از ابتلا به بیماری های روانی جلوگیری کند نیایش و نماز به بارگاه الهی است تربیت دینی کودک،توجه دادن او به نماز و عبادت و ایجاد رابطه معنوی بین او و خدا نه تنها احساسات مذهبی او را امتناع می کند بلکه تمایلات طبیعی و هواهای نفسانی او را هم مهار می کند. رفتار او را تحت کنترل در می آورد و از همه مهمتر اینکه احساس رنج درونی و فشارهای عاطفی و احساس گناه را از بین می برد.
« موریس دبس»در این دوره،فکر هیأت جدیدی به خود می گیرد فکر مرکب از مناسبات، جانشین فکر در هم آمیخته دوره پیشین می گردد وکودک به مدد آن از جهان خارجی تعبیری می کندکه به علم ما درباره جهان بسیار نزدیک تر است.
« پستالوزی 1827 ، مربی بزرگ تعلیم و تربیت سویسی»آموزش دین باید به تدریج باشد طبیعت، شایستگی های برتر آدمی را همانند گوهری که در صدف پنهان است ،در او پنهان کرده است اگر صدف را پیش از وقت بشکنید گوهری ناقص خواهید یافت .
« غزالی در کتاب میزان العمل » یکی از وظایف معلم این است که به قدر فهم فراگیر سخن گوید و یکباره در تربیت نخست،آنان را ازامورآشکار به موارد دقیق واز ظاهر وعلنی به پنهان و خفی منتقل نکند.
« شهید مطهری » پیامبر (ص)آنگاه که معاذین جبل را برای تبلیغ دین به یمن فرستاد به او چنین فرمود:
« یا معاذ بشرولا تنفر و یسرو لا تعسر » می روی برای تبلیغ اسلام،اساس کارت تبشیر مژده و ترغیب باشد. کاری بکن که مردم مزایای اسلام را درک بکنند و از روی میل و رغبت به اسلام گرایش پیدا کنند.
فلسفه نماز :
گر چه نماز چیزی نیست که فلسفه اش بر کسی مخفی باشد، ولی در متون آیات و روایات اسلامی ما را به نکات بیشتری در این زمینه رهنمون می گردد:
1 نماز، انگیزه یاد خدا :
1 روح ، اساس ، هدف ، پایه ، مقدمه ، نتیجه و بالاخره فلسفه نماز همان یاد خدا است همان «ذکر الله» است البته ذکری که مقدمه فکر و فکری که انگیزه عمل بوده باشد چنانچه در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است که در تفسیر جمله
« تذکرالله اکبر»فرمود: «ذکر الله عند ما اهل و حرم»یاد خدا کردن به هنگام انجام به حلال و حرام (یعنی به یاد خدا بیفتد به سراغ حلال برود و از حرام چشم بپوشد).
2 نماز، وسیله پاکی از آلودگی :
نماز وسیله شستشوی از گناهان و مغفرت و آمرزش الهی است چرا که خواه و ناخواه نماز انسان را دعوت به توبه و اصلاح گذشته می کند لذا در حدیثی می خوانیم :
پیامبر (ص)از یاران خود سوال کرد «لو کان علی باب دارالحدکم نخر اغتسل فی کل یوم منه خمس مرات اکان یبقی فی جسمه من الدرن شی ملت لا، قال : فان مثل الصلاه کمثل النهر الجاری کلما صلی کفرت ما بینهما من الذنوب : اگر بر در خانه یکی از شما نهری از آب صاف و پاکیزه باشد و در هر روز پنج بار خود را در آن شستشو دهد. آیا چیزی از آلودگی و کثافت در بدن او می ماند».
در پاسخ عرض کردند:نه ، فرمود«نماز درست همانند این آب جاری است . هر زمان که انسان نمازی می خواند گناهانی که در میان دو نماز انجام داده است از میان می رود».
و به این ترتیب جراحاتی که بر روح و جان انسان از گناه می نشیند با مرهم نماز التیام می یابد و زنگارهایی که بر قلب می نشیند زدوده می شود.
3نماز،نیرومندترین سد در برابر گناهان :
نماز سدی در برابر گناهان آینده است، چرا که روح ایمان را در انسان تقویت می کند و نهال تقوا را در دل پرورش می دهد . و می دانیم«ایمان »و « تقوی »نیرومندترین سد در برابر گناهان است. این همان چیزی است که به عنوان نهی از فحشا و منکر بیان شده است.و همان است که در احادیث متعددی می خوانیم :افراد گناهکاری بودند که شرح حال آنها را برای پیشوایان اسلام بیان کردند فرمودند: غم مخورید، نماز آنها را اصلاح می کند و کرد.
4 نماز، عامل بیدار باش انسان :
نماز غفلت زدا است. بزرگترین مصیبت برای رهروان راه حق آن است که هدف آفرینش خود را فراموش کنند و غرق در زندگی مادی و لذائذ زودگذر گردند. اما نماز به حکم این که در فواصل مختلف و در هر شبانه روز پنج بار انجام می شود مرتباً به انسان اخطار می کند، هشدار می دهد. هدف آفرینش او را خاطر نشان می سازد ،موقعیت او را در جهان به او گوشزد می کند و این نعمت بزرگی است که انسان وسیله ای در اختیار داشته باشد که در هر شبانه روز چند مرتبه قویاً به او بیدار باش گوید.